Suseł
| Spermophilus | |||
| F. Cuvier, 1825[1] | |||
 Przedstawiciel rodzaju – suseł perełkowany (S. suslicus) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj |
suseł | ||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
Mus citellus Linnaeus, 1766 | |||
| Synonimy | |||
| |||
| Gatunki | |||
| |||
Suseł[12] (Spermophilus) – rodzaj ssaków z podrodziny afrowiórek (Xerinae) w obrębie rodziny wiewiórkowatych (Sciuridae). Systematyka taksonu podlegała wielu zmianom. W Polsce dla gatunków, które według wcześniejszego podziału należały do Spermophilus (sensu lato), używano nazwy ‘suseł’[13].
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Eurazji[14][15][16].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała (bez ogona) 145–320 mm, długość ogona 25–105 mm; masa ciała 125–1100 g[15][17].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj zdefiniował w 1825 roku francuski przyrodnik Frédéric Cuvier w publikacji o tytule Des dents des mammifères considérées comme caractères zoologiques[1]. Na gatunek typowy Cuvier wyznaczył (oznaczenie monotypowe) susła moręgowanego (S. citellus).
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Citellus (Citillus): epitet gatunkowy Mus citellus Linnaeus, 1766; łac. cititius lub citellus ‘suseł’[18]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Mus citellus Linnaeus, 1766.
- Spermophilus (Spermophillus, Spermatophilus, Spermophilis): gr. σπερμα sperma, σπερματος spermatos ‘nasienie, ziarno’; φιλος philos ‘wielbiciel, miłośnik’, od φιλεω phileō ‘kochać’[19].
- Colobotis (Otocolobus, Colobates): gr. κολοβος kolobos ‘skarłowaciały, krótki, okaleczony’; ους ous, ωτος ōtos ‘ucho’[20]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Arctomys fulvus Lichtenstein, 1823.
- Mamspermophilus: modyfikacja zaproponowana przez meksykańskiego przyrodnika Alfonso Luisa Herrerę w 1899 roku polegająca na dodaniu do nazwy rodzaju przedrostka Mam (od Mammalia)[21].
Podział systematyczny
[edytuj | edytuj kod]Do niedawna do rodzaju zaliczano kilkadziesiąt gatunków[16], lecz na podstawie badań filogenetycznych z wykorzystaniem mitochondrialnego genu cytochromu b, takson podzielono na kilka mniejszych rodzajów: Callospermophilus, Ictidomys, Notocitellus, Otospermophilus, Spermophilus (sensu stricto), Poliocitellus, Urocitellus, oraz Xerospermophilus[22].
Po wspomnianej rewizji rodzaj Spermophilus obejmuje współcześnie występujące gatunki[23][17][14]:
| Grafika | Gatunek | Autor i rok opisu | Nazwa zwyczajowa[12] | Podgatunki[15][14][17] | Rozmieszczenie geograficzne[15][14][17] | Podstawowe wymiary[15][17][g] | Status IUCN[24] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 |
Spermophilus citellus | (Linnaeus, 1766) | suseł moręgowany | gatunek monotypowy | dwa rozłączone obszary: Kotlina Panońska (Czechy, na wschód do zachodniej Rosji, na południe do północnej Serbii) oraz Półwysep Bałkański (Ukraina, na południe do północnej Gruzji i północno-zachodniej Turcji); reintrodukowany w Polsce | DC: 17,4–23 cm DO: 3,1–9 cm MC: 125–380 g |
EN |
| Spermophilus taurensis | Gündüz, Jaarola, Tez, Yeniyurt, Polly & Searle, 2007 | suseł tauryjski | gatunek monotypowy | Turcja (góry Taurus (Erenkaya do Morca Yaylasi i wyżyna Salamut do Mut)) | DC: około 20 cm DO: około 6,1 cm MC: około 201 g |
LC | |
 |
Spermophilus xanthoprymnus | (E.T. Bennett, 1835) | suseł anatolijski | gatunek monotypowy | Turcja (środkowe niziny, wschodnie wyżyny i Półwysep Teke), zachodnia Armenia (Alagez) i północno-zachodni Iran (Maku) | DC: 14,5–23 cm DO: 3,3–3,5 cm MC: 172–313 g |
NT |
 |
