Berdade

 Nota: Pa outros segneficados, cunsulta Berdade (zambiguaçon).

La palabra berdade puode tener bários seneficados,^[1][2] zde “ser l causo”, “star d'acuordo culs fatos ó la rialidade”, ó inda ser fiel a las ouriges ó a un padron. Usos mais antigos abarcában l sentido de fidelidade, custáncia ó sinceridade an atos, palabras i caráter. Assi, "la berdade" puode seneficar l que ye rial ó possiblemente rial drento dun sistema de balors. Esta qualificaçon amplica l eimaginairo, la rialidade i la fiçon, questones centrales tanto an antropologie cultural, artes, filosofie i la própia rezon. Cumo nun hai un cunsenso antre filósofos i académicos, bárias teories i bisones a cerca de la berdade eisisten i cuntinan sendo debatidas.

Para Nietzsche, por eisemplo, la berdade ye un punto de bista. El nun define nin aceita defeniçon de la berdade, porque nun se puode alcançar ua certeza subre la defeniçon de l'ouposto de a mintira . Dende sou testo "cumo filosofar cul martielho".^[3]

Mas pa la filosofie de René Çcartes la certeza ye l critério de la berdade.

Quien cuncorda sinceramente cun ua frase stá alegando qu'eilha ye berdadeira. La filosofie studa la berdade de dibersas maneiras. La metafísica se acupa de la natureza de la berdade. La lógica se acupa de la preserbaçon de la berdade. La eipistemologie se acupa de l coincimiento de la berdade.

L purmeiro porblema pa ls filósofos ye stablecer que tipo de cousa ye berdadeira ó falsa, qual l portador de la berdade (an anglés truth-bearer). Depuis hai l porblema de se splicar l que torna berdadeiro ó falso l portador de la berdade. Hai teories robustas que tratan la berdade cumo ua propiadade. I hai teories deflacionárias, pa las quales la berdade ye solo ua ferramienta cumbeniente de la nuossa lenguaige. Zambolbimientos de la lógica formal trazen algua luç subre l modo cumo ne ls acupamos de la berdade nas lenguaiges naturales i an lenguaiges formales.

Hai inda l porblema eipistemológico de l coincimiento de la berdade. L modo cumo sabemos que stamos cun delor de diente ye defrente de l modo cumo sabemos que l libro stá subre la mesa. A delor de diente ye subjetiba, talbeç detreminada pula antrospeçon. L fato de l libro star subre la mesa ye oubjetibo, detreminado pula percepçon, por ouserbaçones que puoden ser partilhadas cun outras pessonas, por pensars i cálclos. Hai inda la çtinçon antre berdades relatibas a la posiçon d'alguien i berdades absolutas.

Filósofos analíticos apuntan que la bison relatebista ye facilmente refutable.

La refutaçon de l relatebismo, cumo Aquino colocou, basea-se ne l fato de que ye defícel para alguien declarar l relatebismo sin se poner fura ó arriba de la declaraçon. Esso acuntece por que se ua pessona declara que "Todas las berdades son relatibas", aparece la dúbeda se essa afirmaçon ye ó nun ye relatiba. Se la declaraçon nun ye relatiba; anton, eilha se outo-refuta.

Eilha se refuta por que la declaraçon ancontra ua berdade subre relatebismo que detremina qu'ua amportante berdade relatebista nun ye relatiba.

Por que la declaraçon nun ye relatiba, l'oubinte ye fuorçado a cuncluir que la declaraçon "Todas las berdades son relatibas" ye ua declaraçon falsa.

Por outro lado, se todas las berdades son relatibas, ancluindo l'afirmaçon de que "Todas las berdades son relatibas", nesse causo, se fur relatiba als zeios de l'oubinte, anton, se el nun quier acraditar que "Todas las berdades son relatibas", el nun ye oubrigado a crer na afirmaçon.

