Henryk III Salicki

Henryk III
	Król Niemiec
Okres	od 1039; do 1056
Poprzednik	Konrad II
Następca	Henryk IV
	Król Włoch
Okres	od 1039; do 1056
Poprzednik	Konrad II
Następca	Henryk IV
	Król Burgundii
Okres	od 1039; do 1056
Poprzednik	Konrad II
Następca	Henryk IV
	cesarz rzymski
Okres	od 1046; do 1056
Poprzednik	Konrad II
Następca	Henryk IV
	Dane biograficzne
Dynastia	dynastia salicka
Data urodzenia	28 października 1017
Data śmierci	5 października 1056
Ojciec	Konrad II
Matka	Gizela Szwabska
Małżeństwo	Gunhilda duńska; Agnieszka z Poitou
	Multimedia w Wikimedia Commons

Henryk III (ur. 28 października 1017, zm. 5 października 1056) – książę Bawarii w latach 1026–1041 (jako Henryk VI), książę Szwabii w latach 1038–1045, król Niemiec, Burgundii i Włoch od 1039 (w Niemczech i Burgundii koronowany wcześniej, za życia ojca), cesarz rzymski od 1046. Władca z dynastii salickiej, syn i następca cesarza Konrada II i Gizeli.

Panowanie

Już w 1028 roku w wyniku zabiegów ojca został wybrany i koronowany na króla Niemiec, a w 1033 roku koronowany na króla Burgundii. Samodzielną władzę przejął po śmierci Konrada w 1039 roku.

Jako król Niemiec zapewnił państwu stabilność i pomyślność. W 1039 roku udzielił synowi króla polskiego Mieszka II Kazimierzowi I Odnowicielowi militarnego wsparcia w postaci 500 ciężkozbrojnych, co umożliwiło Kazimierzowi powrót do Polski i odbudowanie struktur państwowych. Cesarz obawiał się bowiem zbytniego wzmocnienia Brzetysława czeskiego. W 1041 pokonał księcia czeskiego Brzetysława I. W 1043 ustalił granicę pomiędzy Austrią a Węgrami. W 1046 roku odebrał hołd wasalny książąt Polski – Kazimierza I Odnowiciela oraz Czech – Brzetysława I. Po podziale Lotaryngii w 1044 doszło do długotrwałych walk między cesarzem a księciem Gotfrydem Brodatym, który otrzymał w lenno tylko Górną Lotaryngię. Sprawował arbitraż pomiędzy swoimi protegowanymi, np.: w 1054 roku rozstrzygnął spór między Czechami a Polską o Śląsk.

Będąc gorliwym chrześcijaninem, Henryk III przeprowadził reformę Kościoła. W 1046 zorganizował synody w Sutri i w Rzymie. Zwalczał występujące wśród kleru nadużycia i umocnił pozycję papieża, choć jednocześnie utrzymywał nad nim cesarską kontrolę zapewniając papieski tron kolejno czterem duchownym niemieckim. Doprowadził do pozbawienia rzymskiego stronnictwa arystokratycznego wpływu na wybór papieża i w 1046 został koronowany na cesarza. Pod wpływem żony, Agnieszki z Poitou, stał się propagatorem reformy cluniackiej i ulegał wpływom kultury francuskiej, która promieniowała na Niemcy także z anektowanej Burgundii. W działaniach wobec państwa i Kościoła kierował się zasadami treuga Dei (pokoju Bożego) oraz iustitia et pax (sprawiedliwości i pokoju), głoszonymi właśnie przez mnichów z Cluny.

Uważany jest za jednego z najsilniejszych monarchów w historii Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Podporządkował Cesarstwu Kościół, swobodnie decydował o obsadzie urzędu papieskiego, decydował o biegu spraw kościelnych i wytyczał kierunki wewnątrzkościelnej polityki. Trzymał w ryzach książąt niemieckich i dominował nad wschodnimi sąsiadami, którzy podlegali jego zwierzchnictwu. Z powodzeniem realizował ideę uniwersalnej władzy cesarskiej, wzorowanej na tradycji starożytnego Rzymu. Gorliwie oddany cesarskiemu urzędowi, podążał wzorem ojca, Konrada II.

