Conservatissem

Il conservatissem (er conservativissem; da latin conservare, ‹conservar›, ‹mantegnair› u er ‹mantegnair insatge en ses connex›) furma ina noziun collectiva per moviments socials da tempra politica u spiertala ch’intendan da mantegnair l’existent u da restabilir urdens socials d’antruras.^[1] Sper il liberalissem ed il socialissem furma il conservatissem ina da las trais grondas ideologias politicas resp. concepziuns dal mund ch’èn vegnidas definidas e sviluppadas en l’Europa en il decurs dal 18avel e 19avel tschientaner. Cuntrari a las duas autras represchenta il conservatissem politic però plitost ina tenuta en ina situaziun istorica specifica ch’ina filosofia politica serrada.

En ses origin sco concepziun dal mund politica è il conservatissem vegnì descrit sco cuntramoviment a l’epoca da l’illuminissem e da las ideas da la Revoluziun franzosa sco er dal liberalissem e dal radicalissem.^[2] I dat ozendi però er scienziads che fan valair la tesa ch’il conservatissem na saja betg be sa sviluppà sco cuntramoviment, mabain sa chapeschia sco reformulaziun da las ideas da la societas civilis^[3] (cf. sutvart).

Sco moviment politic è in pensar da tempra conservativa sa furmà l’emprima giada en il temp modern tempriv, en il cumbat politic dals stans cunter la pretensiun da pussanza dal stadi absolutistic. Il conservatissem è l’emprim vegnì purtà da las forzas da l’aristocrazia e da las classas dirigentas regiunalas tradiziunalas. Las ideas dal moviment han ins gia baud manà enavos sin l’imaginaziun da la societas civilis (societad burgaisa u societad da burgais)^[4], sa basond tranter auter sin la teoria politica dad Aristoteles. Quella represchenta il maletg ideal d’ina societad «bain ordinada» confurm a la natira, en la quala prevegna a mintgin la posiziun ch’al cumpeta ed en la quala nagin – er betg il monarc – duai survegnir dapli che quai.

En il 18avel tschientaner han pensaders conservativs temprivs cumbattì il raziunalissem da l’illuminissem, il qual propagava la cretta en l’autonomia manada da la raschun da l’uman ed en l’abilitad da quella d’ordinar da nov confurm a la raschun tut ils champs da la politica. Il conservatissem da sia vart ha resguardà quai sco intervenziun da l’uman cunter dretg e cunter la natira en l’urden dal mund natiral e divin. Er è sa consolidada uschia la tendenza antiabsolutistica dal conservatissem, damai ch’il domini da l’«absolutissem illuminà» sa legitimava adina dapli a moda raziunala. En la confruntaziun critica cun la Revoluziun franzosa e las consequenzas da quella èn alura vegnidas scrittas las emprimas grondas scrittiras programmaticas dal conservatissem (surtut dad Edmund Burke, Joseph de Maistre, Ernst Brandes, Adam Heinrich Müller e Karl Ludwig von Haller).

Il term politic ‹conservativ› è sa furmà vers il 1800 en l’Engalterra ed en Frantscha (conservative; conservateur) ed è (suenter che la Tory-Party aveva midà num il 1832 en Conservative Party) er vegnì surpiglià dapi l’entschatta dals onns 1830 en auters pajais (p.ex. en Germania). Dapi la Revoluziun franzosa na sa drizzava il conservatissem betg pli be cunter l’absolutissem, mabain surtut – ed en emprima lingia – cunter las differentas furmas da teoria e pratica politica revoluziunara, a las qualas ins attribuiva sper il liberalissem ed il constituziunalissem tempriv er las ideas da la democrazia radicala e (pli tard) dal socialissem.

Al conservatissem vegnan da princip attribuidas las suandantas posiziuns fundamentalas:

1. La cretta en l’agir da la providientscha en l’istorgia e la persvasiun da l’insuffizienza da la raschun umana.
2. La contemplaziun concreta e l’experientscha gudagnada or da l’istorgia enstagl d’ina sistematica abstracta.
3. La pluralitad da quai ch’è creschì a moda istorica enstagl da la libertad unifurma per tuts.
4. La tradiziun en furma da la sabientscha inconscienta dals perdavants.
5. La stima da l’autoritad en vista a l’inegualitad natirala dals umans al lieu dal pensar egalitar.
6. L’unitad da libertad burgaisa e da possess privat.^[5]

Il conservatissem sco moviment spiertal-politic en l’Europa è en sia quintessenza ina teoria co ordinar l’urden politic ch’ha sias ragischs en ideas medievalas e cristianas. Il conservatissem è partì istoricamain da l’idea ch’igl existia in urden divin determinà e fixà davant la raschun umana, ils tratgs dal qual s’exprimian surtut en l’idea d’in dretg perpeten, garantì a moda transcendenta ed inviolabel (dretg natiral/dretg divin). Al princip d’ina novaziun radicala (‹avantgarda›) è vegnida opponida l’idea d’ina cuntinuitad politica e spirituala e l’orientaziun a la tradiziun cumprovada, creschida istoricamain.

