Μαύρη κωμωδία

Μαύρη κωμωδία ή σκοτεινή κωμωδία ή μαύρο χιούμορ είναι μια μορφή προσέγγισης, από την εύθυμη πλευρά, θεμάτων τα οποία θεωρούνται ταμπού, όπως ο θάνατος και η αρρώστια. Έχει σχέση με τη λογοτεχνία τρόμου, πλην όμως χρησιμοποιεί κωμικά στοιχεία. Οι λογοτεχνικοί κριτικοί έχουν συσχετίσει την μαύρη κωμωδία και το μαύρο χιούμορ ήδη με τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς, όπως ο Αριστοφάνης.^[1] Η μαύρη κωμωδία αντιστοιχεί στην προγενέστερη έννοια του gallows humor (χιούμορ της κρεμάλας).^{[2][3][4][5][6][7]}

Ο όρος μαύρο χιούμορ (από το γαλλικό humour noir) επινοήθηκε από το θεωρητικό σουρεαλιστή Αντρέ Μπρετόν το 1935 ερμηνεύοντας τα γραπτά του Τζόναθαν Σουίφτ.^[8][9] Η προτίμηση του Μπρετόν ήταν να αναγνωρίσει μερικά από τα γραπτά του Σουίφτ ως υποκατηγορία της κωμωδίας και της σάτιρας,^[10][11] όπου το γέλιο προέρχεται από τον κυνισμό και τον σκεπτικισμό,^[8][12] συχνά βασιζόμενοι σε θέματα όπως ο θάνατος.^[13][14] Οι μελετητές έχουν συσχετίσει το μαύρο χιούμορ με συγγραφείς ήδη από τους αρχαίους Έλληνες με τον Αριστοφάνη.^[1]

Ο Μπρετόν έγραψε τον όρο για το βιβλίο του Ανθολογία του μαύρου χιούμορ (Anthologie de l'humour noir, 1939),^[15] στο οποίο αναγνώρισε τον Τζόναθαν Σουίφτ ως δημιουργό του μαύρου χιούμορ και περιέλαβε αποσπάσματα από 45 άλλους συγγραφείς. Ο Μπρετόν συμπεριέλαβε και τα δύο παραδείγματα στα οποία το πνεύμα προέρχεται από ένα θύμα με το οποίο το κοινό ταυτίζται, όπως είναι συνηθέστερο στην παράδοση του gallows humor, και παραδείγματα στα οποία η κωμωδία χρησιμοποιείται για να χλευάσει το θύμα. Ο πόνος αυτού του θύματος είναι ασήμαντος, πράγμα που οδηγεί σε συμπάθεια του θύτη, όπως βρέθηκε αναλογικά στον κοινωνικό σχολιασμό και την κοινωνική κριτική των γραπτών του μαρκησίου ντε Σαντ. Το μαύρο χιούμορ είναι επίσης σχετικό με αυτό του είδους γκροτέσκο.^[16]

Ο Μπρετόν αναγνώρισε το Σουίφτ ως τον δημιουργό μαύρου χιούμορ, ιδιαίτερα στα κείμενά του: Οδηγίες προς υπηρέτες^[17] (Directions to Servants, 1731), Σεμνή πρόταση ώστε να παύσουν τα τέκνα των φτωχών ν' αποτελούν βάρος για τους γονείς τους και τον τόπο και να καταστούν ωφέλιμα στην κοινωνία^[18] (A Modest Proposal For preventing the Children of Poor People From being a Burthen to Their Parents or Country, and For making them Beneficial to the Public, 1729), A Meditation Upon a Broom-Stick (1710) και σε μερικούς αφορισμούς.^[9][12]

Οι όροι μαύρη κωμωδία ή σκοτεινή κωμωδία αργότερα προέκυψαν ως εναλλακτικές ως προς τον όρο του Μπρετόν. Στο μαύρο χιούμορ, τα θέματα και τα γεγονότα που συνήθως θεωρούνται ταμπού αντιμετωπίζονται με ασυνήθιστα χιουμοριστικό ή σατιρικό τρόπο διατηρώντας τη σοβαρότητά τους. Η πρόθεση της μαύρης κωμωδίας, ως εκ τούτου, είναι συχνά το κοινό να βιώσει τόσο το γέλιο όσο και τον πόνο, μερικές φορές ταυτόχρονα.