Tytulatura

Za życia swojego ojca Henryk jako 11-letni chłopiec został koronowany w Akwizgranie. Od roku 1028 używał tytułu królewskiego i występował w dokumentach jako Heinricus gratia Dei rex lub z numerem porządkowym jako Heinricus tertius Dei gratia rex^[1]. Pod nominalną władzą Henryka III jako króla i faktyczną jego ojca jako cesarza znajdowało się cesarstwo rzymskie, ponieważ tak od czasów Konrada II określano Rzeszę^[2].

Henryk jako król Rzymian panował samodzielnie od roku 1039, nie zmieniając tytułu. W roku 1046 został koronowany na cesarza Rzymian. W okresie 1046–1056 Henryk był tytułowany Heinricus Dei gratia Romanorum Imperator Augustus^[3] Obok stosowanej w edyktach i na pieczęciach formuły dewocyjnej Dei gratia w dokumentach wystawianych przez cesarza znaleźć można również bardziej archaiczne formy^[4]. Henryk używał tytułów imperator (wódz naczelny)^[5] i augustus (wspaniały, boski)^[6], natomiast nigdy semper augustus^[7].

Małżeństwa i potomstwo

Henryk III był dwukrotnie żonaty: w 1036 ożenił się z Gunhildą, córką Kanuta Wielkiego, króla Anglii, Danii i Norwegii, po raz drugi ożenił się w 1043 z Agnieszką z Poitou, córką Wilhelma V, księcia Akwitanii.

Z pierwszego małżeństwa pochodziła:

Beatrycze (1037 - 13 lipca 1061) – opatka w Gandersheim i Quedlinburgu

Z drugiego małżeństwa pochodzili^[8]:

Adelajda Szwabska (1045 - 11 stycznia 1096), ksieni w Gandersheim i Quedlinburgu
Gizela (1047 w Rawennie - 6 maja 1053)
Matylda (październik 1048 - 12 maja 1060), żona Rudolfa von Rheinfeld
Henryk IV (11 listopada 1050 - 7 sierpnia 1106), cesarz rzymski
Konrad II (wrzesień/październik 1052 - 10 kwietnia 1055), książę Bawarii
Judyta Maria Szwabska (1054 - 14 marca po 1105), żona króla Węgier Salomona i księcia polskiego Władysława I Hermana

