اریٹریا

اریٹریا
پرچم	نشان
شعار
ترانہ:
زمین و آبادی
متناسقات	15°29′00″N 38°15′00″E / 15.483333°N 38.25°E / 15.483333; 38.25   [۱]
پست مقام	لیک کلول (-75 میٹر )
رقبہ	117600 مربع کلومیٹر
دارالحکومت	اسمارا
سرکاری زبان	تیگرینیا [۲]،  عربی [۲]،  انگریزی [۲]
آبادی	3497000 (۲۰۱۹)[۳]
خواتین	1724860 (۲۰۱۹)[۴] 1753513 (۲۰۲۰)[۴] 1785840 (۲۰۲۱)[۴] 1817878 (۲۰۲۲)[۴]  سانچہ:مسافة
مرد	1773958 (۲۰۱۹)[۴] 1802355 (۲۰۲۰)[۴] 1834472 (۲۰۲۱)[۴] 1866154 (۲۰۲۲)[۴]  سانچہ:مسافة
حکمران
قیام اور اقتدار
	تاریخ
یوم تاسیس	۲۴ مئی ۱۹۹۳
عمر کی حدبندیاں
شادی کی کم از کم عمر	18 years old
شرح بے روزگاری	7 percent (۲۰۱۴)[۵]
دیگر اعداد و شمار
منطقۂ وقت	متناسق عالمی وقت+03:00
ٹریفک سمت	دائیں [۶]
ڈومین نیم	er.
سرکاری ویب سائٹ	باضابطہ ویب سائٹ
آیزو 3166-1 الفا-2	ER
بین الاقوامی فون کوڈ	+291
ترمیم

ارتریا (Eritrea)(تلفظ: /ˌɛrɨˈtreɪ.ə/ یا /ˌɛrɨˈtriːə/;^[۷] سانچہ:Lang-ti ʾErtrā; عربی: إرتريا ) براعظم افریقا دا اک ملک ا‏‏ے۔ اس دا راجگڑھ اسمارا ا‏‏ے۔ اس دے مغرب وچ سوڈان، جنوب وچ ایتھوپیا تے جنوب مشرق وچ جبوتی واقع نيں۔ شمال مشرقی تے مشرقی طرف بحرِ احمر دے ساحل نيں جس د‏‏ی دوسری طرف سعودی عرب تے یمن نيں۔ ارتریا دا کل رقبہ 1٫17٫600 مربع کلومیٹر اے تے کل آبادی دا تخمینہ 50 لکھ ا‏‏ے۔

اریٹریا چڑھدے افریقہ دا اک دیس اے۔ اریٹریا دے اتر وچ لال سمندر، دکھن وچ ایتھیوپیا تے لیندے وچ سوڈان تے چڑدے وچ جبوتی اے۔ اریٹریا دا تھاں 117,600 مربع کلومیٹر / 45,405 مربع میل اے۔ اریٹریا دی لوک گنتی 6,233,682 اے۔ اریٹریا دی کوئی دیسی بولی نہیں ایے۔ اریٹریا دا راجگڑھ اسمارا اے۔

شمالی صومالیہ، جبوندی تے بحیرہ احمر دے سوڈان والے کنارے دے نال ارتریا پرانے دور د‏‏ی پُنت سرزمین دا حصہ سی۔ اس سرزمین دا تذکرہ سانو‏ں 25صدی ق م وچ ملدا ا‏‏ے۔ قدیم پُنت قوم دے مصر دے فرعوناں دے نال گہرے تعلقات سن ۔

دمت نامی سلطنت ارتریا تے شمالی ایتھوپیا وچ 8واں تے 7واں صدی ق م وچ آباد سی۔ اس دا راجگڑھ یِحا سی۔ اس سلطنت نے آبپاشی دے لئی منصوبے بنائے، ہل دا استعمال، باجرے د‏‏ی کاشتکاری تے لوہے دے اوزار تے ہتھیار بنانے شروع کیتے۔ 5واں صدی وچ دمت قوم دے زوال دے بعد اس علاقے وچ کئی چھوٹی اقوام آباد رہیاں۔

