Crisa da Cuba

La Crisa da Cuba da l’october 1962 è stada ina confruntaziun tranter ils Stadis Unids e l’Uniun sovietica en rom da la Guerra fraida. La crisa è sa sviluppada or dal staziunament da rachetas da mesa distanza americanas sin ina basa da la NATO en la Tirchia e la reacziun sovietica da vulair staziunar rachetas da mesa distanza a Cuba. Durant il transport da las armas sovieticas cun navs, ha la regenza americana sut president John F. Kennedy smanatschà da far diever en cas da basegn dad armas atomicas per impedir il staziunament a Cuba. La crisa sco tala ha durà 13 dis. A quella è suandada ina reordinaziun da las relaziuns internaziunalas. Cun la Crisa da Cuba ha la Guerra fraida cuntanschì ina nova dimensiun. Omaduas superpussanzas èn vegnidas durant questa crisa il pli datiers d’ina confruntaziun militara directa insumma. Per l’emprima giada è er la vasta populaziun daventada conscienta dals immens privels d’ina guerra nucleara pussaivla.

Da la Segunda Guerra mundiala eran ils Stadis Unids e l’Uniun sovietica resortids sco superpussanzas. Quellas represchentavan sistems economics ed ideologics opposts. Cun il svilup d’adina novas tecnologias d’armas ha cumenzà a partir dals onns 1950 ina concurrenza d’armament.

Avant l’introducziun da las emprimas rachetas intercontinentalas servivan bumbardaders a lunga distanza sco sistem purtant per armas nuclearas. Ils models da standard eran il B-52 en ils Stadis Unids e la Tu-95 en l’Uniun sovietica. En ils onns 1950 eran ils Stadis Unids cleramain superiurs a lur contrahents tant areguard il dumber da las armas atomicas sco er dals sistems purtants. Cura che l’Uniun sovietica ha preschentà il 1957 l’emprima racheta intercontinentala dal mund, è quai stà per il vest in veritabel schoc. Pervi dal lung temp d’alarm eri però quasi nunpussaivel da vulair far in’attatga da surpraisa, e quai ni cun aviuns ni cun rachetas.

Per pudair guntgir il preavertiment stuevan las rachetas vegnir installadas pli datiers da la destinaziun. L’onn 1958 ha l’Uniun sovietica cumenzà ad installar en la Republica democratica tudestga rachetas da mesa distanza atomaics ch’eran drizzadas cunter destinaziuns en il vest, surtut en la Republica federala tudestga. Surprendentamain èn quellas però vegnidas dischlocadas il 1959 a Kaliningrad.

Il proxim stgalim da la cursa a l’armament è suandà anc il medem onn. En il decurs dal 1959 han ils Stadis Unids installà rachetas da mesa distanza dal tip Thor resp. Jupiter en l’Engalterra, en l’Italia dal Sid (Apulia) ed en la Tirchia (en vischinanza dad Izmir). Da vart dals Stadis Unids è schizunt vegnì tratg en consideraziun en lur dispositiv l’opziun d’in emprim culp nuclear. Quel dueva destruir l’inimi cun agid d’in’intervenziun massiva d’armas atomicas, uschia ch’i n’avess dà nagina pussaivladad pli da reagir. L’entschatta dals onns 1960 è sa preschentada per l’emprima giada la situaziun che omaduas superpussanzas avessan pudì attatgar ina l’autra nà da l’agen territori statal cun rachetas intercontinentalas munidas cun chaus nuclears.

Las dissonanzas tranter l’Uniun sovietica e la China durant ils onns 1950 sco er il nunsuccess da Chruschtschow da vulair retrair da la citad da Berlin il status da las quatter pussanzas (november 1958) avevan flaivlentà la posiziun sovietica en la Guerra fraida. La situaziun è sa midada il schaner 1959 cura che la gueriglia sut Fidel Castro ha cupitgà il dictatur cuban Fulgencio Batista. Castro ha furmà in guvern revoluziunar che cumpigliava a l’entschatta differentas gruppas opposiziunalas. Tranter quellas sa chattavan er ils communists, als quals el ha bainbaud dà la preferientscha.

Batista era vegnì sustegnì sur lung temp dals Stadis Unids ed er Castro è sa stentà il 1959 da mantegnair las bunas relaziuns cun il pussant vischin en il nord.^[1] Per la regenza americana, ch’era restada sceptica pervi da l’allianza da Castro cun ils communists, na vegniva el però betg en dumonda sco partenari. Il president american Eisenhower ha refusà en questa fasa da porscher a la Cuba agid economic. Pli tard ha la regenza americana sustegnì l’opposiziun cubana ed er gruppas da terror ch’han fatg attentats ed acts da sabotascha. Ins ha schizunt empruvà da far attentats cunter Castro sez e tratg en consideraziun da fingir acts da terror ed incaps militars (Operation Northwoods) sco pretext per in’invasiun da la Cuba.

