Tomasz Wilkoński

Tomasz Tadeusz Wilkoński

Data i miejsce urodzenia	22 stycznia 1885 Koryciska
Data i miejsce śmierci	12 listopada 1939 Brus
Poseł I kadencji Sejmu (II RP)
Okres	od 1922 do 1924
Przynależność polityczna	Polskie Stronnictwo Ludowe „Piast”
Odznaczenia

Tomasz Tadeusz Wilkoński z Wilkonic h. Odrowąż (ur. 22 stycznia 1885 w Koryciskach^[1], zm. 12 listopada 1939 w Brusie^[2]) – działacz gospodarczy, poseł na Sejm II RP I kadencji.

Tomasz Wilkoński pochodził z rodziny ziemiańskiej, z wykształcenia był inżynierem agronomem^[3]. Ukończył gimnazjum w Warszawie, a następnie wydział rolniczy uniwersytetu Jagiellońskiego oraz studia rolnicze w Danii i Szwecji. Od 1910 był instruktorem i kierownikiem do spraw hodowli w Centralnym Towarzystwie Rolniczym^[4]. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości zaangażowany był w reformę rolną, pracując jako szef Państwowego Banku Rolnego, kierował ekspozyturą Centralnego Towarzystwa Rolniczego w Lublinie, jako prezes Głównego Urzędu Ziemskiego (1920–1921)^[2]. Był propagatorem kółek rolniczych i rozwoju edukacji na wsi^[5].

Był posłem na Sejm II RP I kadencji Polskiego Stronnictwa Ludowego „Piast” (złożył mandat w 1924^[4]) oraz członkiem władz naczelnych partii^[6], należał również do Jedności Ludowej^[2] i do komisji rewizyjnej Straży Kresowej^[7].

W 1934 przeniósł się z rodziną do Łodzi^[6], gdzie został dyrektorem administracyjnym Zjednoczonych Zakładów Włókienniczych Karola Scheiblera i Ludwika Grohmana. Był założycielem żłobka i przedszkola dla dzieci robotników. Założył w fabryce sekcję teatralną – utworzył z scenę z wyposażeniem, na której mogli występować robotnicy^[3], a także był wiceprezesem sportowego Klubu Pracowników „Zjednoczone” założonego przy fabryce. Ponadto wspierał letni Obóz Przysposobienia Gospodarczego (1938) dla studentów z Polski i Europy^[2].

Tomasz Wilkoński został aresztowany 9 listopada 1939 roku przez Gestapo, w związku z akcją Intelligenzaktion Litzmannstadt^[5]. Niemcy zaproponowali mu podpisanie volkslisty, ze względu na niemieckie pochodzenie jego matki – Eleonory Wilkońskiej z domu Hirschberg. Wilkoński jednak odmówił. Został osadzony w obozie przejściowym na Radogoszczu, a następnie rozstrzelany 12 listopada 1939 na poligonie wojskowym na Brusie^[8].

W czasie prac od 12 do 21 maja 2008, archeolodzy odnaleźli jego ciało w zbiorowej mogile na Brusie wraz z ciałami 39 innych mężczyzn^[9]. Wilkońskiego rozpoznano po obrączce z napisem: „Kira 28/9 28 r.”^[6][10], którą rozpoznała córka Jolanta Wilkońska^[6]. Wszystkie ofiary egzekucji miały związane z tyłu ręce, a strzały oddano z bliska w tym głowy z broni krótkiej. Pogrzeb wszystkich ofiar egzekucji odbył się 1 września 2009 na cmentarzu komunalnym na Dołach. Oprócz Wilkońskiego zidentyfikowano tylko kilka osób: Alfreda Bellera, Władysława Krzemińskiego, Henryka Szulca oraz Stanisława Sapocińskiego^[10].

Tomasz Wilkoński był synem Tomasza Wilkońskiego – powstańca styczniowego^[3] oraz Eleonory Wilkońskiej z Hirschbergów^[8]. Ponadto 4 przodków Wilkońskiego było uczestnikami Sejmu Czteroletniego^[3].

Tomasz Wilkoński Był mężem księżniczki Kiry z domu Światopełk-Mirskiej h. Białynia (1896–1968), z którą miał córkę, fotograf Jolantę Karolinę Natalię Wilkońską^[1].

Wilkońscy w Łodzi mieszkali przy ul. Tymienieckiego 10^[11].

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (30 kwietnia 1925)^[12]
• Złoty Krzyż Zasługi^[13][3][2]
• Komandor Orderu Danebroga (Dania, 1925)^[14]