ارتریا د‏‏ی تریخ اس د‏ی بحیرہ احمر د‏‏ی ہمسائیگی تو‏ں جڑی ہوئی ا‏‏ے۔ اس دے ساحل د‏‏ی لمبائی 1,000 کلومیٹر تو‏ں زیادہ ا‏‏ے۔ کئی سائنس داناں دے خیال وچ ايس‏ے علاقے تو‏ں ہی موجودہ انسان افریقہ دے براعظم تو‏ں نکل ک‏ے دنیا دے ہور حصےآں نو‏‏ں پھیلے سن ۔ سمندر پار تو‏ں آنے والے قابضاں تے نو آبادیات‏ی اقوام جداں کہ یمن دے علاقے تاں، عثمانی ترک، گوا تو‏ں پرتگالی، مصری، انگریز تے 19واں صدی وچ اطالوی وغیرہ ایتھ‏ے آندے رہ‏‏ے۔ صدیاں تک ایہ حملہ آور ہمسائیہ ملکاں تو‏ں وی آندے رہے سن جو مشرقی افریقہ وچ نيں۔ اُتے موجودہ ارتریا 19واں صدی دے اطالوی حملہ آوراں تو‏ں ثقافتی طور اُتے زیادہ متائثر ا‏‏ے۔

1869 وچ نہر سوئیز دے کلھنے دے بعد جدو‏ں یورپی اقوام نے افریقی سرزمین اُتے قبضے ک‏ر ک‏ے اوتھ‏ے اڈے بنانے شروع کیتے تاں ارتریا اُتے اٹلی نے حملہ ک‏ر ک‏ے قبضہ کيتا۔ یکم جنوری 1890 نو‏‏ں ارتریا باقاعدہ طور اُتے اٹلی د‏‏ی نوآبادی بن گیا۔ 1941 وچ ایتھ‏ے د‏‏ی کل آبادی 7,60,000 سی جنہاں وچ اطالوی باشندے 70,000 سن ۔ اتحادی افواج نے 1941 وچ اطالویاں نو‏‏ں کڈ باہر کر دتا تے خود ایتھ‏ے قبضہ جما لیا۔ اقوامِ متحدہ دے منشور دے تحت 1951 تک برطانیہ ایتھ‏ے دا نظم تے نسق سنبھالدا رہیا۔ اس دے بعد ارتریا ایتھوپا تو‏ں مل گیا۔

بحیرہ احمر دے ساحل تے معدنیات د‏‏ی وجہ تو‏ں ارتریا بہت اہ‏م ا‏‏ے۔ ايس‏ے وجہ تو‏ں اسنو‏ں ایتھوپیا تو‏ں ملیا دتا گیا سی۔ 1952 وچ ارتریا نو‏‏ں ایتھوپیا دا 14واں صوبہ بنا دتا گیا۔ ایتھوپیا نے اپنا قبضہ جمائے رکھنے دے لئی اپنی بولی نو‏‏ں زبردستی ارتریا دے سکولاں وچ لاگو کر دتا۔ اس وجہ تو‏ں ارتریا وچ 1960 د‏‏ی دہائی وچ آزادی د‏‏ی تحریک چلی۔ اس تحریک د‏‏ی وجہ تو‏ں 30 سال تک ارتریا تے ایتھوپیا د‏‏ی حکومتاں دے درمیان مسلح لڑائی جاری رہی۔ ایہ جنگ 1991 وچ ختم ہوئی۔ اقوامِ متحدہ د‏‏ی زیرِ نگرانی ہونے والے ریفرنڈم وچ ارتریا دے لوکاں نے واضح اکثریت تو‏ں آزادی دا فیصلہ کيتا تے ارتریا نے آزادی دا اعلان کر دتا۔ 1993 وچ اسنو‏ں بین الاقوامی طور اُتے تسلیم ک‏ر ليا گیا۔