L’autodenominaziun ‹conservativ› è oriundamain s’orientada als terms romans conservator rei publicae e conservator populi (‹conservatur dal stadi›, ‹conservatur dal pievel›), quai che vegniva chapì sco prevenziun u defensiun cunter ina situaziun u tendenza privlusa u destructiva. Aderents dal conservatissem n’han betg pretendì da princip ina discrepanza tranter lur ideas ed il progress, quai che cumprova per exempel la gasetta dal di viennaisa d’enturn il 1880 (cun il schefredactur Karl von Vogelsang), la quala designava sasezza en il suttitel sco «conservativ-progressiva». Refusada vegniva però la gronda part da las midadas che vegnivan pretendidas da las forzas revoluziunaras; refurmas na duevan betg succeder cun la forza, mabain a moda cuntinuanta. Ils conservativs sa stentavan da mantegnair e d’extender quai ch’als pareva degn da vegnir conservà (inclusiv valurs eticas) e per quest intent han ins savens er propagà atgnas ideas areguard la concepziun da la societad e refurmas socialas.

Intgins auturs, sco per exempel Hans-Joachim Schoeps, attribueschan a la tenuta conservativa tuttavia er in element ‹acziunistic›: Tenor quest’idea na saja la finamira betg simplamain stada be da conservar a moda passiva l’existent, mabain da stabilir resp. da renovar activamain situaziuns ed instituziuns degnas da vegnir mantegnidas: «Ina tenuta conservativa è insatge pli aut e pli profund ch’il giavisch temelitg da perder quai ch’ins ha uschè plaun sco pussaivel.»^[6] Sco exemplaric per questa moda d’agir po vegnir considerà Otto von Bismarck, dal qual las refurmas da la politica interna e politica exteriura èn succedidas sut l’ensaina d’ina tenuta fundamentala conservativa.

Cunter la pretensiun da la Revoluziun franzosa da vulair realisar l’egualitad per tuts, ha il conservatissem surtut accentuà ils elements ierarchics e da libertad che sajan colliads cun in urden armonic, tschentà da Dieu (Edmund Burke). Quest urden social «natiral» vesa Burke sco in entir organic, visavi il qual pretensiuns individualisticas-egoisticas ston star enavos. La cuminanza vegn messa en posiziun cunter ina societad atomisada e senza nagin urden e dretg. La cuminanza è segnada da tradiziun, usits, isanzas e lioms. Al lieu da la teoria dal contract social – tenor il dretg natiral modern – passa l’idea d’in continuum che cumpiglia tut las generaziuns. Envers tut las generaziuns dal passà sa chatta la generaziun actuala adina en la posiziun da la minoritad. Co duess la generaziun dal temp preschent pia ristgar da far refurmas e maiorisar uschia tut las generaziuns d’antruras?

In ulteriur punct da partenza dal conservatissem da lingua tudestga ha furmà il pensar politic dal scienzià da dretg public e restauratur Karl Ludwig von Haller (1768–1854). En si’ovra principala da plirs toms ‹Restauration der Staatswissenschaft› (1816ss.), la quala ha cuntanschì a ses temp grond renum, ha quel fatg valair ina posiziun per part extrema d’ina ferma pussanza da prinzis autonoms, e quai sco cuntraproject direct al pensar politic da l’illuminissem e dals revoluziunars dal 1789. El è partì da la pretensiun ch’il pensar revoluziunar sa basia sin falsificaziun da la realitad politica e da dretg e ch’ils prinzis disponian en vardad tras lur possessiun oriunda dal stadi er dal dretg nundividì da la pussanza statala superiura. Nà da quest punct ha el sviluppà ina teoria dal stadi patrimonial, entaifer il qual tuttas relaziuns socialas e politicas tranter ils umans èn da natira puramain da dretg privat e betg da dretg public. Cumbain che ses concept è vegnì crititgà vastamain e n’ha er betg influenzà grondamain la furmaziun da teoria conservativa da pli tard, ha la lectura da si’ovra tuttina gì in grond effect da mobilisaziun sin divers politichers conservativs dals proxims decennis.

