Pisma gruzińskie

Alfabet gruziński – mchedruli

Pismo mchedruli – fragment średniowiecznego gruzińskiego eposu „Rycerz w tygrysiej skórze”
Charakterystyka
Rodzaj	Pismo fonemiczne
Typ	Pismo głoskowe (alfabet)
Kierunek pisma	Od lewej do prawej, od góry do dołu
Języki pisma	Język gruziński
Historia
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Pisma gruzińskie – trzy pisma alfabetyczne, służące do zapisywania języka gruzińskiego oraz kilku innych języków z rodziny kartwelskiej.

Alfabet gruziński powstał najprawdopodobniej w IV w. n.e. Za podstawę do jego tworzenia posłużył alfabet syryjski lub alfabet grecki, jednak szczegółowe pochodzenie znaków nie jest znane. Zgodnie z tradycją, za twórcę alfabetu gruzińskiego uważany jest pierwszy gruziński władca – Farnawaz I w 284 p.n.e.

Alfabet gruziński ma trzy kroje pisma, dość różniące się od siebie. Są to asomtawruli (gruz. „majuskuła”), zwany też mrgwlowani (gruz. „zaokrąglony”), nuschuri (gruz. „minuskuła”) określany niekiedy jako chucuri (gruz. „kościelny”) oraz mchedruli (gruz. „rycerski”).

Najstarsze zabytki zapisane alfabetem gruzińskim pochodzą z V w. n.e. i zapisane są w asomtawruli. Obecnie jest używana forma mchedruli, stworzona w X w., która ostatecznie wyparła pozostałe kroje w XVIII w.

Współczesny alfabet gruziński składa się z 33 znaków. Nie są rozróżniane wielkie i małe litery.

Zabytki pisma gruzińskiego

Język gruziński należący do rodziny języków kartwelskich jako jedyny z tej rodziny ma własny unikalny alfabet^[1].

Według legend pismo gruzińskie zostało stworzone przez króla Kartlii Farnawaza I (326–234 p.n.e.) w IV–III w. p.n.e. lub przez ormiańskiego biskupa Mesropa Masztoca (359–440), który miał stworzyć alfabet gruziński ok. 400 roku, kiedy opracował alfabet ormiański i alfabet Albanii Kaukaskiej^[2].

Badacze skłaniają się ku teorii powstania alfabetu gruzińskiego w IV wieku n.e., na bazie pisma greckiego w celu propagowania chrześcijaństwa^[2]. Najstarsze znalezione inskrypcje zapisane w tym alfabecie, datowane na ok. 430 rok, znajdują się kościele ufundowanym przez Piotra Iberyjskiego (ok. 417–491) niedaleko Betlejem na Pustyni Judzkiej^[2]. Uznawane powszechnie za najstarsze inskrypcje na terenie Gruzji znajdują się w katedrze Sioni w Bolnisi^[2].

W 2015 roku, podczas prac archeologicznych na stanowisku Grakliani Gora naukowcy z Tbiliskiego Uniwersytetu Państwowego odkryli napisy wyrzeźbione na piedestale dwóch kamiennych ołtarzy świątynnych, dedykowanych bogini płodności z ok. VII w. p.n.e., których nie można przypisać żadnemu znanemu alfabetowi^[3][4]. Powstanie napisów zostało datowane na ok. X–XI w. p.n.e.^[5][4]

Na przestrzeni wieków język gruziński zapisywany był przy pomocy trzech rodzajów pisma – zapis biegł zawsze od strony lewej do prawej i nie odróżniano zapisów wielką i małą literą^[2]. W wiekach V–IX posługiwano się pismem zaokrąglonym, nazywanym asomtawruli^[2]. Z tego pisma rozwinęło się nuschuri – pierwszy zabytek zapisany tym pismem pochodzi z 864 roku, a pismo używane było w X–XI w. przy pisaniu manuskryptów^[2]. Obecne pismo – mchedruli wykształciło się w X wieku^[6]. Kościół używał jednak dawnych pism dla zapisu świętych tekstów, które określono mianem chucuri^[2]. Współczesny alfabet gruziński ma 33 litery i jest alfabetem fonemicznym (tzn. jednej głosce odpowiada jedna litera)^[2].

W 2016 roku żywa kultura trzech systemów pisma gruzińskiego alfabetu została wpisana na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO^[7].

Zabytki pisma gruzińskiego w alfabecie asomtawruli

Asomtawruli (gruz. ასომთავრული) – najstarsze pismo gruzińskie, używane powszechnie w V–IX wieku, którego nazwa asomtawruli (gruz. „majuskuła”), bazowało na zaokrąglonych literach, przez co nazywane było również mrgwlowani (gruz. მრგვლოვანი) czyli „zaokrąglone”^[8].

Zabytki pisma gruzińskiego w alfabecie nuschuri

Nuschuri (gruz. ნუსხური, „minuskuła”) określany niekiedy jako chucuri (gruz. ხუცური, „kościelny”) – pismo gruzińskie z X–XI w., stosowane dla celów religijnych do dnia dzisiejszego, np. w hagiografii^[6].

Zabytki pisma gruzińskiego w alfabecie mchedruli

Mchedruli (gruz. მხედრული, „rycerski”) – współczesne pismo gruzińskie, wykształcone w X w., składające się z 33 liter^[2].

Spotyka się też użycie połączeń dz, dž dla ძ, ჯ i kreskę przy przydechowych, a nie glottalizowanych^{[potrzebny przypis]}.

• kaligrafia gruzińska