L’Uniun sovietica ha observà attentamain quests svilups ed ha mess ad ir il matg 1960 relaziuns diplomaticas cun la Cuba. Cun sustegn da la forza economica sovietica sperava Castro che la Cuba possia daventar in exempel per l’independenza naziunala en l’America latina. Ils Stadis Unids percunter han valità quai sco emprova inacceptabla da derasar il communissem en l’America Centrala e dal Sid.

Suenter che terren agrar, bancas e raffinarias dals Stadis Unids a Cuba eran vegnids statalisads senza naginas indemnisaziuns, ha la regenza dals Stadis Unids scumandà l’october 1960 per decret d’exportar petroli a Cuba. A medem temp èn vegnids scumandads tut ils imports nà da la Cuba. Il biro politic da l’Uniun sovietica han sinaquai empermess a la regenza da Castro sustegn economic e militar. Quai dueva pli tard furmar il motiv per l’invasiun en il Golf dals Portgs, la quala Cubans en l’exil han fatg l’avrigl 1961 cun sustegn zuppà da la CIA; l’attatga è però ida a finir en in fiasco. Anc il medem onn han ils Stadis Unids elavurà in program secret per sabotar ed infiltrar la Cuba (Operation Mongoose).

L’allianza tranter l’Uniun sovietica e la Cuba ha purtà avantatgs ad omadus stadis: L’Uniun sovietica sperava da pudair egualisar ses deficit strategic envers ils Stadis Unids sch’il territori adversari daventava cuntanschibel cun rachetas da mesa distanza. La Cuba da sia vart resguardava l’Uniun sovietica sco impurtant partenari da commerzi e pussanza protectiva, la quala possia preservar la regenza da Castro d’eventualas intervenziuns da vart dals Stadis Unids.

A partir dal 1959 han ils Stadis Unids staziunà en l’Italia ina squadriglia cun 25 ed en la Tirchia duas squadriglias cun mintgamai 25 rachetas da mesa distanza. Questas rachetas dal tip Jupiter eran munidas cun in chau nuclear ed eran tuttas drizzadas sin l’Uniun sovietica.

Ils 26 d’october 1960 han ils Stadis Unids lantschà l’emprima giada sgols d’exploraziun sur Cuba. Quels èn vegnids fatgs nà da la Laughlin Air Force Base a Texas cun aviuns dal tip U-2. Ils 5 da settember 1961 èn reussids ils emprims maletgs da rachetas da defensiun cunter aviuns dal tip S-75 e d’aviuns da cumbat dal tip MiG-21 Fishbed.

L’avrigl 1962 èn las rachetas atomicas dal tip Thor e Jupiter ch’eran staziunadas en la Tirchia vegnidas fatgas prontas per l’acziun.

Ultra da quai cursavan sin las mars sutmarins americans cun rachetas atomicas dal tip Polaris. Quellas pudevan er vegnir sajettadas sut l’aua ed eran perquai grevas da tutgar. L’Uniun sovietica na disponiva da quel temp da nagin tip d’arma cumparegliabel.

A partir dals 10 da fanadur 1962 ha l’Uniun sovietica cumenzà a staziunar dascusamain militar a Cuba (operaziun Anadyr). Cun agid da 86 bastiments ch’han fatg en tut 183 viadis han la marina sovietica e la flotta mercantila transportà a Cuba bundant 42 000 schuldads e 230 000 tonnas equipament. Tranter auter èn vegnidas manadas surmar 40 rachetas da mesa distanza dal tip R-12 e 24 dal tip R-14 cun ils chaus nuclears respectivs da 0,65 MT (R-12) resp. 1,65 MT (R-14). Per cumparegliar: La Fat Man ch’è vegnida bittada giu sur Nagasaki aveva 0,024 MT. Questas rachetas na servivan evidentamain betg be a proteger la Cuba, mabain servivan surtut a stabilir in potenzial da smanatscha militar, il qual dueva cumpensar las flaivlezzas da l’arsenal sovietic da rachetas intercontinentalas.^[2]

Il zercladur 1962 ha er il BND, il servetsch da spiunadi da la Republica federala tudestga, retschet indizis ch’i vegnian installadas a Cuba basas sovieticas cun rachetas prontas per l’attatga. Il BND ha giuditgà questas infurmaziuns sco provocaziun privlusa da vart da l’Uniun sovietica.^[3]

Ils 5 e 29 d’avust 1962 ha la CIA empruvà d’obtegnair scleriment davart quests indizis. Sin fotografias d’in aviun d’exploraziun han ins chattà per l’emprima giada indrizs sovietics da lantschar rachetas da defensiun da l’aria.

Ils 8 da settember 1962 è la nav da vitgira sovietica Omsk sbartgada a Havanna cun rachetas da mesa distanza dal tip SS-4, senza però stgargiar quellas. Ils 15 da settember 1962 han ils Stadis Unids fotografà en l’Atlantic la nav da vitgira sovietica Poltava chargiada cun bains militars destinads per la Cuba.

