Najwyższy Trybunał Narodowy

Najwyższy Trybunał Narodowy – polski^[1] sąd szczególny utworzony 18 lutego 1946 roku i działający na podstawie Dekretu z dnia 22 stycznia 1946 r. o Najwyższym Trybunale Narodowym (Dz.U. z 1946 r. nr 59, poz. 327, Dz.U. z 1947 r. nr 32, poz. 143 oraz Dz.U. z 1949 r. nr 32, poz. 238), zajmujący się wymierzaniem kar dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy oraz zdrajców Narodu Polskiego. Trybunał procedował w latach 1946–1948.

Genezą NTN było to, że polska strona, uznając, że Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze nie uwzględnił należycie skarg polskich, postanowiła powołać jego krajowy odpowiednik^[2].

Dekret o utworzeniu Trybunału podpisał prezydent Krajowej Rady Narodowej (KRN) Bolesław Bierut, a kontrasygnowali: premier Edward Osóbka-Morawski, minister sprawiedliwości Henryk Świątkowski oraz minister bezpieczeństwa publicznego Stanisław Radkiewicz. Trybunał orzekał na podstawie całego obowiązującego po wojnie ustawodawstwa karnego:

• Rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 lipca 1932 r. – Kodeksu karnego (Dz.U. z 1932 r. nr 60, poz. 571, ze zm.; art. 225, 235, 236, 246, 259 i 278);
• Dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 23 września 1944 r. – Kodeksu karnego Wojska Polskiego (Dz.U. z 1957 r. nr 22, poz. 107, ze zm.);
• przepisów szczególnych, jak np. Dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego (Dz.U. z 1946 r. nr 69, poz. 377, ze zm.).

Trybunał orzekał w składzie trzech sędziów i czterech ławników powoływanych spośród posłów do KRN. Jego wyroki, podobnie jak orzeczenia Sądu Najwyższego, były ostateczne i niezaskarżalne. Skazanym przysługiwało prawo do zwrócenia się o łaskę do Prezydenta KRN. Najwyższy Trybunał Narodowy sądził w szczególności:

• osoby odpowiedzialne za przegraną Polski we wrześniu 1939 roku oraz faszyzację międzywojennej Polski
• przestępców pospolitych z okresu II wojny światowej
• reichsdeutschów i volksdeutschów
• działaczy podziemia nacjonalistycznego.

Trybunał działał do 1948 roku, mimo że nie został zlikwidowany żadnym aktem prawnym^[3]. Kolejne procesy przeciwko zbrodniarzom wojennym toczyły się przed sądami powszechnymi.

Zgodnie z art. 3 ust. 2 dekretu o Najwyższym Trybunale Narodowym, prezydium Krajowej Rady Narodowej na wniosek Ministra Sprawiedliwości powoływała na sędziów Najwyższego Trybunału Narodowego osoby posiadające kwalifikacje sędziowskie.

sędziowie:

• Emil Stanisław Rappaport
• Stanisław Rybczyński^[4]
• Henryk Cieśluk
• M. Dobromęski, Prezes Sądu Apelacyjnego w Warszawie^[5]
• Albert Eimer, prezes Specjalnego Sądu Karnego w Krakowie^[5]
• Józef Zembaty, sędzia Specjalnego Sądu Karnego w Katowicach^[5]
• Felix Jarosz, sędzia zapasowy^[5]

sędziowie ławnicy:

• Stanisław Stasiak^[6]
• Stanisław Stefański, poseł do KRN^[6]
• Henryk Wójcik^[6]
• Janusz Wierusz-Kowalski^[6]
• Marian Litiński, poseł do KRN^[5]
• Albin Jura, poseł do KRN^[5]
• Franciszek Zymła, poseł do KRN^[5]
• Pelagia Lewińska, posłanka do KRN^[5]
• Henryk Dobrowolski, ławnik zapasowy, poseł do KRN^[5]

prokuratorzy:

• Tadeusz Cyprian^[5]
• Henryk Gacki
• Jerzy Sawicki
• Mieczysław Siewierski^[5]
• Stefan Kurowski

Wyroki Trybunału były ostateczne i prawomocne, a przepisy kodeksu postępowania karnego dotyczące apelacji zostały wyłączone. Skazanemu przysługiwała prośba do Prezydenta Krajowej Rady Narodowej o zastosowanie prawa łaski.