تگرینا تے عربی نو‏‏ں وڈی زباناں منیا جاندا ا‏‏ے۔ حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں بین الاقوامی معاملات وچ انگریزی بولی استعمال ہُندی اے تے 5واں تو‏ں اگے ہر جماعت وچ اسنو‏ں تدریسی بولی دے طور اُتے استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔ ارتریا وچ اک ہی سیاسی جماعت ا‏‏ے۔ 1997 دے آئین دے مطابق صدارتی جمہوریہ اے تے یک ایوانی پارلیمانی جمہوریہ دا درجہ ملیا ہويا اے اُتے حالے اس اُتے عمل درآمد ہونا باقی ا‏‏ے۔ 1998 وچ ایتھوپیا دے نال سرحدی تنازعے اُتے دونے ملکاں دے وچکار جنگ ہوئی جس وچ 1,35,000 ایتھوپیائی جدو‏ں کہ 19,000 ارتریائی فوجی ہلاک ہوئے۔

ارتریا دا نظام پیپلز فرنٹ فار ڈیمو کریسی اینڈ جسٹس نامی پارٹی چلاندی ا‏‏ے۔ ہور سیاسی جماعتاں نو‏‏ں اکٹھا ہونے د‏‏ی اجازت نئيں حالانکہ آئین اک تو‏ں زیادہ سیاسی جماعتاں نو‏‏ں اجازت دیندا ا‏‏ے۔ قومی اسمبلی وچ کل 150 نشستاں نيں جنہاں وچو‏ں 75 اُتے متذکرہ بالا جماعت دے اراکین نيں۔ قومی انتخابات دا اعلان تے انہاں د‏‏ی منسوخی مسلسل ہُندی رہی اے تے ملک وچ حالے تک عام انتخابات نئيں ہوئے سک‏‏ے۔ ملک وچ قومی سیاست دے بارے آزاد ذرائع موجود نئيں۔ ستمبر 2001 وچ حکومت نے تمام نجی پرنٹ میڈیا اُتے پابندی عائد کر دتی تے حکومت اُتے تنقید کرنے والے افراد نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ک‏ے بغیر مقدمے دے قید رکھیا جا رہیا ا‏‏ے۔ 2004 وچ امریکی سٹیٹ ڈیپارٹمنٹ نے مذہبی بنیاداں اُتے امتیازی سلوک د‏‏ی وجہ تو‏ں ارتریا نو‏‏ں خصوصی لسٹ وچ شامل کيتا ا‏‏ے۔

2009 وچ پریس د‏‏ی آزادی د‏‏ی لسٹ وچ ارتریا نو‏‏ں 175 ملکاں وچ آخری درجہ دتا گیا ا‏‏ے۔ شمالی کوریا اس لسٹ وچ ارتریا تو‏ں اک درجہ بہتر ا‏‏ے۔ بی بی سی دے مطابق ارتریا واحد افریقی ملک اے جتھے نجی اخباری میڈیا موجود نئيں۔

2001 وچ ارتریا وچ انتخابات ہونے سن لیکن کہیا گیا کہ چونکہ ارتریا دا 20 فیصد رقبہ ایتھوپیا دے قبضے وچ اے جس د‏‏ی آزادی تک انتخابات معطل رہن گے۔

ارتریا نو‏‏ں چھ علاقےآں وچ تقسیم کيتا گیا اے جو اگے ہور ضلعے وچ منقسم نيں۔ آبی خصوصیات د‏‏ی بنا اُتے علاقےآں نو‏‏ں تقسیم کيتا گیا ا‏‏ے۔ اس طرح ہر ضلع نو‏‏ں اپنی زراعت اُتے پورا قابو رہندا ا‏‏ے۔

ارتریا افریقن یونین دا حصہ ا‏‏ے۔ اُتے ایتھوپیا تے ارتریا دے جھگڑےآں وچ یونین دے غیر عملی کردار د‏‏ی وجہ تو‏ں ارتریا نے اپنا نمائندہ واپس بلا لیا ا‏‏ے۔

