Саха тілі
| Sakha саха тыла sakha tyla | ||
|---|---|---|
| Сөйлеу орны: | Ресей | |
| Аумағы: | Саха | |
| Барлық сөйлеушілері: | 456 288 (2002 census)[1] | |
| Тіл ұясы: | Алтай тілдері[2] (controversial) Түркі тілдері Солтүстік түркі Sakha | |
| Жазу әдісі: | Кириллица | |
| Ресми күйі | ||
| Ресми күйі бар жері: | Саха Республикасы | |
| Реттеушісі: | ресми реттелуі жоқ | |
| Тіл белгілері | ||
| ISO 639-1: | ешқандай | |
| ISO 639-2: | sah | |
| ISO 639-3: | sah | |
| ||
| Құлақтандыру: Бұл бетте IPA фонетикалық юникод нышандары болуы мүмкін. | ||
Саха (якут) тілі басым көпшілігі Саха республикасын, аздаған тобы Краснодар, Хабаровск өлкелерінде, сол сияқты Амур, Иркутск, Магадан, Чита облыстарын мекендейтін (жалпы саны 382 255), өздерін саха деп атайтын якут халқының ұлттық, әдеби, мемлекеттік тілі. Бұл тілдің дыбыстық құрамы өзге түркі тілдерінен өзгешелеу. 1818-1820 жылы миссионерлер якут тіліне жазу енгізді. Алайда якуттар 1929-1939 жылы латын әліпбиін, ол 1939 жылдан орыс әліпбиін қолданып келеді. Әдеби тілінің қалыптасуына Якутияның орт. аудандары тұрғындарының ауызекі тілі негіз болды.
Əліпби
[өңдеу | қайнарын өңдеу]| Аа | Бб | Вв | Гг | Ҕҕ | Дд | Дьдь |
| Ее | Ёё | Жж | Зз | Ии | Йй | Кк |
| Лл | Мм | Нн | Ҥҥ | Ньнь | Оо | Өө |
| Пп | Рр | Сс | Һһ | Тт | Уу | Үү |
| Фф | Хх | Цц | Чч | Шш | Щщ | |
| Ъъ | Ыы | Ьь | Ээ | Юю | Яя |
| TÜRKİYE TÜRKÇESİ (Y) | KIRGIZ TÜRKÇESİ (C) | SAHA TÜRKÇESİ (S) | Кыргыз түркчеси | Саха түркчеси | Түркие түркчеси |
| yıl | Cıl | Sıl | жыл | Сыл | йыл |
| yağmur | camgır | Samıır | жамгыр | самыыр | яғмур |
| Yaka | caka | Sağa | жака | саҕа | яка |
| yalamak | caloo | Salaa | жалоо | салаа | яламак |
| Yaş | caş | Saas | жаш | саас | яш |
| yaşdaş | caştaş | Saastıı kihi | жашташ | саастыы киһи | яшдаш |
| Yat | cat | Sit- | жат | сит | ят |
| yedi | ceti | Sette | жети | сэттэ | ети |
| Yel | cel | Siel | жел | сиэл | ел |
| yeni | cañı | Saña | жаңы | саҥа | ени |
| Yeniden | cañıdan | Sañattan | жаңыдан | саҥаттан | енидең |
| yer | cer | Sir | жер | сир | ер |
| Yumak (yıkamak) | cuu- | Suuy- | жуу | сууй | юмак(йыкамак) |
| Yıldız | cıldız | Sulus | жылдыз | сулус | йылдыз |
| Yirmi | cıyırma | Süürbe | жыйырма | сүүрбэ | йирми |
| Yok (hayır) | cok | Suox | жок | суох | ёк (хайыр) |
| Yol | col | Suol | жол | суол | ёл |
| Yumurta | cumurtka | Sımmııt | жумуртка | сымыыт | юмурта |
| Yumuşak | cumşak | Sımnağas | жумшак | сымнаҕас | юмушак |
| Yüz | cüz | Süüs | жүз | сүүс | йүз |
Саха тілі (Саха тыла) — сахалардың тілі түркі тілдері тобына жатады.
Саха тілінде сөйлейтіндер саны 2002 жылғы санақ бойынша 456288 адам. Негізіде Ресей Федерациясының Саха Республикасында тұрады.
Саха тілі Саха Республикасында орыс тілімен қатар мемлекеттік тіл болып табылады. Жазуы кириллицаға негізделген.
Сандар
[өңдеу | қайнарын өңдеу]| 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| нуул | биир | икки | үс | түөрт | биэс | алта | сэттэ | аҕыс | тоҕус | уон | |||
| 11 | 20 | 30 | 40 | 50 | 60 | 70 | 80 | 90 | 100 | 1000 | 10000 | 1000000 | |
| уон биир | сүүрбэ | отут | түөрт уон | биэс уон | алта уон | сэттэ уон | аҕыс уон | тоҕус уон | сүүс | тыһыынча (муҥ) | үтүмэн | мөлүйүөн |
Жіктеу есімдіктері
[өңдеу | қайнарын өңдеу]| жекеше | көпше | ||
|---|---|---|---|
| Сахаша | Қазақша | Сахаша | Қазақша |
| Мин | Мен | Биһиги | Біз |
| Эн | Сен | Эһиги | Сендер |
| Кини | Oл | Кинилэр, олор | Олар |
Лексика
[өңдеу | қайнарын өңдеу]| Сахаша | Қазақша |
|---|---|
| аччык | ашыққан |
| аат | ат есім |
| ат | ат |
| уу | су |
| тимир | темір |
| атах | аяқ |
| мурун | мұрын |
| баттах | шаш |
| илии | қол |
| ыт | ит |
| муус | мұз |
| былыт | бұлт |
| хаар | қар |
| хаан | қан |
| эт | ет, айт |
| үүт | сүт |
| ынах | сиыр |
| сыттык | жастық |
| быһах | пышақ |
| үөрэнээччи | үйренуші |
| уһун | ұзын |
| тараах | тарақ |
| чаҕылҕан | найзағай |
| ырыа | ән |
| бэлэх | сыйлық |
| хаһан | қашан |
| ханна | қайда |
| хайдах | қалай |
| туох | не |
| тоҕо | неге |
| асчыт | асшы |
| суорҕан | жамылғы |
| сыт | иіс, жат |
| дүлэй | керең |
| убай | аға |
| аҕа | әке |
| ийэ | ана |
| эдьиий | апа |
| ини | іні |
| эһэ | айу, ата |
| бөрө | бөрі |
| саһыл | түлкі |
| хайа | тағ |
| ытык | ізгі |
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Russian Census 2002. Распространенность владения языками (кроме русского)(Knowledge of languages other than Russian)(орысша)
- ↑ "[1] Ethnologue"
 | Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
| Түркі тілдері • Моңғол тілдері • Тоңғыс тілдері • Жапон тілі* • Корей тілі* |
| Ескертпе: *Жапон тілі мен корей тілінің Алтай тілдеріне жататын-жатпайтыны туралы бірыңғай пікір қалыптасқан жоқ. Тағы қараңыз: Пуйо тілдері. |
| ||||||||||||||||||||||||||||||