Przypisy

↑ Benedict Jacob Römer-Büchner, Die Siegel der deutschen Kaiser, Könige und Gegenkönige, Frankfurt am Mein 1851, s. 23–24. – Henryk (trzeci) z Bożej łaski król w latach 1028–1046.
↑ Tytułu cesarz Rzymian – Romanorum imperator (augustus) – używano w odniesieniu do władców Rzeszy od roku 982 za panowania Ottona II i jego następców, natomiast od okresu panowania Konrada II cesarstwem rzymskim nazywano Rzeszę. Jerzy Chodorowski, Osoba ludzka w doktrynie i praktyce Europejskich Wspólnot Gospodarczych, Poznań 1990, s. 70. Mieczysław Żywczyński, Kościół i społeczeństwo pierwszych wieków, Warszawa 1985, s. 199–200. Stefan Bratkowski, Wiosna Europy. Mnisi, królowie i wizjonerzy, Warszawa 1997, s. 136.
↑ Benedict Jacob Römer-Büchner, Die Siegel der deutschen Kaiser, Könige und Gegenkönige, Frankfurt am Mein 1851, s. 23–24. – Henryk z Bołej łaski cesarz Rzymian.
↑ Np. divina gratia, divina favente clementia, również z inwersją wyrazów czy divina disponente gratia. Harry Bresslau, Beiträge zur Lehre von den Urkunden Kaiser Konrads II, Göttingen 1869, s. 56.
↑ W republikańskim Rzymie imperator to tytuł nadawany zwycięskiemu wodzowi. Od czasów Oktawiana był to stały składnik tytulatury władców rzymskich. Witold Doroszewski, Słownik języka polskiego, T. III, Warszawa 1961, s. 170.
↑ Jeden z oficjalnych tytułów cesarskich brzmiał cesarz Rzymian zawsze wspaniały (Romanorum imperator semper augustus). Augustus (wspaniały, boski) to tytuł nadany Oktawianowi przez senat w 27 r., który został przejęty przez cesarzy rzymskich. Tytuł ten występował w formie pierwotnej augustus lub rozwiniętej semper augustus. M. Casparus Caius Brulovius: Cajus Julius Caesar. Tragoedia. Actus IV i V, przygotowanie tekstu, przypisy u wykaz imion Lidia Winniczuk i Mieczysław Grzesiowski, „Meander”, t. XLVII, 1992, s. 170, 203. Jakub Pokora, Stanisławowi Augustowi panegiryk intarsją pisany (Drzwi w toruńskim ratuszu), „Rocznik historii sztuki”, t. XIX, 1992, s. 191.
↑ Harry Bresslau, Beiträge zur Lehre von den Urkunden Kaiser Konrads II, Göttingen 1869, s. 56–59.
↑ Stefan Weinfurter (1999). The Salian Century: Main Currents in an Age of Transition. The Middle Ages. Translated by Bowlus, Barbara M. University of Pennsylvania Press, s. 46.

Bibliografia

W. Czapliński, A. Galos, W. Korta, Historia Niemiec, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków 1981. ISBN 83-04-00444-5.
Józef AndrzejJ.A. Gierowski Józef AndrzejJ.A., Historia Włoch, Wrocław: Ossolineum, 1999, ISBN 83-04-04432-3, OCLC 830265347 .
T. Manteuffel, Historia Powszechna – Średniowiecze, PWN, Warszawa 2001, ISBN 83-01-08685-8.
J.-F. Noel, Święte Cesarstwo, Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa 1998. ISBN 83-86857-95-1.
M. Serwański, J. Dobosz (red.), Słownik władców Europy średniowiecznej, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2002. ISBN 83-86138-50-5.
B. Zientara, Historia powszechna średniowiecza, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2002, ISBN 83-85660-94-1.

Sarkofag Henryka III w katedrze w Spirze

Henryk i Agnieszka przed Świętą Dziewicą – miniatura średniowieczna

[1] Benedict Jacob Römer-Büchner, Die Siegel der deutschen Kaiser, Könige und Gegenkönige, Frankfurt am Mein 1851, s. 23–24. – Henryk (trzeci) z Bożej łaski król w latach 1028–1046.

[2] Tytułu cesarz Rzymian – Romanorum imperator (augustus) – używano w odniesieniu do władców Rzeszy od roku 982 za panowania Ottona II i jego następców, natomiast od okresu panowania Konrada II cesarstwem rzymskim nazywano Rzeszę. Jerzy Chodorowski, Osoba ludzka w doktrynie i praktyce Europejskich Wspólnot Gospodarczych, Poznań 1990, s. 70. Mieczysław Żywczyński, Kościół i społeczeństwo pierwszych wieków, Warszawa 1985, s. 199–200. Stefan Bratkowski, Wiosna Europy. Mnisi, królowie i wizjonerzy, Warszawa 1997, s. 136.

[3] Benedict Jacob Römer-Büchner, Die Siegel der deutschen Kaiser, Könige und Gegenkönige, Frankfurt am Mein 1851, s. 23–24. – Henryk z Bołej łaski cesarz Rzymian.