Spermophilus suslicus | (Güldenstaedt, 1770) | suseł perełkowany | gatunek monotypowy[25] | Rosja (na wschód od rzeki Wołga) i Ukraina | DC: 18–26 cm DO: 3,6–5,7 cm MC: 180–220 g |
NT |
 |
Spermophilus odessanus | Nordmann, 1842 | gatunek monotypowy[25] | wschodnia Polska, Mołdawia, Ukraina oraz izolowana populacja w zachodniej Białorusi | brak danych | NE | |
| Spermophilus dauricus | Brandt, 1843 | suseł dauryjski | gatunek monotypowy | południowo-wschodnie Zabajkale w południowo-wschodniej Rosji, wschodnia Mongolia i północno-wschodnia Chińska Republika Ludowa (na południe do Shaanxi i Henan) | DC: około 19 cm DO: 5,5–6,3 cm MC: około 224 g |
LC | |
 |
Spermophilus musicus | Ménétries, 1832 | suseł kaukaski | gatunek monotypowy | Rosja (północne zbocza Wielkiego Kaukazu) | DC: 20–24 cm DO: 3,4–5 cm MC: brak danych |
LC |
 |
Spermophilus pygmaeus | (Pallas, 1778) | suseł karłowaty | 4 podgatunki | południowo-wschodnia Ukraina, Kaukaz Północny i obszar dolnego biegu rzeki Wołga (Rosja) do zachodniego Kazachstanu | DC: 17,5–26 cm DO: 2,5–5 cm MC: około 235 g |
LC |
 |
Spermophilus major | (Pallas, 1778) | suseł rdzawy | gatunek monotypowy | południowo-zachodnia Rosja i północny Kazachstan; introdukowany w północnym Kaukazie | DC: 25–32 cm DO: 7,3–10,5 cm MC: 500–570 g |
LC |
| Spermophilus selevini | (Argyropulo, 1941) | gatunek monotypowy[25] | Rosja i Kazachstan | brak danych | NE | ||
 |
Spermophilus erythrogenys | Brandt, 1841} | suseł rudolicy | gatunek monotypowy | południowo-wschodnia Syberia (Rosja) i północno-wschodni Kazachstan | DC: 18,8–19,3 cm DO: 4,1–4,6 cm MC: około 355 g |
LC |
| Spermophilus brevicauda | Brandt, 1843 | suseł krótkoogonowy | 2 podgatunki[25] | Kazachstan, północny Kirgistan, skrajnie północna Mongolia i północno-zachodnia Chińska Republika Ludowa (północne Sinciang) | DC: około 28 cm DO: około 5,1 cm MC: 143–436 g |
LC | |
| Spermophilus vorontsovi | Ermakov, Simonov & Lopatina, 2024 | gatunek monotypowy[25] | południowa Rosja (Kraj Ałtajski oraz obwody kemerowski, nowosybirski i tomski) | DC: 22,5–28 cm DO: 4,5–5,3 cm MC: brak danych[25] |
NE | ||
 |
Spermophilus fulvus | (H. Lichtenstein, 1823) | suseł żółty | 3 podgatunki | Rosja (na wschód od rzeki Wołga), na wschód do środkowego Kazachstanu, na południe do pólnocno-zachodniego i północno-wschodneigo Iranu, północno-zachodniego Afganistanu i zachodniego Tadżykistanu; granice zasiuęgu nieznane | DC: 22–28 cm DO: 7,1–8,5 cm MC: 0,27–1,1 kg |
LC |
 |
Spermophilus relictus | (Kashkarov, 1923) | suseł reliktowy | gatunek monotypowy | góry Tienszan w półudniowo-wschodnim Kazachstanie, wschodnim Uzbekistanie, Kirgistanie i północno-zachodnim Tadżykistanie | DC: 23–27 cm DO: 5,8–7,6 cm MC: brak danych |
LC |
| Spermophilus nilkaensis | Huo Lanxin & Wang Sibo, 1989 | suseł tienszański | gatunek monotypowy | wschodnia część gór Tienszan w południowo-wschodnim Kazachstanie, północno-wschodnim Kirgistanie i w zachodniej Chińskiej Republice Ludowej (zachodni Sinciang) | DC: 20–24 cm DO: 6–7,5 cm MC: 190–405 g |
LC | |
 |
Spermophilus alashanicus | Büchner, 1888 | suseł plamkoplecy | gatunek monotypowy | pólnocno-środkowa Mongolia i północno-środkowa CHińska Republika Ludowa (Mongolia Wewnętrzna, Ningxia, Gansu, Qinghai, Shaanxi i Shanxi) | DC: około 22 cm DO: około 7,6 cm MC: 192–224 g |
LC |
| Spermophilus pallidicauda | (Satunin, 1903) | suseł blady | gatunek monotypowy | południowa Mongolia i północna Chińska Republika Ludowa (wschodni Sinciang, północne Gansu i Mongolia Wewnętrzna) | DC: 19,8–23 cm DO: 3,5–5,3 cm MC: brak danych |
LC |
Kategorie IUCN: LC – gatunek najmniejszej troski, NT – gatunek bliski zagrożenia, EN – gatunek zagrożony; NE – gatunki niepoddane jeszcze ocenie.