Nesse causo ye l zeio del contra l zeio de quien afirma. Por que las berdades son relatibas, el ye libre para acraditar an qualquiera bariçon de la berdade. El puode, anclusibe, crer que "Todas las berdades son absolutas"

Ls filósofos chaman qualquiera antidade que puode ser berdadeira ó falsa de portador de la berdade. Assi, un portador de la berdade, ne l sentido filosófico, nun ye ua pessona ó Dius.^[4]

Para alguns filósofos, alguns portadores de la berdade son primitibos; outros son deribados. Filósofos dízen, por eisemplo, que las proposiçones son las únicas cousas literalmente berdadeiras. Ua proposiçon ye ua antidade abstrata la qual ye spressa por ua frase, defendida nua fé ó afirmada nun juízo. Nuossa capacidade d'aprender proposiçones ye la rezon ó antendimiento. Todas essas manifestaçones de la lenguaige son ditas berdadeiras solo se spressan, defenden ó afirman proposiçones berdadeiras. Assi, frases an defrentes lénguas, cumo por eisemplo l pertués i l'anglés, puoden spressar la mesma proposiçon. La frase "L cielo ye azul" spressa la mesma proposiçon que la frase "The sky is blue".^{[sin fuontes?]}

Yá para outros filósofos proposiçones i antidades abstratas an giral son misteriosas, i por esso pouco auxelian na splicaçon. Por esso tóman las frases i outras manifestaçones de la lenguaige cumo ls portadores de la berdade fundamentales. ^{[sin fuontes?]}

La berdade ye ua anterpretaçon mental de la rialidade trasmitida puls sentidos, cunfirmada por outros seres houmanos cun cérebros normales i çpidos de preconceitos (zeio de crer qu'algo seia berdade), i cunfirmada por eiquaçones matemáticas i linguísticas formando un modelo capaç de preber acuntecimientos feturos delantre de las mesmas cordenadas.^{[sin fuontes?]}

• Berdade material ye l'adequaçon antre l que ye i l que ye dezido.
• Berdade formal ye la balidade dua cuncluson a la qual se chega seguindo las regras de anferéncia a partir de postulados i axiomas aceitos.
• Ye ua berdade analítica la frase na qual l predicado stá cuntido ne l sujeito. Por eisemplo: "Todos ls cochinos son mamíferos".
• Ye ua berdade sintética la frase na qual l predicado nun stá cuntido ne l sujeito.
• Sofisma ye to tipo de çcurso que se baseia nun antecedente falso tentando chegar a ua cuncluson lógica bálida.

Ber artigo percipal: Teories de la berdade

La teorie correspondentista de la berdade ye ancontrada ne l aristotelismo (ancluindo l tomismo). D'acuordo cun essa cuncepçon, la berdade ye la adequaçon antre aqueilho que se dá na rialidade i aqueilho que se dá na minte.

La berdade cumo correspondéncia fui defenida por Aristóteles ne l tratado De la Anterpretaçon, ne l qual el analisa la formaçon de las frases suscetibles de séren berdadeiras ó falsas. Ua frase ye berdadeira quando diç que l que ye ye, ó que l que nun ye nó ye. Ua frase ye falsa quando diç que l que ye nun ye, ó que l que nun ye ye.

L porblema dessa cuncepçon ye antender l que senefica correspondéncia. Ye un tipo de semelhança antre l que ye i l que ye dezido? Mas, que tipo de semelhança puode haber antre las palabras i las cousas?

L método científico, por eisemplo, stablece procedimientos para se rializar essa correspondéncia. Nesse causo un juízo de berdade B ye anton legitimado, de forma tal que la quemunidade de cientesitas (que partilhan antre si coincimiento i spriéncias) aceita/certifica cumo berdadeira la proposiçon P, ouriunda de la correspondéncia rializada antre P(B) i la "rialidade ampírica", bie método científico.

1ºL cunceito de berdade cumo correspondéncia ye l mais antigo i dibulgado. Pressuposto por muitas de las scuolas pré-socráticas, fui pula purmeira beç, splicitamente formulado por Platon cula defeniçon de l çcurso berdadeiro que dá ne l Cratilo: "Berdadeiro ye l çcurso que diç las cousas cumo son; falso ye aquel que las diç cumo nun son." (Crtas.,385b;b.Sof.,262 i; Fil.,37c). Por sue beç Aristóteles dezie: "Negar aqueilho que ye, i afirmar aqueilho que nun ye, ye falso, anquanto afirmar l que ye i negar l que nun ye, ye la berdade." (Met.,IB,7,1011b 26 i segs.;b.B,29.1024b 25).

Aristóteles enunciaba tamien ls dous teoremas fundamentales deste cunceito de la berdade. L purmeiro ye que la berdade stá ne l pensamiento ó na lenguaige, nun ne l ser ó na cousa (Met.,BI,4,1027 b 25). L segundo ye que la medida de la berdade ye l ser ó la cousa, nun l pensamiento ó l çcurso: de modo qu'ua cousa nun ye branca porque se afirma cun berdade que ye assi; mas se afirma cun berdade que ye assi, porque eilha ye branca. (Met., IX, 10,1051 b 5).