[4] Np. divina gratia, divina favente clementia, również z inwersją wyrazów czy divina disponente gratia. Harry Bresslau, Beiträge zur Lehre von den Urkunden Kaiser Konrads II, Göttingen 1869, s. 56.

[5] W republikańskim Rzymie imperator to tytuł nadawany zwycięskiemu wodzowi. Od czasów Oktawiana był to stały składnik tytulatury władców rzymskich. Witold Doroszewski, Słownik języka polskiego, T. III, Warszawa 1961, s. 170.

[6] Jeden z oficjalnych tytułów cesarskich brzmiał cesarz Rzymian zawsze wspaniały (Romanorum imperator semper augustus). Augustus (wspaniały, boski) to tytuł nadany Oktawianowi przez senat w 27 r., który został przejęty przez cesarzy rzymskich. Tytuł ten występował w formie pierwotnej augustus lub rozwiniętej semper augustus. M. Casparus Caius Brulovius: Cajus Julius Caesar. Tragoedia. Actus IV i V, przygotowanie tekstu, przypisy u wykaz imion Lidia Winniczuk i Mieczysław Grzesiowski, „Meander”, t. XLVII, 1992, s. 170, 203. Jakub Pokora, Stanisławowi Augustowi panegiryk intarsją pisany (Drzwi w toruńskim ratuszu), „Rocznik historii sztuki”, t. XIX, 1992, s. 191.

[7] Harry Bresslau, Beiträge zur Lehre von den Urkunden Kaiser Konrads II, Göttingen 1869, s. 56–59.

[8] Stefan Weinfurter (1999). The Salian Century: Main Currents in an Age of Transition. The Middle Ages. Translated by Bowlus, Barbara M. University of Pennsylvania Press, s. 46.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

Karolingowie i inne rody	Karol I Wielki (800–814) Ludwik I Pobożny (814–840) Lotar I (koregent od 817, 840–855) Ludwik II (koregent od 850, 855–875) Karol II Łysy (875–877) Karol III Gruby (881–888) Gwido ze Spoleto (891–894) Lambert ze Spoleto (koregent od 892, 894–898) Arnulf z Karyntii (896–899) Ludwik III Ślepy (901–905) Berengar I z Friulu (915–924)
Ludolfingowie	Otton I Wielki (962–973) Otton II (973–983) Otton III (koregent od 967, 996–1002) Henryk II Święty (1014–1024)
Dynastia salicka	Konrad II (1027–1039) Henryk III (1046–1056) Henryk IV (1084–1105) Henryk V (1111–1125)
Süpplinburgowie	Lotar III (1133–1137)
Hohenstaufowie	Fryderyk I Barbarossa (1155–1190) Henryk VI (1191–1197)
Welfowie	Otto IV (1209–1215)
Hohenstaufowie	Fryderyk II (1220–1250)
Luksemburgowie	Henryk VII (1312–1313)
Wittelsbachowie	Ludwik IV Bawarski (1328–1347)
Luksemburgowie	Karol IV (1355–1378) Zygmunt (1433–1437)
Habsburgowie	Fryderyk III (1452–1493) Maksymilian I (1508–1519) Karol V (1519–1556) Ferdynand I (1558–1564) Maksymilian II (1564–1576) Rudolf II (1576–1612) Maciej (1612–1619) Ferdynand II (1619–1637) Ferdynand III (1637–1657) Leopold I (1658–1705) Józef I (1705–1711) Karol VI (1711–1740)
Wittelsbachowie	Karol VII (1742–1745)
Habsburgowie-Lotaryńscy	Franciszek I (1745–1765) Józef II (1765–1790) Leopold II (1790–1792) Franciszek II (1792–1806)