Tar Friedrich Carl von Savigny, il pli impurtant giurist da la scola istorica, vegn per gronda part refusà al temp preschent il dretg d’insumma legiferir. Ils intermediaturs essenzials tranter las generaziuns sajan da natira ennà la tradiziun, las isanzas, ma surtut er l’ierta ed il possess ertà. Libertad e possess sajan perquai adina da chapir sco colliads in cun l’auter. Vitiers vegn, surtut tar Burke, ina gronda sceptica envers la teoria. Al lieu da la teoria vegnan tschentads l’experientscha, la sauna raschun, las ideas tradiziunalas ch’èn sa cumprovadas. Uschia è gist l’ovra da Burke tut auter che sistematisada a fund e structurada a moda concisa. Midadas e progress na vegnan betg exclus a moda categorica, èn però suttamess a l’acceptanza tras la societad ed a l’integraziun en il sistem da valurs existent. Tar Burke duain esser garantidas main las relaziuns da pussanza e da domini tradiziunalas che l’entretschament da valurs fundamental-ideal; uschia defenda el per exempel la Glorious Revolution sco protecziun legitima da tschertas valurs (surtut la libertad da cretta) cunter las relaziuns da lez temp che n’eran tenor si’opiniun betg legitimas. Consequentamain na resguarda el la Glorious Revolution perquai betg sco revoluziun, mabain sco restauraziun.

La pussanza, il domini ed il stadi èn per il pli las categorias centralas dal conservatissem continentaleuropeic da pli tard. Il stadi è per regla connotà a moda positiva e savens concepì a moda autoritara, per exempel cur che quel è pensà sco mecanissem da defensiun cunter l’immoralitad da l’uman, il qual vegn chapì sco nausch da natira ennà (cf. putgà original, Thomas Hobbes), e ses egoissems privatistics. Tutta stenta da vart conservativa da crear urden è focusada sin il stadi. Quel vegn chapì sco il lieu natiral, nua che vegnan ensemen la pussanza politica, las decisiuns inappellablas e la responsabladad sociala (confurm a l’idea dal monopol da pussanza). Daspera hai però dà da l’entschatta ennà entaifer il conservatissem posiziuns cun ina tenuta critica envers la pretensiun da pussanza dal stadi (p.ex. en il vegl conservatissem d’orientaziun cristiana dal 19avel tschientaner), las qualas sa refereschan a l’orientaziun da basa antiabsolutistica dal pensar conservativ.

Istoricamain sa laschan eruir areguard l’orientaziun continentaleuropeica ed anglosaxona dal conservatissem duas direcziuns principalas, las qualas sa distinguan areguard la valitaziun dal stadi e da l’individualissem:^[7]

• Entaifer il conservatissem continentaleuropeic ha l’orientaziun al stadi sco lieu central da tut urden giugà ina rolla relativamain impurtanta. Il stadi valeva sco lieu ‹natiral› da la pussanza e decisiun politica ed aveva er da surpigliar responsabladad sociala.
• Entaifer il conservatissem angloamerican gioga percunter l’individi ina rolla centrala, connotada a moda positiva; quel duai vegnir sustegnì tras valurs e finamiras communablas, represchentadas tras l’identitad e simbolica naziunala. Da l’autra vart vegn il stadi giuditgà a moda negativa sco persunificaziun da pussanza anonima e da nunlibertad. Segirezza resulta tenor quest pensar da fermezza e capacitad da sa far valair individuala; responsabladad individuala e princips da l’economia privata èn colliads a moda positiva cun il conservatissem.

Cuntrari al conservatissem continentaleuropeic attribuescha pia il conservatissem angloamerican a l’individi ina funcziun positiva. Quel avanza schizunt en il center dal mund d’ideas politic e survegn attribuida la funcziun da stgaffir urden, la quala cumpeta tenor il conservatissem europeic al stadi. Tras identitad naziunala e simbols politics vegn l’individi obligà ad ideas da las valurs communablas ed affirmà en sia funcziun da stgaffir urden. Il stadi cumpara percunter sco incorporaziun da forzas anonimas e sco funtauna da nunlibertad. Ultra da quai è questa furma individualistica dal pensar conservativ colliada cun in’auta stima per furmas economicas privatas e per l’augment persunal da la bainstanza.