Ils 14 d’october 1962 ha il president american John F. Kennedy danovamain autorisà sgols d’exploraziun cun aviuns dal tip Lockheed U-2. Duas giadas èn aviuns sgulads nà da la basa da l’aviatica militara Laughlin a Texas sur las posiziuns da las rachetas a Cuba. Els han scuvert tecnicists sovietics e schuldads ch’eran occupads cun construir las punts da lantschada da rachetas da mesa distanza sovieticas dal tip SS-4 Sandal e SS-5 Skean ed han pudì far pliras fotografias. Las truppas sovieticas han da lur vart scuvert l’eroplan, ma na disponivan da nagins cumonds per cuntramesiras.

L’auter di èn las fotografias vegnidas evaluadas ed han purtà il mussament che las punts da lantschada existian propi. Quellas sa chattavan en vischinanza da San Cristóbal en il nordvest da Cuba ed avessan pudì cuntanscher parts dals Stadis Unids. Las rachetas dal tip SS-5 cun ina sfera d’influenza bundant pli gronda n’han ins betg scuvert. Ins ha infurmà il minister da l’exteriur Dean Rusk ed il minister da defensiun Robert McNamara; il cussegliader da segirezza McGeorge Bundy ha decidì d’infurmar pir l’autra damaun il president.

Ils 16 d’october ha McGeorge Bundy pia infurmà John F. Kennedy ed ha immediat convocà in stab da cussegliaders (Executive Committee, ExComm). Ins ha tratg en consideraziun diversas reacziuns pussaivlas: tolerar il staziunament, in’attatga or da l’aria u l’invasiun. President Kennedy ha cumandà da far ulteriurs sgols d’exploraziun. Tar il segund inscunter da l’ExComm il suentermezdi ha Robert McNamara proponì da far ina bloccada maritima cunter la Cuba.

Ils 17 d’october han gì lieu sis ulteriurs sgols d’exploraziun sur las posiziuns da las rachetas. Las fotografias or da l’aria han cumprovà l’existenza da 16 fin 32 rachetas dals tips SS-4 e SS-5 che tanschan fin a 4500 km. Questas rachetas avessan cuntanschì la chapitala americana e las pli impurtantas citads industrialas dals Stadis Unids; il temp d’alarm avess be muntà tschintg minutas. Ultra da quai han ins scuvert bumbardaders dal tip IL-28.

Ils 18 d’october ha il minister da l’exteriur sovietic Andrei Gromyko visità Kennedy, sco che quai era planisà dapi daditg. Kennedy n’ha sapientivamain betg pledentà la situaziun a Cuba; per motivs tactics vuleva el tegnair secret da tge infurmaziuns ch’ils Stadis Unids disponian en chaussa. Percunter è vegnida tratga a strada repetidamain la veglia pretensiun sovietica che Berlin dal vest stoppia vegnir demilitarisà. Quai ha affirmà la supposiziun americana che l’Uniun sovietica veglia rinforzar cun ses agir a Cuba l’atgna posiziun en vista a novas contractivas davart il status da Berlin. Da la medem’opiniun èn er stads ils alliads dal vest, cumbain che quest’interpretaziun dueva pli tard sa mussar sco faussa. En il fratemp èn sa derasadas a Washington infurmaziuns davart vastas novas furniziuns dad armas a Cuba; ils cumandants da l’armada han cumenzà a vegnir malpazients. Ina bloccada maritima pareva als generals memia flaivla: ins duaja immediat cumenzar cun attatgas or da l’aria, a las qualas stoppia suandar in’invasiun. Il general da l’Air Force Curtis E. LeMay ha insistì: «Il chaun cotschen chava en la curt interna dals Stadis Unids e sto vegnir punì.» Il minister da giustia Robert F. Kennedy, il frar dal president, ha laschà sclerir tras ses substitut Nicholas deB. Katzenbach las basas legalas per ina bloccada maritima da la Cuba. En il decurs da las sesidas entaifer l’ExComm ha John F. Kennedy dà la preferientscha a la bloccada maritima.

President Kennedy na vuleva betg dar en la publicitad la chaschun a speculaziuns ed è perquai viagià ils 19 d’october – sco previs en sia planisaziun da termins – al cumbat electoral ad Ohio ed Illinois. El ha incumbensà Robert F. Kennedy da chattar entaifer l’ExComm ina maioritad per l’opziun d’ina bloccada maritima. Katzenbach ha orientà l’ExComm davart las premissas d’ina eventuala bloccada. Sinaquai è l’ExComm vegnì dividì en duas gruppas, las qualas han elavurà diversas pussaivladads per cumbatter las rachetas a Cuba. D’ina vart stevan ils Hawks (falcuns) che devan la preferientscha a l’attatga or da l’aria, da l’autra vart las Doves (columbas) che pledavan per l’opziun paschaivla da la bloccada.