Χαρακτηριστικά παραδείγματα μαύρης κωμωδίας στον κινηματογράφο είναι οι ταινίες:

• Αρσενικό και παλιά δαντέλα (Arsenic and Old Lace, 1944). Η αναγγελίζ των αρραβώνων ενός θεατρικού κριτικού διακόπτεται από την αποκάλυψη ότι οι θείες του και ο αδελφός του έχουν διαπράξει, ο καθένας χωριστά, πολλαπλούς φόνους.
• Η εγκληματική ζωή του Αρτσιμπάλντο ντε λα Κρουζ (Ensayo de un Crimen, 1955). Η ιστορία ενός επίδοξου κατά συρροήν δολοφόνου του οποίου τα θύματα συνεχίζουν να πεθαίνουν προτού προλάβει να τα δολοφονήσει.^[19]
• S.O.S Πεντάγωνο καλεί Μόσχα (Dr. Strangelove, 1964). Σάτιρα του Ψυχρού Πολέμου με θέμα τις προσπάθειες κυβερνητικών αξιωματούχων να αποφύγουν την πυρηνική καταστροφή.^[20]
• MASH (1970). Οι περιπέτειες δύο νεαρών χειρουργών σε ένα κινητό νοσοκομείο στρατοπέδου κατά τον Πόλεμο της Κορέας.^[21]
• Το δίκτυο (Network, 1976). Ένας τηλεοπτικός σταθμός εκμεταλλεύεται τα προβλήματα ενός παράφρονα παρουσιαστή με στόχο την τηλεθέαση και το κέρδος.
• Ο Σκαθαροζούμης (Beetlejuice, 1988). Ένα ζευγάρι που πέθανε πρόσφατα προσλαμβάνει έναν αντιπαθητικό πνεύμα για να τρομάξει μια οικογένεια που έχει μετακομίσει στο παλιό τους σπίτι.
• Pulp Fiction (1994). Οι ιστορίες δύο δολοφόνων, ενός ξεπεσμένου πυγμάχου, της συζύγου ενός γκάνγκστερ και ενός ζεύγους ληστών μπερδεύονται στο Λος Άντζελες της δεκαετίας του 1990.
• Φάργκο (Fargo, 1996). Το σχέδιο ενός πωλητή αυτοκινήτων να απαγάγει τη γυναίκα του στραβώνει.^[20]
• Φόβος και παράνοια στο Λας Βέγκας (Fear and Loathing in Las Vegas, 1998). Ένας ναρκομανής δημοσιογράφος και ο παράφρων δικηγόρος του κινυγούν το Αμερικανικό Όνειρο στο Λας Βέγκας της δεκαετίας του 1970.
• Ευτυχία (Happiness, 1998). Τρεις αδερφές, ο διεστραμμένος γείτονάς τους και ένας παιδόφιλος ψυχοθεραπευτής ψάχνουν να βρουν ευχαρίστηση και νόημα στην άδεια ζωή τους.
• Πολύ μεγάλες κακίες (Very Bad Things, 1998). Ο θάνατος μιας ιερόδουλης σε ένα μπάτσελορ πάρτι στο Λας Βέγκας οδηγεί σε ακραίες καταστάσεις.^[20]
• American Psycho (2000). Ένας νεαρός χρηματιστής της Γουόλ Στριτ ζει διπλή ζωή ως κατά συρροήν δολοφόνος.
• Ο αστακός (2015). Οι θαμώνες ενός ξενοδοχείου πρέπει να ζευγαρώσουν μέσα σε 45 μέρες, αλλιώς μετατρέπονται σε ζώο της επιλογής τους.^[22]
• Ο Αϊ Βασίλης είναι λέρα (Bad Santa, 2003). Ένας μέθυσος και σεξομανής επαγγελματίας κλέφτης κάνει τον Αϊ Βασίλη σε ένα πολυκατάστημα και πιάνει φιλία με ένα μοναχικό αγόρι.
• Ο καλύτερος μπαμπάς του κόσμου (World's Greatest Dad, 2009). Ένας αποτυχημένος μυθιστοριογράφος κάνει τον θάνατο του γιου του από αυτοερωτική ασφυξία να μοιάζει με αυτοκτονία.
• Με σειρά εξαφάνισης (Kraftidioten, 2014). Ένας φιλήσυχος εκχιονιστής μιας νορβηγικής κωμόπολης αποφασίζει να εκδικηθεί τον θάνατο του γιου του από υπερβολική δόση ηρωίνης.^[23]
• Ο θάνατος του Στάλιν (The Death of Stalin, 2017). Μια σατιρική απεικόνιση του αγώνα για εξουσία μετά τον θάνατο του ηγέτη της ΕΣΣΔ Ιωσήφ Στάλιν το 1953.
• Στα μαχαίρια (Knives Out, 2019). Ένας εκκεντρικός ντετέκτιβ ερευνά τον θάνατο ενός διάσημου συγγραφέα μυστηρίου.
• Δεν θέλω να γίνω δυσάρεστος αλλά πρέπει να μιλήσουμε για κάτι πολύ σοβαρό (2019). Ένας θανατηφόρος, σεξουαλικώς μεταδιδόμενος ιός λαμβάνει τρομακτικές διαστάσεις.^[24]
• Η μπαλάντα της τρύπιας καρδιάς (2020). Σε μια κωμόπολη της Ελλάδας, το ερωτικό πάθος διασταυρώνεται με την απληστία και τα πτώματα στοιβάζονται το ένα μετά το άλλο.^[25]