W wypadku orzeczenia w wyroku skazującym kary śmierci akta sprawy wraz z opinią Trybunału trafiały do Prezydenta KRN, z możliwością skorzystania przez niego z prawa łaski.

• Stanisław Hejmowski

Przed Trybunałem odbyło się siedem procesów:

Zobacz w Wikiźródłach tekst Akt oskarżenia przeciwko Arthurowi Greiserowi, wniesiony przed Najwyższy Trybunał Narodowy w 1946

1. Oskarżony: Arthur Greiser.

   Proces odbył się w Poznaniu 22 czerwca – 7 lipca 1946.

   Miejsce: aula Uniwersytetu Poznańskiego^[7]

   Wyrok: kara śmierci, wyrok wykonano.

2. Oskarżony: Amon Göth.

   Proces w Krakowie 27 sierpnia – 5 września 1946.

   Miejsce: sala Sądu Okręgowego w Krakowie^[7]

   Wyrok: kara śmierci, wyrok wykonano.

3. Oskarżeni: Ludwig Fischer, Ludwig Leist, Josef Meisinger, Max Daume

   Proces w Warszawie 17 grudnia 1946^[8] – 24 lutego 1947

   Miejsce: sala w siedzibie Związku Nauczycielstwa Polskiego przy ul. Smulikowskiego 6/8^[9]

   Wyrok: Fischer, Meisinger, Daume – kara śmierci, Leist – 8 lat więzienia, wyroki wykonano.

4. Oskarżony: Rudolf Höß.

   Proces w Warszawie 11 marca^[10] – 29 marca 1947

   Miejsce: sala w siedzibie Związku Nauczycielstwa Polskiego przy ul. Smulikowskiego 6/8^[9]

   Wyrok: kara śmierci, wyrok wykonano.

5. Oskarżeni: 40 członków załogi obozu w Oświęcimiu.

   Pierwszy proces oświęcimski w Krakowie 24 listopada – 16 grudnia 1947

   Wyroki: 23 wyroki śmierci, 16 wyroków pozbawienia wolności od 3 lat do dożywotniego, jeden wyrok uniewinniający.

6. Oskarżony: Albert Forster.

   Proces w Gdańsku 5 kwietnia – 29 kwietnia 1948

   Wyrok: kara śmierci, wyrok wykonano.

7. Oskarżony: Josef Bühler.

   Proces w Krakowie 17 czerwca – 5 lipca 1948

   Wyrok: kara śmierci, wyrok wykonano.

Dodatkowo Najwyższy Trybunał Narodowy uznał rząd Generalnego Gubernatorstwa za organizację przestępczą.

• Tadeusz Cyprian, Jerzy Sawicki, Siedem procesów przed Najwyższym Trybunałem Narodowym, Poznań 1962.
• Marian Podgóreczny, Proces gauleitera Alberta Forstera, Palestra R. 1975 nr 19/9(213), s. 20–38. Artykuł dostępny w kolekcji cyfrowej Muzeum Historii Polski.
• Grzegorz Jakubowski, Sądownictwo powszechne w Polsce w latach 1944–1950, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2002.
• Dekret z dnia 22 stycznia 1946 r. o Najwyższym Trybunale Narodowym (Dz.U. z 1946 r. nr 5, poz. 45)
• Dekret z dnia 17 października 1946 r. o zmianie dekretu z dnia 22 stycznia 1946 r. o Najwyższym Trybunale Narodowym (Dz.U. z 1946 r. nr 59, poz. 325)
• Dekret z dnia 11 kwietnia 1947 r. o zmianie dekretu o Najwyższym Trybunale Narodowym (Dz.U. z 1947 r. nr 32, poz. 143)
• Tekst jednolity Dekretu o Najwyższym Trybunale Narodowym zamieszczony w Obwieszczeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 października 1946 r. (Dz.U. z 1946 r. nr 59, poz. 327)

• Baza świadectw „Zapisy Terroru”, w której gromadzone są zeznania składane przed Główną Komisją Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce wykorzystane w procesach przed Najwyższym Trybunałem Narodowym
• Wyrok Najwyższego Trybunału Narodowego z 22 grudnia 1947 r. w tzw. procesie oświęcimskim