Dapi ils onns 1970 vegn fatg, sa basond sin Erhard Eppler, la differenza tranter in conservatissem da structura ed in conservatissem da valurs:

• Cun conservatissem da structura è manegiada ina concepziun dal mund che vul defender cunter tutta critica e cunter midadas in urden politic u organisatoric e la repartiziun da pussanza e da resursas che sa basa sin quel ubain er ina concepziun d’urden idealistica ch’è vegnida sviluppada en il passà.
• Il conservatissem da valurs accentuescha tschertas posiziuns areguard cuntegns, sco per exempel la muntada da la dignitad umana, da la fidaivladad e da l’assistenza vicendaivla en famiglia u autras virtids. Per pudair conservar questas valurs èn aderents d’in conservatissem da las valurs pronts da midar structuras, per exempel en furma d’ina refurma dal dretg da taglia che serva a promover la famiglia.

Ord vista da l’istorgia da las ideas è oravant tut manegià cun il term conservatissem la posiziun dal conservatissem da las valurs.

Avant las revoluziuns dal 1848/49 ha il conservatissem plitost furmà en l’Europa in’uniun lucca da singulas persunas u da forzas politicas da differenta orientaziun ch’in moviment unitar per propi. Partidas conservativas en il senn modern n’existivan per ordinari betg anc; ils tories britannics furman qua l’excepziun. Avant la Revoluziun franzosa e durant ils decennis suenter quella è il pensar conservativ tempriv surtut vegnì derasà da singuls pensaders politics (p.ex. Justus Möser), e politica conservativa (v.d. antirevoluziunara) han surtut fatg singulas persunas centralas – oravant tut il prinzi von Metternich durant il temp da la restauraziun –, ils quals na pudevan però betg sa basar sin ina gruppa politica serrada.

Il conservatissem en Svizra è l’emprim sa chapì sco cuntramoviment al liberalissem e radicalissem ed ha sviluppà sias conturas ideologicas e sia furma organisatorica en rom dals conflicts d’unificaziun, da constituziun e da baselgia dals onns 1830 e 1840. Da quel temp è il term ‹conservativ› er daventà ina part da la lingua da mintgadi politica en Svizra. Ils catolic-conservativs, er numnads ‹democrats rurals› han bain tutgà il 1847/48 tar ils perdents politics (en rom da la Guerra da la Lia Privata e da la fundaziun dal stadi federal modern); tuttina han els, ensemen cun ils socialists temprivs, pudì attribuir a moda essenziala che la Svizra è daventada in stadi federalistic e directdemocratic. Cun lur ideas en connex cun la suveranitad dal pievel avevan els fatg frunt als elements liberals, anticlericals e per part centralistics ed uschia cuntanschì in cumpromiss federal.

Igl è ultra da quai da far la differenza tranter in conservatissem utopic-restaurativ ed in conservatissem realistic-evoluziunar. L’emprim è s’orientà a las utopias da l’urden da stans prerevoluziunar. Il segund, plitost moderà, ha percunter recepì princips liberals e pretendì refurmas socialas, economicas e da la politica da furmaziun.

Entaifer l’Assamblea naziunala è la dretga catolica sa numnada l’onn 1882 uffizialmain Partida catolic-conservativa da la Svizra; il predicat conservativ è pir svanì il 1971 cur che la partida è sa renumnada en Partida cristiandemocratica (PCD).

En la Prussia, il pli impurtant stadi da la Germania dal Nord en il 19avel tschientaner, è ina partida conservativa sa sviluppada l’emprima giada en rom da la Revoluziun tudestga dal 1848/1849 or da l’uniun relativamain lucca da gruppaziuns e deputads da tenuta conservativa.

Dapi il 1848 eran represchentadas en ils parlaments dals singuls stadis tudestgs (surtut en la Prussia) e pli tard er en il Reichstag tudestg pliras partidas conservativas. Da numnar è en spezial la Partida dal center tudestga ch’è sa furmada il 1871.