Ils 20 d’october èsi reussì a Robert F. Kennedy da furmar en l’ExComm ina maioritad per la bloccada maritima. El ha telefonà cun il president che sa chattava a Chicago e quel è returnà a Washington. Cumbain che la decisiun era crudada a favur da la bloccada, han ins tegnì avertas las opziuns d’ina attatga or da l’aria e d’ina invasiun da Cuba.

Ils 21 d’october han ils cussegliaders dal Tactical Air Command (TAC) declerà ch’ina attatga or da l’aria na vegnia betg da destruir tut las rachetas sovieticas sin Cuba. Sinaquai ha Kennedy approvà definitivamain la bloccada maritima. La saira ha el telefonà cun ils editurs d’intginas grondas gasettas (‹New York Times›, ‹Washington Post›, ‹New York Herald Tribune›) per prevegnir a contribuziuns prematuras.

Ils 22 d’october furma in dals pli impurtants dis en il decurs da la crisa: La damaun han las gasettas americanas annunzià per las 19 uras in pled dal president da muntada naziunala. Las forzas armadas americanas en tut il mund èn vegnidas messas en prontezza a l’acziun augmentada (Defense Condition 3), ulteriurs schuldads americans èn vegnids transferids a Florida per preparar in’eventuala invasiun e radund 200 navs da guerra èn sa messas en posiziun enturn Cuba. Ils represchentants da las regenzas da la Gronda Britannia, Frantscha, Republica federala tudestga e Canada èn vegnids infurmads ed han sincerà a Kennedy lur cumplain sustegn. L’ambassada svizra – sco represchentanta dals Stadis Unids – ha fatg a savair ils Cubans ch’i vegnian er ad avair lieu sgols d’exploraziun nocturns e che l’illuminaziun che saja necessaria en quest connex na furmia nagin’attatga militara. «I n’è betg da far quint che la Cuba avria il fieu» ha l’ambassada svizra pudì respunder a Washington.^[4] Ulteriurs contacts diplomatics duevan gudagnar ils stadis da l’America Centrala e dal Sid (Organisaziun da stadis americans) sco er las Naziuns unidas per la posiziun dals Stadis Unids. En in pled a la televisiun ha Kennedy infurmà la publicitad mundiala davart las rachetas a Cuba ed ha annunzià il cumenzament da la bloccada maritima per ils 24 d’october. El ha intimà il schef da la regenza sovietic Nikita Chruschtschow da retrair las rachetas da Cuba ed ha smanatschà en cas d’ina attatga cun ina cunterattatga atomica. A partir da quel mument era la Crisa da Cuba enconuschenta publicamain.

Ils 23 d’october ha Chruschtschow annunzià da betg acceptar la bloccada, sincerond però a medem temp che las rachetas staziunadas servian be a la defensiva. La diplomazia americana ha gì success: L’Organisaziun dals stadis americans ha decidì d’agir cunter la Cuba ed ha confermà la bloccada maritima. Uffizialmain – per exempel en il pled da John F. Kennedy – vegniva quella numnada ‹quarantina›, damai che la noziun bloccada sa referescha en la lingua da mintgadi ad in proceder militar.

La bloccada maritima da navs da guerra americanas è entrada en vigur a las 10 uras (temp da Washington). Bainspert hai dà emprimas tensiuns, e quai cumbain ch’ils bastiments americans na dastgavan betg sajettar senza cumond dal president. Quai han ins ordinà per evitar in’escalaziun en il cas ch’ils bastiments sovietics empruvassan da rumper tras la tschinta da bloccada d’in radius da 500 miglias. Suenter ch’il radius da la bloccada era vegnì empitschnì, han la finala tut ils bastiments sovietics midà direcziun. Malgrà quai ha la regenza sovietica insistì sin sia posiziun.

Ils 25 d’october ha gì lieu a New York ina sesida dal Cussegl da segirezza da l’ONU. En rom da quella èn ils dus represchentants da l’Uniun sovietica (Walerian Sorin) e dals Stadis Unids (Adlai Stevenson) sa dispitads cun tut ils meds diplomatics pussaivels. Per l’emprima giada ha la delegaziun americana preschentà a la publicitad mundiala fotos d’exploraziun che n’han laschà nagin dubi areguard las posiziuns da rachetas sovieticas. Pli tard è sa mussà ch’il dumber da las rachetas nuclearas è vegnida sutstimada fermamain da vart americana. En rom d’ina conferenza d’istoriografs l’onn 2002 ha il schefcumandant da las forzas armadas sovieticas da quel temp declerà che 40 000 schuldads sovietics sa chattavan a Cuba e ch’igl eran installadas là 42 rachetas, incl. bumbas atomicas tacticas, da las qualas il diever era gia vegnì autorisà. Radund 80 chaus nuclears sa chattavan durant la crisa a Cuba. Il minister da defensiun american Robert McNamara ed il collavuratur dal ministeri da l’exteriur Raymond Garthoff han percunter constatà pli tard ch’ils Stadis Unids n’hajan betg fatg quint seriusamain che las rachetas da mesa distanza a Cuba sajan propi stadas munidas cun chaus nuclears.^[5]