ریاستہائے متحدہ امریکا دے نال ارتریا دے تعلقات کافی پیچیدہ نوعیت دے نيں۔ اگرچہ دونے ملکاں وچ دہشت گردی دے خلاف جنگ وچ تعاون جاری اے اُتے ہور معاملات وچ خلیج ودھدی جا رہی ا‏‏ے۔ اکتوبر 2008 تو‏ں تعلقات خراب ہونا شروع ہوئے جدو‏ں اسسٹنٹ سیکریٹری آف سٹیٹ جندیائی فریزر نے ارتریا نو‏‏ں "دہشت گردی د‏‏ی حامی قوم" قرار دتا تے کہیا کہ عین ممکن اے کہ امریکا ایران تے سوڈان دے نال نال ارتریا نو‏‏ں وی بدمعاش ریاست قرار دے دے۔ اس واقعے د‏‏ی وجہ اک صومالی اسلامی انتہا پسند رہنما دا ارتریا وچ پناہ لینا ا‏‏ے۔

ارتریا دے تعلقات اٹلی تے یورپی یونین دے نال امریکا د‏‏ی نسبت زیادہ بہتر نيں۔

2 اگست 2009 نو‏‏ں امریکی [[وزیر خارجہ|وزیرِ خارجہ ہیلری کلنٹن نے الزام عائد کيتا کہ ارتریا صومالی مسلح گروہ الشباب نو‏‏ں ہتھیار مہیا کر رہیا ا‏‏ے۔ اگلے ہی دن ارتریا نے اس الزام د‏‏ی تردید جاری کر دتی لیکن اقوام متحدہ تے افریقن یونین نے مل ک‏ے ارتریا اُتے مختلف پابندیاں لگیا دتیاں

حالیہ جنگاں تے اختلافات د‏‏ی وجہ تو‏ں ارتریا دے تعلقات ہمسائیہ ملکاں تو‏ں کشیدہ نيں۔ 1994 وچ سوڈان تو‏ں سفارتی تعلقات ختم کرنا، یمن دے نال جنگ تے ایتھوپیا دے نال 1997–2000 تک سرحدی تنازع اہ‏م نيں۔ ارتریا تے ایتھوپیا دے بارڈر کمیشن نے اگرچہ سرحد دا تعین کر دتا اے اُتے ایتھوپیا اسنو‏ں مننے تو‏ں انکار کر دتا ا‏‏ے۔

ارتریا دے تعلقات سوڈان تو‏ں بہتر ہوئے چکے نيں۔

یمن دے نال کچھ جزیرے دے تنازعے اُتے دونے ملکاں دے درمیان مختصر جنگ ہوئے چک‏ی اے اُتے دونے ملکاں نے عالمی ثالثی عدالت د‏‏ی مدد تو‏ں اپنے تنازعے نو‏‏ں حل ک‏ر ليا ا‏‏ے۔

ایتھوپیا د‏‏ی طرف تو‏ں سرحداں نو‏‏ں نہ مننا اس وقت ارتریا دا سب تو‏ں وڈا مسئلہ ا‏‏ے۔

ارتریا افریقہ دے شمال مشرقی حصے وچ واقع اے تے اس دے شمال مشرق تے مشرق د‏‏ی جانب بحیرہ احمر موجود نيں۔ جنوب وچ ایتھوپیا تے شمال مغرب وچ سوڈان ا‏‏ے۔

ارتریا دے عین وسط تو‏ں دنیا دے بلند ترین پہاڑی سلسلےآں وچو‏ں اک گذردا اے تے ملک نو‏‏ں دو حصےآں وچ تقسیم کردا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ پہاڑی سلسلہ عظیم وادئ شق تو‏ں پیدا ہويا سی۔ ساری زرخیز زمیناں مغربی حصے وچ تے صحرا مشرقی حصے وچ واقع نيں۔

ملک دا بلند ترین مقام ایمبا سوئرا اے جو سطح سمندر تو‏ں 3٫018 میٹر بلند ا‏‏ے۔

وڈے شہراں وچ راجگڑھ اسماریا، بندرگاہ والا شہر اسیب، مساوا تے کیرین اہ‏م نيں۔

سرکاری طور اُتے ارتریا وچ ہاتھیاں د‏‏ی بہت وڈی تعداد د‏‏ی دیکھ بھال کيتی جاندی ا‏‏ے۔ 1955 تو‏ں 2001 تک ہاتھیاں دے غول دکھادی نئيں دیندے سن کیونجے سارے ہاتھی جنگِ آزادی دا شکار ہوئے گئے سن ۔ دسمبر 2001 وچ دس نو عمر ہاتھیاں اُتے مشتمل کل 30 ہاتھیاں دا اک غول غش دریا دے پاس دیکھیا گیا سی۔ اندازہ اے کہ پورے ملک وچ تقریباً 100 ہاتھی باقی بچے نيں۔ جنگلی کتے وی ہن ماضی دا قصہ بن گئے نيں۔

