Prometii

Prometii (Pm — promethium latinan kelel) om 61nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes, lantanoidoiden gruppaspäi (koumanz' grupp, kudenz' period), vanhtunuden klassifikacijan mödhe — koumanden gruppan laptalagrupp, IIIB.

Ei ole olmas elementad londuses, sikš miše kaik sen izotopad oma radioaktivižed.

Vl 1945 amerikaižed himikad Džeikob Marinskii, Lorens Glendenin i Čarl'z Koriell saiba prometijad ezmäižen kerdan Klinton-laboratorijas (nüg. Ok-Ridž-laboratorii, Tennessi-štat) uranan čihodamižen produktoišpäi ionvajehtamižtervoil, i vodele 1947 todestiba ut elementad ičendoiden tedoidusil. Vl 1950 IUPAC-laudkund nimiti elementad nügüdläižikš Amuižen Grekanman mifižen Prometei-titanan mödhe (amuižgrek.: Προμηθεύς Prometeus «meletai edel» vai «holitai», sanskr.: pramantha «tiks'un kaluine»), Koriellan ak tariči nimed eziauguižešti.

Prometii om sadud metalližes nägus ezmäižen kerdan vl 1963.

Prometii om radioaktivine hahkvauvaz mametall, elektrusen veim. Kristalline kaks'kerdaine geksagonaline α-segluz kändase korgedlämuzližeks kubižeks β-segluseks 890 C° lämudel.

Atommass — 144,9127. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 7,26 g/sm³. Suladandlämuz — 1315 K (1042 C°). Kehundlämuz — 3273 K (3000 C°).

Om sadud 38 ratud izotopad 126..163 atommassanke, i löutihe niiden 18 izomärad. Kaikiš hätkemb elo om prometii-145-izotopal, sen pol'čihodamižen pord — 17,7 vot. Völ kahtel izotopal pol'čihodamižen pord om hätkeline: ¹⁴⁶Pm (T_½=5,53 vot) i ¹⁴⁷Pm (T_½=2,62 vot). Kaikiš hätkemb eläi izomär om ^148mPm 41,3 päivest pol'čihodamižen pordonke. Izotopad čihotas β- i protonižen (izotopad 128, 130..132), β- i α-čihodamižen (prometii-145) vai muite β-čihodamižen kal't (kaik toižed), kebnembad kändasoiš neodimaks, jüžmakombad samarijaks, izotop 146 — molembikš, izotopad 130..132 i 145 — neodimaks i prazeodimaks.

Muigotandmärad: +2 (seižmatomiš ühtnendoiš), +3. Prometijan himižed ičendad oma cerijan alagruppan lähižiden elementoiden pojavad.

Elementan ühtnendad oma tedoitud pahoin. Ned oma ruzavan vai rusttan mujun päpaloin.

Sadas prometijad metalltermižel mahtusel ftoridaspäi PmF₃. Kävutadas joksusen radioaktivižeks purtkeks i lüminoforaks. ¹⁴⁷Pm-izotopan üks'jäine tegii om Venäma.

• Prometii webelements.com-saital. (angl.)
• Kirjutuz prometijas Himižiden elementoiden populärižes n-t.ru-kirjištos. (ven.)

Prometii Vikiaitas