Malgrà la bloccada ha il staziunament da las rachetas a Cuba cuntinuà ils 26 d’october. L’ExComm ha debattà davart pass militars. Ils hardliners pledavan per in’attatga or da l’aria e – sche necessari – in’invasiun. Kennedy ha retschet in scriver da Chruschtschow, en il qual l’Uniun sovietica ha offert da retrair las rachetas da Cuba, sch’ils Stadis Unids excludian in’invasiun da Cuba. Kennedy ha consentì. L’emprima nav da vitgira ch’è vegnida bloccada da la marina americana vegniva accumpagnada d’ina escorta da protecziun da plirs sutmarins. Cun bumbas d’exercizi han ils Americans sfurzà ils sutmarins da vegnir a la surfatscha. Pir l’onn 2002 è vegnì enconuschent ch’ils sutmarins eran per part munids cun bumbas atomicas ed autorisads da duvrar quellas per intents da defensiun.

Malgrà Defense Condition 2 – la pli auta prontezza d’alarm da las forzas armadas avant il stadi da guerra – ha l’US-Air Force cuntinuà sur il Johnston Atoll cun il test Bluegill Triple Prime che tutgava tar in’entira seria da tests da bumbas atomicas. L’ExComm n’è betg vegnì infurmà en chaussa. Er l’Uniun sovietica ha fatg ils proxims dus dis dus tests da bumbas atomicas en l’atmosfera.

En cas ch’ils Stadis Unids duevan invader Cuba, ha Castro pretendì da l’Uniun sovietica da respunder cun ina bumba atomica sin territori dals Stadis Unids. En ina brev ha Chruschtschow respundì quatter dis pli tard: «Vus Ans avais proponì da far sco emprims in culp nuclear cunter il territori da l’inimi. Vus savais segir tge consequenza che quai avess gì per nus. Quai na fiss betg stà in simpel culp, mabain il cumenzament da la guerra nucleara. Stimà soci Castro, jau sun da l’avis che Vossa proposta saja incorrecta.»

La damaun dals 27 d’october è vegnì fatg a Cape Canaveral in test cun la nova racheta intercontinentala LGM-25C Titan II, e quai danovamain senza infurmar l’ExComm.^[6]

In bastiment da turists da la Republica democratica tudestga cun 500 passagiers a bord ha ignorà la bloccada dals Americans. John F. Kennedy ha evità persunalmain che quel vegnia attatgà, uschia ch’il bastiment ha pudì sbartgar a Havanna.

Cun ina granata ha in destruider american sfurzà il sutmarin sovietic B-59 da vegnir a la surfatscha; er quel aveva a bord armas nuclearas. Anc ina giada è l’entir mund stà a l’ur d’ina guerra nucleara. Ma Wassili Alexandrowitsch Archipow, in dals trais uffiziers a bord dal sutmarin ch’eran responsabels per lantschar las armas nuclearas, ha refusà da sajettar in torpedo senza ulteriur cumond da Moscau.

Il medem di è in aviun d’exploraziun american entrà en il spazi d’aria sovietic. Be cun paina è el vegnì da mitschar dals aviuns da cumbat sovietics.

In’ulteriura brev da Chruschtschow ha cuntanschì ils Stadis Unids. En quella è la retratga da las rachetas vegnida liada tant a l’empermischun da nunagressiun da vart dals Stadis Unids sco er a la retratga da las rachetas americanas da la Tirchia.

Sur Cuba è in aviun d’exploraziun american dal tip U-2 vegnì tutgà d’ina racheta da defensiun dal tip SA-2; il pilot è vegnì per la vita. Kennedy ha scumandà explicitamain ina cunterattatga ed è sa declerà pront da cuntinuar cun las tractativas.

La saira da quest’uschenumnada ‹sonda naira› ha gì lieu in inscunter secret tranter Robert F. Kennedy e l’ambassadur sovietic Anatoli Dobrynin. John F. Kennedy ha fatg declerar ses frar ch’el saja pront da dar ses consentiment a la retratga da las rachetas americanas staziunadas en la Tirchia. Quest’opziun ha el taschentà visavi la gronda part dals commembers da l’ExComm che pretendevan in’attatga or da l’aria. Dobrynin ha immediat dà vinavant quest’infurmaziun a Moscau. Anc la medema notg è Nikita Chruschtschow sa decidì d’acceptar l’offerta da Kennedy e da retrair las rachetas da Cuba.