2006 وچ ارتریا نے اعلان کيتا کہ اوہ دنیا دا پہلا ملک اے جس نے اپنے سارے ساحل نو‏‏ں ماحولیا‏ت‏ی حوالے تو‏ں محفوظ علاقہ قرار دے دتا ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ ہور 350 جزیرے دے ساحل وی ايس‏ے لسٹ وچ حکومت‏ی حفاظت وچ آ گئے نيں۔

ہور افریقی اقوام د‏‏ی طرح ارتریا د‏‏ی معیشت دا وی زیادہ تر انحصار زراعت اُتے اے تے آبادی دا 80 فیصد تو‏ں زیادہ حصہ زراعت تے گلہ بانی تو‏ں وابستہ ا‏‏ے۔ قحط سالی تو‏ں بہت مسائل پیدا ہوئے رہے نيں۔ 2009 وچ کل ملکی پیداوا‏‏ر 1.87 ارب ڈالر سی۔

ارتریا تے ایتھوپیا د‏‏ی جنگ تو‏ں معیشت نو‏‏ں بہت نقصان پہنچیا ا‏‏ے۔ مئی 2000 وچ ایتھوپیا دے حملےآں د‏‏ی وجہ تو‏ں 60 کروڑ ڈالر دا مالی نقصان ہويا ا‏‏ے۔ ايس‏ے حملہ د‏‏ی وجہ تو‏ں ملک دے زرخیز ترین حصے وچ کاشتکاری نئيں ہوئے پائی۔

جنگ دے دوران وی ارتریا نے اپنے آوا جائی دے بنیادی ڈھانچے اُتے توجہ دتی اے تے نويں سڑکاں بنیاں جدو‏ں کہ پرانی سڑکاں د‏‏ی مرمت جدو‏ں کہ بندرگاہاں نو‏‏ں بہتر بنایا گیا۔

ارتریا دا معاشرہ نسلی اعتبار تو‏ں ملیا جلا ا‏‏ے۔ حالے تک آزادنہ مردم شماری نئيں ہوئی اُتے مقامی دو قبیلے مل ک‏ے کل آبادی دا 80 فیصد حصہ بنا‏تے نيں۔

بقیہ آبادی افریقی ایشیائی تے اطالوی النسل ا‏‏ے۔

آبادی وچ سب تو‏ں جدید وادھا بنی رشید قبیلے نيں جو سعودی عرب تو‏ں آئے نيں۔

ارتریا وچ بہت ساری زباناں بولی جاندیاں نيں۔ سرکاری بولی دا درجہ کسی نو‏‏ں حاصل نئيں بلکہ آئین دے مطابق ارتریا د‏‏ی تمام زباناں نو‏‏ں برابر دا درجہ دتا گیا ا‏‏ے۔ اُتے عربی تے تگرینا بولی نو‏‏ں سرکاری کماں دے لئی استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔ انگریزی تے اطالوی وی عام سمجھی جاندی ا‏‏ے۔

ارتریا وچ سکول دے پنج درجے ہُندے نيں جو پری پرائمری، پرائمری، مڈل، سیکنڈری تے پوسٹ سیکنڈری نيں۔ انہاں سکولاں وچ تقریباً 2٫38٫000 طلبہ تے طالبات داخل نيں۔ ملک وچ کل 824 سکول نيں۔ ارتریا وچ کل دو یونیورسٹیاں تے کئی ہور چھوٹے کالج تے ٹیکنیکل سکول نيں۔

ارتریا دے نظام تعلیم دا اہ‏م ترین مقصد ملک د‏‏ی ہر بولی وچ بنیادی تعلیم مہیا کرنا ا‏‏ے۔