La furma specificamain tudestga dal conservatissem è liada oravant tut cun la persuna da Bismarck. Durant ses temp da regenza ha el empruvà da schliar l’uschenumnada ‹dumonda sociala›, pia il conflict tranter il moviment da lavurants ed liberalissem economic, e quai cun scumandar d’ina vart la democrazia sociala (leschas da socialists) e per l’autra cun etablir in agen sistem da segirezza statala (leschas socialas). Ultra da quai ha el fatg valair en rom dal cumbat cultural interess statals cunter la pretensiun da pussanza seculara tradiziunala da la baselgia catolica, e quai er a donn e cust da la baselgia evangelica ch’era liada stretgamain cun ils conservativs e ch’ha medemamain pers si’influenza areguard la surveglianza da scola. Omaduas iniziativas han be manà parzialmain al success giavischà ed han a la fin dals quints rinforzà tant la Partida sociala, d’orientaziun antimonarchica, sco er la Partida dal center catolica. Ellas han però schlargià la pussanza statala ed han mess ad ir in nov svilup cun la legislaziun sociala.

Perquai ch’igl è reussì a Bismarck da stabilisar l’idea statala conservativa, èn ils princips e las instituziuns democraticas vegnids installads relativamain tard en Germania. Pir il 1918 ha pudì sa far valair la furma da regenza parlamentara. Dal temp da l’Imperi tudestg n’era l’agir politic da las partidas betg stà tolerà dal tuttafatg.

La fin da la monarchia en Germania ha er muntà per il conservatissem ina vieuta: Al lieu da la tradiziun è uss passada l’idea da crear in nov urden. Per part han las forzas conservativas gidà Hitler a vegnir a la pussanza, per part èn ellas er sa messas en opposiziun tar quel ed èn stadas activas en la resistenza (surtut en rom da la gruppa dals 20 da fanadur 1944).

Suenter il 1945 e l’experientscha da la dictatura totalitara ha il conservatissem en Germania suandà ils princips dal stadi da dretg democratic. Suenter avair surmuntà las differenzas confessiunalas dueva la CDU s’etablir sco la pli impurtanta partida d’orientaziun conservativa.

Il moviment dominant dal conservatissem britannic e da la Conservative Party furma dapi la fin dals onns 1970 il thatcherissem che represchenta in liberalissem economic ed ina programmatica da tenuta sceptica envers l’Europa. Ina minoritad substanziala da la partida e da la publicitad conservativa represchenta però ina varianta dal conservatissem orientada pli ferm al consens, al stadi social ed a las ideas economicas dal keynesianissem; quest’ala s’engascha per la solidaritad naziunala e tranter las singulas gruppas socialas ed è da tenuta pli positiva envers l’Europa.^[8]

En ils Stadis Unids represchenta la Partida republicana il conservatissem. Ils republicans vulan mantegnair valurs cristianas; da l’autra vart datti però er aderents d’autras religiuns, p.ex. gidieus ortodoxs, che s’identifitgeschan cun il moviment conservativ. La gronda part dals conservativs èn adversaris d’aborts, sustegnan il dretg da purtar armas ch’è francà en la constituziun e propagheschan in’economia liberala. In’ulteriura direcziun derasada vastamain en ils Stadis Unids è il neoconservatissem che sustegna intervenziuns militaras a l’exteriur.

1. ↑ Urs Altermatt, Martin Pfister: Konservatismus, en: Lexicon Istoric da la Svizra.
2. ↑ Cf. Martin Greiffenhagen: Das Dilemma des deutschen Konservatismus. Piper, Minca 1971, p. 40–44.
3. ↑ Panajotis Kondylis: Konservativismus. Klett-Cotta, Stuttgart 1986, p. 11.
4. ↑ Vgl. Schmitz, Sven-Uwe: Konservativismus. VS Verlag, Wiesbaden 2009, p. 22ss.
5. ↑ Gustav Eduard Kafka: Konservatismus, en: Staatslexikon, 6avla ed., tom 4, Freiburg i. Br. 1959, col. 1239.
6. ↑ Hans-Joachim Schoeps: Konservative Erneuerung. Stuttgart 1958, p. 51.
7. ↑ Schubert, Klaus/Martina Klein: Das Politiklexikon. 4. ed. actualisada, Dietz, Bonn 2006.
8. ↑ Emil Hübner, Ursula Münch: Das politische System Großbritanniens. Eine Einführung. C.H. Beck, Minca 1999, ISBN 3-406-45651-0, p. 47s.