Ils 28 d’october dueva sa mussar che la diplomazia secreta aveva gì success: Chruschtschow è sa declerà pront da retrair las rachetas. Ils Stadis Unids da lur vart han declera da far nagin’invasiun a Cuba. En pli – ma quai na dastgava betg vegnir public – duevan vegnir retratgas las rachetas americanas da la Tirchia.

Sur Radio Moscau ha Chruschtschow annunzià che las rachetas sovieticas vegnian retratgas da Cuba. Cun quai è la crisa stada terminada.

Ils dus stadis èn sa cunvegnids a las suandantas cundiziuns: L’Uniun sovietica retira sias rachetas da Cuba. Persuenter decleran ils Stadis Unids da vulair far nagin’ulteriura emprova d’invader la Cuba. En cunvegna secreta han ils Stadis Unids ultra da quai consentì da retrair da la Tirchia las rachetas americanas dal tip Jupiter. La retratga da la Tirchia ha gì lieu in pau pli tard e senza che la publicitad intervegnia da quai – per l’ina per betg offender ils partenaris entaifer la NATO, per l’autra per ch’ils Stadis Unids possian cumparair en la publicitad sco victurs.

Ils 5 da november ha cumenzà la retratga da las rachetas da mesa distanza da la Cuba; uffizialmain è quella stada terminada entaifer tschintg dis.^[7] Oriundamain aveva l’Uniun sovietica previs da surdar las rachetas a Cuba. Udind però Chruschtschow ils 15 da november 1962 che Castro n’avess er betg resalvas da far diever da quellas per intents d’attatga cunter ils Stadis Unids, è el sa decidì da trametter enavos tut ils chaus nuclears en l’Uniun sovietica e da laschar sin l’insla sulettamain intginas rachetas da curta distanza cun chau convenziunal. Ils 20 da november 1962 – suenter la fin uffiziala da la retratga da las rachetas sovieticas – han ils Stadis Unids schlià la bloccada maritima. Facticamain è la retratga da las rachetas sovieticas però pir stada terminada l’entschatta schaner 1963.

Cuntrari a l’effect en la publicitad han las duas superpussanzas mintgamai valità ils eveniments dal 1962 sco victoria tactica da l’autra vart; quai resulta da pleds secrets dals presidents Kennedy e Chruschtschow ch’èn vegnids publitgads pli tard. En omadus pajais ha il resultat dal conflict rinforzà la disfidanza dals manaders militars envers lur atgna regenza.

Suenter la crisa èn restadas a Cuba rachetas sovieticas a curta distanza. Quellas na pudevan bain betg cuntanscher citads americanas, ma smanatschar la basa militara dals Stadis Unids en il Golf da Guantanamo e bastiments che s’avischinavan a quella. Il privel ch’era collià cun las rachetas ch’eran restadas a Cuba suenter la fin dal conflict era tuttavia enconuschent als Stadis Unids; els èn però stads pronts d’acceptar quel, damai che questas rachetas pudevan vegnir consideradas sco armas da defensiun.^[8]

Per la Crisa da Cuba na s’interessescha betg be l’istoriografia, mabain er las scienzas politicas. En il center da las retschertgas stattan qua las libertads d’agir e da decider dals singuls exponents. Sco decisiv per la schliaziun paschaivla da la crisa vegn considerà che tant John F. Kennedy sco er Nikita Chruschtschow eran conscients da la purtada da lur decisiuns. Omadus èn sa stentads da tegnair sut controlla ils svilups, da laschar temp a l’adversari politic d’agir e da betg suandar precipitadamain als cussegls dals militars.

Curt suenter la fin da la crisa ha Kennedy declerà che betg tant il privel d’in’attatga da rachetas nà da la Cuba saja stada en il center, mabain il privel che la balance of power pudessi perder l’equiliber a favur da l’Uniun sovietica.^[9]

Las consequenzas directas da la Crisa da Cuba sa laschan taxar sco success tactic da l’Uniun sovietica: cun la retratga da las rachetas americanas da la Tirchia ed er da l’Italia era sa dada ord vista da l’Uniun sovietica ina situaziun pli favuraivla che avant la crisa.

La crisa ha però er manà ad emprimas contractivas areguard ina controlla da l’armament. Ils 5 d’avust 1963 è per exempel vegnì segnà a Moscau in contract ch’ha scumandà experiments nuclears en l’atmosfera, en l’univers e sut l’aua; ed a partir dal 1969 è vegnida negoziada la cunvegna da SALT (Strategic Arms Limitation Talks) che preveseva ina reducziun da las rachetas intercontinentalas dad omadus pajais. Igl è suandada ina politica da detensiun tranter las duas superpussanzas. Omadus pajais èn sa stentads d’evitar ina confruntaziun directa; enstagl èn els sa cumbattids en guerras da substituziun (Vietnam, Afghanistan). Lur interess èn er sa concentrads suenter la crisa sin quellas parts dal globus che n’eran anc betg repartidas cleramain tranter l’ost ed il vest.

