Kanienken

Dissen Artikkel stoant in dät Wikipedia-Review.

Kanienken
N wüüld Kanienken (Oryctolagus cuniculus) ap dät australiske Ailound Tasmanien
Systematik
Uuroardenge: Euarchontoglires Taxon sunner Stappe: Glires Oardenge: Hoasenoardige (Lagomorpha) Familie: Leporidae Sleek: Oryctolagus Oard: Kanienken (O. cuniculus)

Dät Kanienken (Oryctolagus cuniculus) is juu eensige Oard uut dän Sleek Oryctolagus, die also n monotypisk Taxon is. Dät rakt uk tomme Kanienkene, doo sowäil as Nutsdierte, oaber uk as Moat fon dän Oainer heelden wäide.

Dät Kanienken is n Diert mäd loange Ooren, dät gau loope kon. Sien bääterste Beene sunt uk n bitje loanger as doo faanderste Beene. An doo Fäite häd dät Kanienken loange, lieke Naile.

Wüülde Kanienkene hääbe normoal ne Kop- un Rumploangte fon 35 bit 45 Zentimetere, Die Stäit häd ne Loangte fon fjauer bit soogen Zentimetere. Doo hääbe ne Sweeregaid fon 1,350 bit 2,250 kg. Tomme Kanienkene konnen litjer af gratter weese, doo, doo foar Flask-Produktion tuchted sunt, konnen toun Biespil uk 7,25 kg weege.

Dät Fäl fon wüülde Kanienkene is an doo Buppere Paate griesbruun, deeruum dät deeroane swotte un ljoachtbruune Hiere truchnunnermisked sunt. Juu Näkke is jeelbruun un dät Diert häd n tännen dunkeren Kroage. Die Stäit is unnen wiet un buppe bruun bit swott. Unnen un an doo binnere Sieden fon doo Beene is dät Fäl fon't Kanienken wiet. Doo Fäite sunt uk unnen behierd. Tomme Kanienkene konnen gans ferskeeden uutsjo, doo hääbe mongs n loang Fäl, gans uurs as doo wüülde, in ferskeedene Faawen un mongs uk bunt.

• 
  n jung wüüld Kanienken
• 
  swott-wiete tomme Kanienkene
• 
  n loanghierich tom Kanienken

• 
  junge tomme Kanienkene mäd bunte Fälle
• 
  gries-wiete tomme Kanienkene in Japan
• 
  n gries tom Kanienken fon juu Tuchtfoarm "Magdeburger Feh"

• 
  n swott tom Kanienken in Galicien
• 
  n wiet tom Kanienken fon juu Tuchtfoarm "Weißer Wiener"
• 
  n tom Kanienken, dät fon't Fäl häär doo wüülde Kanienkene lieket

Dät Kanienken kumt uurspröängelk fon't Iberiske Hoolichailound, Noudwäästafrikoa, Suud- un Wääst-Frankriek. Däälich is dät Kanienken in n grootsten Deel fon Europa, in Noudwääst-Afrikoa, in Deele fon Asien, Australien un Näiseelound tou fienden. In doo maaste Gebiete, wier dät Kanienkene rakt, sunt doo also Neozoa un moakje fuul heemske Natuur stukken. Doo Dierte lieuwje jädden ap n sountergen Boudem, wier joo sik hiere Höölen beeter greeuwen konnene (Sjuch in dän Apsnit uur juu Lieuwendswiese). Dät rakt wäil neen Kanienkene in Gebiete, doo haager as säkshunnert Meetere lääse. Hier is ne Waareldkoarte, wan me deer mäd juu Muus ap gungt, sunner tou klikken, kricht me ne Beskriftenge.