• Frank Bösch: Das konservative Milieu. Wallstein, Göttingen 2002, ISBN 3-89244-501-X (Eine Sozialgeschichte des deutschen Konservatismus im 20. Jahrhundert).
• Klaus Epstein: Die Ursprünge des Konservativismus in Deutschland. Der Ausgangspunkt: Die Herausforderung durch die Französische Revolution 1770–1806. Propyläen-Verlag, Berlin 1973, ISBN 3-550-07288-0 (englais: The genesis of German conservatism. Princeton University Press, Princeton 1966).
• Bernd Heidenreich (ed.): Politische Theorien des 19. Jahrhunderts. Tom 1: Konservatismus. Wiesbaden 1999. (Sammelband der Hessischen Landeszentrale für Politische Bildung).
• Philipp W. Hildmann: Von der Freiheit des konservativen Denkens. Grundlagen eines modernen Konservatismus, Minca 2009 (= Aktuelle Analysen, tom 52), ISBN 978-3-88795-347-8.
• Peter Uwe Hohendahl, Erhard Schütz: Perspektiven konservativen Denkens. Deutschland und die Vereinigten Staaten nach 1945 (= Publikationen zur Zeitschrift für Germanistik, tom 26). Berna 2012, ISBN 978-3-0343-1139-7.
• Ted Honderich: Das Elend des Konservativismus. Eine Kritik. Rotbuch Verlag, Hamburg 2000, ISBN 3-88022-807-8.
• Russell Kirk: The Conservative Mind. 7avla ed., 2001, ISBN 0-89526-171-5.
• Friedrich Koch: Gegenaufklärung: Zur Kritik restaurativer Tendenzen in der Gegenwartspädagogik. Päd.-Forschung, Bensheim 1979, ISBN 3-921450-74-8.
• Panajotis Kondylis: Konservatismus. Geschichtlicher Gehalt und Untergang. 1986.
• Kurt Lenk: Deutscher Konservatismus. Francfurt 1989, ISBN 3-593-34074-7.
• Karl Mannheim: Konservatismus. Ein Beitrag zur Soziologie des Wissens (= Suhrkamp Taschenbücher Wissenschaft, nr. 478). Suhrkamp, Francfurt a.M. 1984, ISBN 3-518-28078-3.
• Johann Baptist Müller: Konservativismus – Konturen einer Ordnungsvorstellung. Duncker & Humblot, Berlin 2007, ISBN 978-3-428-12336-0.
• Markus Porsche-Ludwig, Jürgen Bellers (ed.): Was ist konservativ? Eine Spurensuche in Politik, Philosophie, Wissenschaft, Literatur. Verlag Traugott Bautz, Nordhausen 2013, ISBN 978-3-88309-785-5.
• Günter Rohrmoser: Geistige Wende. Christliches Denken als Fundament des Modernen Konservativismus. Olzog, Minca 2000, ISBN 3-7892-8025-9.
• Richard Saage: Rückkehr zum starken Staat? Studien über Konservativismus, Faschismus und Demokratie. Suhrkamp, Francfurt a.M. 1983. ISBN 3-518-11133-7.
• Axel Schildt: Konservatismus in Deutschland. Von den Anfängen im 18. Jahrhundert bis zur Gegenwart. C.H. Beck, Minca 1998.
• Sven-Uwe Schmitz: Konservativismus. VS Verlag, Wiesbaden 2009.
• Hans-Gerd Schumann (ed.): Konservativismus (= Neue Wissenschaftliche Bibliothek, tom 68). Kiepenheuer & Witsch, Cologna 1974, ISBN 3-462-00993-1.
• Rudolf Vierhaus: Konservativ, Konservatismus, en: Otto Brunner e.a. (ed.): Geschichtliche Grundbegriffe. Historisches Lexikon zur politisch-sozialen Sprache in Deutschland, tom 3, Klett-Cotta, Stuttgart 1982, ISBN 3-608-91500-1.
• Michael Weinzierl: Freiheit, Eigentum und keine Gleichheit. Die Transformation der englischen politischen Kultur und die Anfänge des modernen Konservativismus 1791–1812 (= Ancien Régime, Aufklärung und Revolution, tom 26). Oldenbourg, Vienna e.a. 1993, ISBN 3-7029-0355-0.

 Commons: Conservatissem – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

• Conservativissem, sin bpb.de
• Friedrich A. Hayek: Why I Am Not a Conservative
• Günter Rohrmoser: Konservativ – ein Überlebensimperativ
• Andreas Rödder: Was heißt konservativ heute? Part 1 Part 2 (Die politische Meinung)
• Was ist konservativ? da Jens Jessen. En: Zeit, nr. 26 dals 24 da zercladur 2010, p. 51.
• Urs Altermatt, Martin Pfister: Konservatismus, en: Lexicon Istoric da la Svizra.