Kennedy ha prendì davent als militars la cumpetenza da disponer da las bumbas atomicas cun introducir in code obligatoric ch’è be enconuschent al president e che po vegnir transmess cun agid da l’uschenumnada valisch atomica.^[10] Quest code portan ils presidents dapi lura permanentamain cun sai. Il 1968 ha er l’Uniun sovietica introducì in sistem cumparegliabel. Per Kennedy sez ha la moda e maniera co ch’el ha schlià la crisa manà ad in augment da sia popularitad entaifer ils Stadis Unids. Damai che la retratga da las rachetas or da la Tirchia n’è betg vegnida enconuschenta en la publicitad, ha Kennedy pudì sa preschentar en la publicitad sco hardliner ch’ha sfurzà l’Uniun sovietica da tschessar.

Per prevegnir a malchapientschas che pudessan periclitar la pasch ed ir or da via a confruntaziuns directas han ins meglierà il stgomi d’infurmaziuns tranter las duas pussanzas grondas. Il 1963 è vegnì endrizzà ina lingia directa tranter la Chas’alva ed il Kreml ch’ha pussibilità als dus schefs da stadi da sa metter directamain en contact in cun l’auter. L’emprima giada han ins fatg diever da questa lingia directa ils 5 da zercladur 1967 a chaschun da la Guerra da sis dis ch’era prorutta tranter l’Israel ed ils stadis arabs Egipta, Jordania e Siria. Er silsuenter l’han ils dus stadis duvrà durant la Guerra fraida en rom da divers auters conflicts.

En pli han ils Stadis Unids schlargià suenter il conflict l’embargo cunter la Cuba. Sinaquai è il stadi insular sa lià anc pli ferm a l’Uniun sovietica.

La finala ha la Crisa da Cuba manà ad ina nova relaziun tranter las superpussanzas, la quala è s’exprimida en furma d’ina nova politica da detensiun. Ils Stadis Unids han midà – per part gia avant il conflict – a la strategia militara da la flexible response e l’Uniun sovietica ha uss proclamà sut Chruschtschow la coexistenza paschaivla.

1. ↑ Jon Lee Anderson: Che Guevara: A Revolutionary Life. New York: Grove Press 1998, ISBN 0-8021-3558-7, qua p. 417.
2. ↑ Dimitrij N. Filippovych, Wladimir I. Ivkin: Die strategischen Raketentruppen der UdSSR und ihre Beteiligung an der Operation ‹Anadyr›. En: Dimitrij N. Filippovych, Mathias Uhl (ed.): Vor dem Abgrund. Verlag R. Oldenbourg, 2005.
3. ↑ Bodo Hechelheimer: Der Bundesnachrichtendienst und die Kuba-Krise, 2012-10-12 (PDF; 647 KB), en: Mitteilungen der Forschungs- und Arbeitsgruppe ‹Geschichte des BND›, nr. 3, tom 1, p. 11.
4. ↑ Ein Topf Spaghetti mit dem Máximo Líder, Tages-Anzeiger, 4 da fanadur 2015.
5. ↑ David G. Coleman: The Missiles of November, December, January, February… The Problem of Acceptable Risk in the Cuban Missile Crisis Settlement. En: Journal of Cold War Studies. 9, 3, 2007, p. 5–48, qua p. 10s.
6. ↑ Titan 2.
7. ↑ David G. Coleman: The Missiles of November, December, January, February… The Problem of Acceptable Risk in the Cuban Missile Crisis Settlement. En: Journal of Cold War Studies, 9, 3, 2007, p. 5–48, qua p. 23.
8. ↑ David G. Coleman: The Missiles of November, December, January, February… The Problem of Acceptable Risk in the Cuban Missile Crisis Settlement. En: Journal of Cold War Studies, 9, 3, 2007, p. 5–48, qua p. 12.
9. ↑ John Lewis Gaddis: Strategies of containment. A critical appraisal of American national security policy during the Cold War. Ediziun repassada, Oxford 2005, p. 211s.
10. ↑ National Security Action Memorandum, nr. 272.