Dät Kanienken lieuwet in groote Kolonien, un uurs as doo maaste Leporidae woont dät oafter in fertwiegede Höölensysteme, dät is uk die Gruund, wäärume doo jädden ap n sountergen Boudem lieuwje, wieroane me fuul beeter greeuwe kon as toun Biespil in n steenigen Leemboudem. Joo sunt normoal snoagens unnerwaiens, kuume also maasttieds seeuns uut hiere Hööle un gunge smäidens wier tourääch. Me häd insen tjounsäkstich Kanienkene markierd, un füüftien deerfon häd me n Jier leeter wier fuunen, wierfon neen oankeld Kanienken fääre as hunnert Meetere fonne Hööle wäch waas. Doo mouten ja uk nai bie hiere Hööle blieuwe, deermäd se bie Gefoar, juu uurigens mäd Trummeljen mäd doo bääterste Beene algemeen bekoand moaked wäd, fluks ätter Huus wai loope konnene. Doo Höölen hääbe ne Joopte fon bit tou tjo Meetere, un älken Gong in sunne Hööle kon bit tou fieuwunfjautich Meetere loang weese un häd ne Truchmäite fon sowät füüftien Zentimeetere, wilst doo Haudwoonkoomeren wäil trüütich bit säkstich Zentimeetere hooch sunt. N Kanienkenhöölensystem häd fuul mädnunner ferbuunene Gonge un uk fuul Iengonge. Groote Iengonge hääbe wäide nit bloot as Iengong benutsed, man uk, uum juu uutgreeuwene Äide uut juu Hööle tou brangen. So lait foar groote Iengonge aaltiede n Bält fon Äide, foar litje Iengonge rakt dät mongs naan. Dät is bekoand, dät insen ne Kanienkenkolonie fon 407 Dierte n Höölensystem mäd 2080 Iengonge hiede.

Sun Kanienken frät foarallen Gäärs un Kruud, wan't uurs niks rakt iete se Boark un Takken fon holterge Plonten. Tomme Kanienkene wäd uk wäil industriell häärstaald Fodder roat, Wuttele uk, me skuul doo Dierte oaber uk fuul frisk Jood reeke.

Ap dät Iberiske Hoolichailound poorje sik doo Kanienkene fon Häärst bit Fröijier, mongs uk loanger. In Änglound sunt fon Janoar bit Juni 90 % fon aal doo uutwoaksene Wiefkene dreegend, in Middel-Europa fon Februoar bit Juli, geläägentelk uk in uur Mounde. Een Wiefken kon älk Jier fieuw bit säks moal Bäidene beere, dät sunt dan moorere ap eenmoal, wiertruch deer in älk Jier fon een Wiefken sowät trüütich Bäidene apleeken wäide. Toumindest in dät Noude fon dän Kanienken-Lieuwendsruum rakt dät oaber uungoadelke Bedingengen, so wäide deer bloot tjoon bit tweelich Bäidene älk Jier apleeken. Sun Kanienken is sogoar noch fuul oafter dreegend, man 60 % fon doo litje Kanienkene stierwe al in dät Lieuw fon juu Muur.

Die Uursproang fon dät Woud "Kanienken" is woarskienelk in juu oolde Iberiske Sproake tou säiken, juu fielicht mäd dät Baskiske fon däälich früünd is. Düt woarskienelk iberiske Woud hääbe doo oolde Roomere uurnuumen un tou cuniculus latinisierd. Fon düt Latienske Woud kumt dät Oold-Frantsööske Woud "conin", wierfon dät Middel-Läichdüütske Woud "kanin" oulat is, wät wieruum die Uursproang foar moderne Woude as Seeltersk "Kanienken" un düütsk "Kaninchen" is. Die Diminuitiv is uk al in't Latienske tou fienden, "-ulus" is ne typiske Diminuitiv-Eendenge foar Woude ap "-us" (ieuwenske dät rakt dät t.B. uk "-ellus" as in dät Woud "asellus", "die litje Iesel", juunuur "asinus" foar "die Iesel"). Ne Diminuitiv-Foarm, juu dät Latienske "-ulus" moor lieket, rakt dät in dän düütsken, foarallen dialektoal in ferskeedene regionoale Uutsproake-Varianten bruukten Begriep "Karnickel" ap "-el". Dät Latienske Woud "cuniculus" is däälich uk in dän wietenskuppelken Noome "Oryctolagus cuniculus" tou fienden.

• Ronald M. Nowak: Walker's Mammals of the World Sixth Edition, ISBN 0-8018-5789-9