Χαρακτηριστικά παραδείγματα μαύρης κωμωδίας στην τηλεόραση είναι οι εκπομπές:

• Οι αυθαίρετοι (1989-1991). Η ακραία αντιπαλότητα δύο οικογενειών που μένουν στο ίδιο κτήριο οδηγεί σε ακρότητες.^[26]
• South Park (1997-σήμερα). Τέσσερις φίλοι, μαθητές του δημοτικού, έχουν σουρεαλιστικές ατυχίες σε μια όχι και τόσο ήσυχη ορεινή πόλη του Κολοράντο.
• Εγκλήματα (1998-2000). Η Σωσώ προσπαθεί να σκοτώσει τον άντρα της, Αλέκο, που την απατά με τη Φλώρα.^[27]
• It's Always Sunny in Philadelphia (2005-σήμερα). Πέντε φίλοι έχουν διάφορες περιπέτειες, μεταξύ των οποίων αμβλώσεις, απαγωγές, καταδιώξεις και εκβιασμούς.
• The Thick of It (2005-2012). Παρωδία του βρετανικού πολιτικού συστήματος, με θέμα τις γκάφες του φανταστικού Υπουργείου Κοινωνικών Υποθέσεων και Ιθαγένειας.
• Μαύρα μεσάνυχτα (2007-2009). Ένας φιλήσυχος βιοπαλαιστής κληρονομεί την τεράστια περιουσία του αδελφού του, πρώην ιδιοκτήτη νυχτερινού κέντρου, και μπαίνει στον σκοτεινό κόσμο της νύχτας.^[28]
• Wilfred (2011-2014). Μετά από μια απόπειρα αυτοκτονίας, ένας νεαρός βλέπει το σκυλί του γείτονά του ως έναν χυδαίο τύπο με στολή σκύλου.
• Κάτω Παρτάλι (2014-2015). Ένας επιτυχημένος διαφημιστής χάνει τη δουλειά του και καταλήγει στο χωριό της κοπέλας του, στο οποίο κανείς δε συμπεριφέρεται φυσιολογικά, και κρύβει μυστικά.
• Στο καλό, γλυκιά μου συμπεθέρα (2016-2017). Το δημοψήφισμα του 2015 γίνεται αφορμή για να φτάσουν στα άκρα οι σχέσεις δύο οικογενειών στα περίχωρα της Αττικής.^[29]
• Φλίμπαγκ (Fleabag, 2016-2019). Μια ειλικρινής νέα γυναίκα στο Λονδίνο προσπαθεί να αντιμετωπίσει τη ζωή μετά από πολλές προσωπικές τραγωδίες.
• Ρωσική κούκλα (Russian Doll, 2019-σήμερα). Μια γυναίκα προσπαθεί να βγει από ένα χρονικό αδιέξοδο, αφού ξαναζεί την ημέρα του θανάτου της ξανά και ξανά.
• The Bear (2022-σήμερα). Ένας νεαρός σεφ από τον κόσμο της υψηλής μαγειρικής επιστρέφει στο Σικάγο για να διευθύνει το σαντουιτσάδικο της οικογένειάς του.
• Beef (2023). Ένα ασήμαντος καβγάς μεταξύ οδηγών αναλώνει τις ζωές δύο ανθρώπων, οδηγώντας σε μια κόντρα που ξεφεύγει από κάθε έλεγχο.
• The Curse (2023-σήμερα). Ένα ζευγάρι προσπαθεί να βελτιώσει μια μικρή κοινότητα, ενώ έχει να αντιμετωπίσε έναν αντιπαθητικό παραγωγό και μια υποτιθέμενη κατάρα.

• Σουρεαλιστικό χιούμορ