• Graham T. Allison, Philip Zelikow: Essence of Decision – Explaining the Cuban Missile Crisis. 2. ed., Longman, New York e.a. 1999 (emprim’ediziun: Boston 1971), ISBN 978-0-321-01349-1.
• John C. Ausland: Kennedy, Khrushchev, and the Berlin-Cuba crisis, 1961–1964. Oslo 1996, ISBN 82-00-22635-2.
• Stefan Brauburger: Die Nervenprobe, Schauplatz Kuba: Als die Welt am Abgrund stand. Prefaziun Guido Knopp. Campus, Francfurt a.M. 2002, ISBN 3-593-37096-4.
• Mathias Uhl, Dimitrij N. Filippovych (ed.): Vor dem Abgrund. Die Streitkräfte der USA und UdSSR sowie ihrer deutschen Bündnispartner in der Kubakrise. Minca, Oldenbourg 2005, ISBN 3-486-57604-6 (= Schriftenreihe der Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte, numer spezial).
• Aleksandr A. Fursenko, Timothy J. Naftali: One Hell of a Gamble. Krushchev, Castro & Kennedy 1958–1962. The Secret History of the Cuban Missile Crisis. Norton, New York 1997, ISBN 0-393-04070-4.
• Bernd Greiner: Kuba-Krise. 13 Tage im Oktober. Analyse, Dokumente, Zeitzeugen. Franz Greno, Nördlingen 1988, ISBN 3-89190-956-X (= Schriften der Hamburger Stiftung für Sozialgeschichte des 20. Jahrhunderts; tom 7: Auswertung der Tonbandprotokolle der geheimen US-Präsidentenberatungen).
• Bernd Greiner: Die Kuba-Krise. Die Welt an der Schwelle zum Atomkrieg. Beck, Minca 2010, ISBN 978-3-406-58786-3 (= Beck’sche Reihe, tom 2486 C.H. Beck Wissen).
• Roger Hilsman: The Cuban Missile Crisis. The struggle over policy, Westport 1996, ISBN 0-275-95435-8.
• Robert F. Kennedy; Theodore C. Sorensen (ed.): Dreizehn Tage. Die Verhinderung des Dritten Weltkrieges durch die Brüder Kennedy (titel original: Thirteen Days, a Memoir of The Cuban Missile Crisis, translatà dad Irene Muehlon). Scherz, Bern 1969; 2. ed.: Dreizehn Tage, wie die Welt beinahe unterging. Darmstädter Blätter, Darmstadt 1982, ISBN 3-87139-076-3.
• Christof Münger: Kennedy, die Berliner Mauer und die Kubakrise. Die westliche Allianz in der Zerreißprobe 1961–1963. Schöningh, Paderborn / Minca / Vienna / Turitg 2003, ISBN 3-506-77531-6.
• James A. Nathan: Anatomy of the Cuban Missile Crisis. Westport 2001, ISBN 0-313-29973-0.
• Arnold Piok: Kennedys Kuba-Krise – Planung, Irrtum und Glück am Rande des Atomkrieges 1960–1962. Tectum Verlag, Marburg 2003, ISBN 978-3-8288-8587-5 (= Diplomica, tom 11).
• Rolf Steininger: Die Kubakrise 1962. Dreizehn Tage am atomaren Abgrund, Olzog Verlag, Minca 2011, ISBN 978-3-7892-8275-1.
• Heiner Timmermann (ed.): Die Kubakrise 1962. Lit, Münster 2003, ISBN 978-3-8258-6676-1 (= Dokumente und Schriften der Europäischen Akademie Otzenhausen, tom 109).
• Mark J. White: Missiles in Cuba – Kennedy, Khrushchev, Castro and the 1962 Crisis. van R. Dee, Chicago 1998, ISBN 978-1-56663-156-3.

• Peter von Zahn: Die Kuba-Krise 1962. ZDF, documentaziun e film da televisiun, 1969. Reschia: Rudolf Nussgruber.
• The Missiles of October. USA 1974, Reschia: Anthony Page.
• Die Kuba-Krise. BRD 1984, toc da teater da la Berliner Compagnie.
• Thirteen Days. USA 2000, Reschia: Roger Donaldson.
• The Cuban Missile Crisis. USA 2000, intervistas ed infurmaziuns cumplementaras.
• Werner Biermann: Am Abgrund – Anatomie der Kuba-Krise. WDR, 2002, documentaziun.
• The Fog of War: Eleven Lessons from the Life of Robert S. McNamara. documentaziun.
• Tapes of debates between JFK and his advisors during the crisis.
• Günther Klein (reschia e cudesch), Stefan Brauburger (cudesch): Die Nervenprobe. – Kuba-Krise 1962. IFAGE Filmproduktion, ZDF et al. 2002.
• Stefan Brauburger e Bärbel Schmidt-Šakić: Am Rande des Atomkriegs – Kampf um Kuba und Berlin. ZDF-Mediathek, 2012.

 Commons: Crisa da Cuba – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

• Andreas Grau, Markus Würz: Kuba-Krise, en: Haus der Geschichte
• Joachim Kohnen: Operation ‹Armageddon› – die Welt am Rande des Atomkrieges. Artitgel sin geschi.de
• National Security Archive – material secret ch’ils Stadis Unids han dà liber; fotografias
• Harald Biermann: Die NATO in der Kuba-Krise – IMS nr. 2, 2009: 60 Jahre NATO
• Ingo Juchler: Revolutionäre Hybris und Kriegsgefahr: Die Kubakrise von 1962 (PDF; 7,4 MB), en: Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte, ann. 41 (1993) carnet 1, p. 79–100, consultà il prim da zercladur 2012.