D'acuordo cula teorie çmencionista de la berdade, para chegarmos a la berdade dua proposiçon basta tirarmos las aspas de la mesma. Por eisemplo, la proposiçon "La niebe ye branca" ye berdadeira se, i solamente se, la niebe ye branca.

D'acuordo cul deflacionismo, l predicado de segunda orde "Ye berdade que …" nun acrecenta nada a la frase de purmeira orde a la qual el ye aplicado. Por eisemplo, nun hai nanhue defrença lógica antre la frase "Ye berdade que l'auga ye molhada" i la frase "L'auga ye molhada".^[5]

Segundo esta cuncepçon, berdade ye zbelamiento. Coincer la berdade ye deixar l ser se manifestar. Ye star abierto pa l ser. Nas bersones modernas de l zbelamiento, mais pragmáticas, la berdade ye algo "siempre an custruçon", i qu'antoce siempre bai tenr "balor berdade" anferior a 100%.

Posiçon típica de Martin Heidegger (an Ser i tiempo, parágrafo 44, i na cunferéncia "L'eissencia de la berdade").

Pa l pragmatismo la berdade ye l balor dua cousa.^[6] An Habermas la berdade se cunfunde cula balidade antersubjetiba, ó cunsenso. Se ua proposiçon nun ye submetida al cribo de la quemunidade, nada se puode dezir subre sue falsidade.

Ne l Ampirismo l pragmatismo nun se oupone a la correspondéncia, mas se funde a eilha: la "berdade ampírica" cumo correspondéncia oubtida por cunsenso na quemunidade científica.

Refréncias

1. ↑ Olabo de Carbalho. «Anteligéncia i Berdade». Cunsultado an 23 de febreiro de 2012 
2. ↑ Cristo ye la Berdade. «L que ye la Berdade?». Cunsultado an 23 de febreiro de 2012 
3. ↑ Sérgio Campos Gonçalbes, “De la premissa metafísica a la stória de l sentido: la Berdade an queston i sue cuncepçon cumo oubjeto an Nietzsche^{[lhigaçon einatiba]}”, Rebista de Teorie de la Stória, b. 6, p. 122-138, 2011, ISSN 2175-5892.
4. ↑ Crítica na Rede. .com/met_tberdade.html «Crítica: Teories de la Berdade» Cunsulte valor |url= (ajuda). Cunsultado an 23 de janeiro de 2012 
5. ↑ «Rorty, Nietzsche i la democracie. La teorie deflacionária de la berdade cumo eilo antre Nietzsche i l suonho utópico de Rorty. Por Paulo Ghiraldelli Jr.. Cadernos Nietzsche 4, p. 17-25, 1998.» 🔗 (PDF) 
6. ↑ Dicionário Anformal. .com.br/pragmatismo/ «Pragmatismo» Cunsulte valor |url= (ajuda). Cunsultado an 23 de febreiro de 2012 

Bibliografie

[eiditar | eiditar código-fuonte]

• Abdruschin. Na Luç de la Berdade.
• Eimmanuel Kant. Crítica de la rezon pura.
• Eimmanuel Kant. Crítica de la rezon prática.
• Santo Anselmo. De beritate.
• Aristóteles. De l'anterpretaçon.
• John Austin. 1961. "Truth". In Philosophical papers. Oxford University Press.
• Pascal Angel. 1998. La bérité: réfléxiones sur quelques truismes. Paris: Hatier.
• Espinoza. 1663. Pensamientos metafísicos. Purmeira parte, capítulo BI.
• Lenio Luiç Streck. "Berdade i Cunsenso".
• Martin Heidegger. 1927. Ser i tiempo. Parágrafo 44.
• Martin Heidegger. 1930. "Subre l'eissencia de la berdade". In: Bitor Cibita, eiditor. Ls pensadores: Heidegger. San Paulo: Abril Cultural, 1983, 2a. eidiçon. Traduçon de Ernildo Stein...

Ber tamien

[eiditar | eiditar código-fuonte]

• Teories de la berdade
• Teorie semántica de la berdade
• Alfred Tarski
• Paradoxo de la rialidade ó berdade oubjetiba
• Certeza

Ligaçones sternas

[eiditar | eiditar código-fuonte]

L Wikiquote ten ua coleçon de citaçones de ó subre: Berdade.