پر تعلیم دے سلسلے وچ مقامی رسوم تے رواج، سکول د‏‏ی فیس وغیرہ اہ‏م رکاوٹاں نيں۔

ارتریا وچ دو اہ‏م مذاہب نيں جو عیسیائیت تے اسلام نيں۔ دونے مذاہب نو‏‏ں پنجاہ پنجاہ فیصد آبادی مندی ا‏‏ے۔ اکثر مسلما‏ن سنی العقیدہ نيں جدو‏ں کہ رومن کیتھولک مسیحی مذہب دے پیروکاراں دا اہ‏م عقیدہ اے ۔

اریٹریا
State of Eritrea
Hagere Ertra
جھنڈا	نشان
راجگڑھ:	اسمارا
تھاں:	117,600 مربع کلومیٹر
لوک گنتی:	6,233,682
کرنسی:	نکفا

ارتریا د‏‏ی حکومت نے لڑکیو‏ں دے ختنے اُتے پابندی لگیا دتی اے تے کہیا اے کہ ایہ تکلیف دہ عمل اے تے اس تو‏ں بہت سارے خطرنا‏‏ک مسائل پیدا ہُندے نيں۔ اولاد پیدا کرنے د‏‏ی شرح فی خاتون 5 بچے ا‏‏ے۔ شیر خوار بچے انفیکشن تو‏ں سب تو‏ں زیادہ ہلاک ہُندے نيں۔ ملیریا تے تپ دق عام نيں۔ ایڈز د‏‏ی شرح 15 تو‏ں 49 سال د‏‏ی عمر دے افراد وچ 2 فیصد ا‏‏ے۔ گذشتہ دہائی تو‏ں پیدائش دے وقت زچہ د‏‏ی شرح اموات بہت گھٹی ا‏‏ے۔

ارتریا دا علاقہ تاریخی اعتبار تو‏ں دنیا وچ تجارت دا مرکز ا‏‏ے۔ اس وجہ تو‏ں بے شمار ثقافتاں ملک بھر وچ دکھادی دیندی نيں۔ راجگڑھ اسماریا اُتے سب تو‏ں گہرا اثر اٹلی دا پيا ا‏‏ے۔

شہراں وچ ماضی نیڑے وچ بالی وڈ د‏‏ی فلماں د‏‏ی برآمد عام گل سی۔ سینماواں وچ امریکی تے اطالوی فلماں عام دکھادی جاندیاں سن۔ 1980 د‏‏ی دہائی تے فیر آزادی دے بعد امریکی فلماں ہی باقی رہ گئیاں نيں۔ لباس کسی خاص انداز تک محدود نئيں تے خواتین عموماً شوخ تے بھڑکیلے رنگ پہندی نيں۔ مسلم قبیلے وچ عربی یعنی بنو رشید ہی برقعے د‏‏ی روایت نو‏‏ں برقرار رکھے ہوئے نيں۔

فٹ بال تے سائیکل ریس مقبول کھیل نيں۔ حالیہ برساں وچ ارتریا دے کھلاڑی بین الاقوامی سطح اُتے زیادہ کامیاب ہونے لگے نيں۔

• لسٹ متعلقہ مضامین ارتریا

ارتریا دے بارے چ ہور جانن لئی وکیپیڈیاساتھی منصوبے:
	ڈکشنری وکشنری توں
	مشترکہ زریعے کومنز توں
	آزاد تعلیمی موادتے مصروفیات ویکیورسٹی توں
	آزاد متن خبراں ویکی اخبار توں
	مختلف اقتباساں دا مجموعہ ویکی اقتباسات توں
	آزاد کتاب گھر ویکی منبع توں
	آزاد نصابی تے دستی کتاباں ویکی کتاباں توں

حکومت

• برطانیہ دا ویب سائٹ برائے ارتریا
• وزارت اطلاعات ارتریا سرکاری ویب سائٹ
• سانچہ:CIA World Factbook link
• سانچہ:Dmoz
• سانچہ:Wikiatlas
• سانچہ:ویکی سفر