Opisano również gatunki wymarłe w czasach prehistorycznych[26]:
- Spermophilus ambiguus (Pomel, 1853)[27] (Francja; fanerozoik)
- Spermophilus citelloides Kormos, 1916[28] (Węgry; późny plejstocen i holocen)[29]
- Spermophilus dietrichi Kretzoi, 1965[30] (Niemcy; plejstocen)
- Spermophilus musicoides (Gromov, 1957[31] (Kazachstan; plejstocen)
- Spermophilus nogaici (Topachevsky, 1957)[32] (Ukraina; plejstocen)[29]
- Spermophilus polonicus (Gromov, 1965[33] (Polska; plejstocen)
- Spermophilus praecox Sinitsa & Pogodina, 2019[34] (Ukraina; późny pliocen i wczesny plejstocen)
- Spermophilus primigenius (Kormos, 1934)[35] (Węgry; plejstocen)[29]
- Spermophilus severskensis (Gromov, 1965)[36] (Rosja; plejstocen)
- Spermophilus tologoicus (Erbajeva & Pokatolov, 1965)[37] (Rosja; plejstocen)[29]
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Publikacja Okena została odrzucona (z niektórymi wyjątkami) na mocy uprawnień ICZN do celów nomenklatorycznych ze względu na niekonsekwentne stosowanie nazewnictwa binominalnego[2].
- ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Citellus Oken, 1816.
- ↑ a b Niepoprawna późniejsza pisownia
- ↑ Nieuzasadniona poprawka Spermophilus F.Cuvier, 1825.
- ↑ Młodszy hominim Otocolobus Brandt, 1842; niepoprawna późniejsza pisownia Colobotis Brandt, 1844.
- ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Colobotis Brandt, 1844.
- ↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b F. Cuvier: Des dents des mammifères considérées comme caractères zoologiques. Paris: F.-G. Levrault, 1825, s. 255. (fr.).
- ↑ ICZN. Opinion 417. Rejection for nomenclatural purposes of volume 3 (Zoologie) of the work by Lorenz Oken entitled Okens Lehrbuch der Naturgeschichte published in 1815–1816. „Opinions and declarations rendered by the International Commission on Zoological Nomenclature”. 14 (1), s. 1–42, 1956. (ang.).
- ↑ L. Oken: Lehrbuch der Naturgeschichte. T. 3: Zoologie. Cz. 2: Fleischthiere. Jena: August Schmid und Comp., 1816, s. 842. (niem.).
- ↑ M. Lichtenstein: Darstellung neuer oder wenig bekannter Säugethiere in Abbildungen und Beschreibungen: von fünf und sechzig Arten auf funfzig colorirten Steindrucktafeln nach den Originalen des Zoologischen Museums der Universität zu Berlin. Berlin: C.G. Lüderitz, 1827–1834, s. ryc. xxxii. (niem.).
- ↑ F. Cuvier: Zoologie = Mammalogie. W: C. Sonnini (red.): Dictionnaire des sciences naturelles, dans lequel on traite méthodiquement des différens êtres de la nature, considérés soit en eux-mêmes, d’après l’état actuel de nos connoissances, soit relativement à l’utilité qu’en peuvent retirer la médecine, l’agriculture, le commerce et les artes. Suivi d’une biographie des plus célèbres naturalistes. T. 59. Strasbourg & Paris: F. G. Levrault & Le Normant, 1829, s. 473. (fr.).
- ↑ J.G. Wagler: Natürliches System der Amphibien: mit vorangehender Classification der Säugethiere und Vögel: ein Beitrag zur vergleichenden Zoologie. München: J.G. Cotta’scchen Buchhandlung, 1830, s. 22. (niem.).
- ↑ J. Richardson: Mammalia. W: F.W. Beechey: The zoology of Captain Beechey's voyage. London: H.G. Bohn, 1839, s. 12. (ang.).
- ↑ Brandt 1844 ↓, s. 366.
- ↑ Brandt 1844 ↓, s. 382.
- ↑ A. Milne-Edwards: Études pour servil, a l’histoire de la faune mammalogioue de la Chine. W: H. Milne-Edwards: Recherches pour servir à l’histoire naturelle des mammifères: comprenant des considérations sur la classification de ces animaux. T. 1. Paris: G. Masson, 1874, s. 157. (fr.).
- ↑ A.L. Herrera: Sinonimia vulgar y cientifica de los principales vertebrados mexicanos. Mexico: Officina Tipografica de la Secretan'a de Foment, 1899, s. 5. (hiszp.).
- ↑ a b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 210, 211. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ Krzysztof Próchnicki, Piotr Duda, Tadeusz Grądziel, Stefan Męczyński, Ryszard Styka, Jan Smiełowski: Suseł perełkowany. Świebodzin: Wydawnictwo Klubu Przyrodników, 2008, s. 140, seria: Monografie przyrodnicze. ISBN 978-83-87846-56-5.
- ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 620–622. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ a b c d e J. Koprowski, E. Goldstein, K. Bennett & C. Pereira: Family Sciuridae (Tree, Flying and Ground Squirrels, Chipmunks, Prairie Dogs and Marmots). W: D.E. Wilson, T.E. Lacher Jr. & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 811–815. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).
- ↑ a b D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Spermophilus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-12-29].
- ↑ a b c d e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 397–398. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 190.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 639.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 195.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 25.
- ↑ K.M. Helgen, F.R. Cole, L. Helgen & D.E. Wilson. Generic revision in the Holarctic ground squirrel genus Spermophilus. „Journal of Mammalogy”. 90 (2), s. 270–305, 2009. (ang.).
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-07-18]. (ang.).
- ↑ Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-07-18]. (ang.).
- ↑ a b c d e f E. Simonov, N.V.Lopatina, S.V. Titov, A.D. Ivanova, O.V. Brandler, V.L. Surin, V.A. Matrosova, A.E. Dvilis, N.V. Oreshkova, S.Y. Kapustina, F.N. Golenishchev & O.A. Ermakov. Traditional multilocus phylogeny fails to fully resolve Palearctic ground squirrels (Spermophilus) relationships but reveals a new species endemic to West Siberia. „ПMolecular Phylogenetics and Evolution”. 195, s. 108057, 2024. DOI: 10.1016/j.ympev.2024.108057. (ang.).
- ↑ J.S. Zijlstra, ''Spermophilus'', Hesperomys project (Version 23.8.1), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-10-21] (ang.).
- ↑ A.N. Pomel: Catalogue méthodique et descriptif des vertébrés fossiles découverts dans le bassin hydrographique supérieur de la Loire, et surtout de la vallée de son affluent principal, L’Allier. Paris: J.-B. Baillière, 1853, s. 18. (fr.).
- ↑ T. Kormos. Die Saugetiere der Felsnische Pilisszántó in systematischer, zoogeographischer und phylogenetischer Hinsicht. „Mitteilungen aus dem Jahrbuch der Königlich Ungarischen Geologischen Reichsanstalt”. 23, s. 343, 1916. (niem.).
- ↑ a b c d Maxim V Sinitsa, Natalia V. Pogodina, Lyudmila Y. Кryuchkova. The skull of Spermophilus nogaici (Rodentia: Sciuridae: Xerinae) and the affinities of the earliest Old World ground squirrels. „Zoological Journal of the Linnean Society”. 186 (3), s. 826–864, 2019. DOI: 10.1093/zoolinnean/zly092. (ang.).
- ↑ M. Kretzoi. Die Nager und Lagomorphen von Voigtstedt in Thüringen und ihre chronologische Aussage. „Paläontologische Abhandlungen”. Abteilung A. 2, s. 588, 1965. (niem.).
- ↑ И.М. Громов. Материалы по истории фауны грызунов нижнего Урала и северного Прикаспия. „Труды зоологического института Академии наук СССР”. 22, s. 203, 1957. (ros.).
- ↑ В.О. Топачевский. „Доклады Академии Наук СССР”. 2, s. 204, 1957. (ros.).
- ↑ Gromov 1965 ↓, s. 182.
- ↑ M.V. Sinitsa & N.V. Pogodina. The evolution of early Spermophilus in eastern Europe and the antiquity of the Old World ground squirrels. „Acta Palaeontologica Polonica”. 64 (3), s. 643–667, 2019. DOI: 10.4202/app.00605.2019. (ang.).
- ↑ T. Kormos. Neue Insektenfresser, Fledermäuse und Nager aus dem Oberpliozän der Villányer Gegend. „Földtani közlöny”. 64 (10–12), s. 314, 1934. (niem.).
- ↑ Gromov 1965 ↓, s. 225.
- ↑ М.Л. Ербаева & А.Г. Покатилов. Новый вид эоплейстоценового суслика из Тологоя (Западное Забайкалье). „Палеонтологический журнал”. 1, s. 162, 1966. (ros.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- J.F. von Brandt. Observations sur les différentes espèces de Sousliks de Russie, suivies de remarques sur l’arrangement et la distribution geographique du genre Spermophilus, ainsi que sur la classification de la famille des Ecureuils (Sciurina) en général. „Bulletin de la Classe physico-mathématique de l’Académie impériale des sciences de Saint-Pétersbourg”. 2, s. 357–382, 1844. (fr. • łac.).
- T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).
- И.М. Громов, Д.И. Бибиков, H.И. Кaлабухов & М.Н. Мейер: Фауна СССР. Млекопитающие. T. 3: выпуск 2. Наземные беличьи (Marmotinae). Москва: Издательство «Наука», 1965, s. 1–466. (ros.).