Różne dynastie	Burchard I (909–911) Erchanger (915–917) Burchard II (917–926) Herman I (926–949) Ludolf (950–954) Burchard III (954–973) Otton I (973–982)
Dynastia Wetterau	Konrad I (983–997) Herman II (997–1003) Herman III (1003–1012)
Babenbergowie	Ernest I (1012–1015) Ernest II (1015–1030) Herman IV (1030–1038)
Różne dynastie	Henryk I Salicki (1038–1045) Otto II (1045–1048) Otton III (1048–1057) Rudolf (1057–1079)
Hohenstaufowie	Fryderyk I (1079–1105) Fryderyk II (1105–1147) Fryderyk III (1147–1152) Fryderyk IV (1152–1167) Fryderyk (V) (1167–1170) Fryderyk V (1170–1191) Konrad II (1191–1196) Filip (1196–1208)
Welfowie	Otto IV (1208–1212)
Hohenstaufowie	Fryderyk VII (1212–1216) Henryk II (1216–1235) Konrad III (1235–1254) Konrad IV (1254–1268)
Habsburgowie	Rudolf II (1273–1290) Jan Parricida (1290–1313)

Konradyni	Konrad I (911–918)
Ludolfingowie	Henryk I Ptasznik (919–936) Arnulf Zły (antykról 919–921) Otton I Wielki (936–973) Otton II (koregent od 961, 973–983) Otton III (983–1002) Henryk II Święty (1002–1024)
Dynastia salicka	Konrad II (1024–1039) Henryk III (koregent od 1028, 1039–1056) Henryk IV (koregent 1054, 1056–1105) Rudolf Szwabski (antykról 1077–1080) Herman z Salm (antykról 1081–1088) Konrad (III) Salicki (koregent od 1087, antykról 1093–1098) Henryk V (korgent od 1099, 1105–1125)
Supplinburgowie	Lotar III (1125–1137)
Hohenstaufowie	Konrad III (antykról 1127–1135, król 1138–1152) Henryk (VI) Berengar (koregent 1147–1150) Fryderyk I Barbarossa (1152–1190) Henryk VI (koregent od 1169, 1190–1197) Filip Szwabski (1198–1208)
Welfowie	Otto IV (antykról 1198–1208, król 1208–1218)
Hohenstaufowie	Fryderyk II (koregent 1196–1197, 1215–1250) Henryk VII (koregent 1220–1235, od 1231 antykról) Konrad IV (koregent od 1237, 1250–1254)
Wielkie bezkrólewie	Henryk Raspe (antykról 1246–1247) Wilhelm z Holandii (1254–1256, antykról od 1247) Ryszard z Kornwalii (antykról 1256–1272) Alfons z Kastylii (antykról 1257–1274)
Habsburgowie	Rudolf I (1273–1291)
Nassau	Adolf z Nassau (1292–1298)
Habsburgowie	Albrecht I (1298–1308)
Luksemburgowie	Henryk VII (1308–1313)
Wittelsbachowie	Ludwik IV Bawarski (1314–1347)
Habsburgowie	Fryderyk Piękny (antykról 1314–1322, koregent 1325–1332)
Luksemburgowie	Karol IV (antykról od 1347, król 1347–1378) Gunter ze Schwarzburga (antykról 1349–1349) Wacław (koregent od 1376, 1378–1400) Fryderyk z Brunszwiku (antykról elekt 1400)
Wittelsbachowie	Ruprecht z Palatynatu (1400–1410)
Luksemburgowie	Zygmunt (1410–1437) Jodok z Moraw (antykról 1410–1411)
Habsburgowie	Albrecht II (1438–1439) Fryderyk III (1440–1493) Maksymilian I (1493–1519) Karol V (1519–1556) Ferdynand I (koregent od 1531, 1556–1564) Maksymilian II (koregent 1562, 1564–1576) Rudolf II (koregent 1575, 1576–1612) Maciej (1612–1619) Ferdynand II (1619–1637) Ferdynand III (koregent od 1636, 1637–1657) Ferdynand IV (koregent 1653–1654) Leopold I (1657–1705) Józef I (koregent od 1687, 1705–1711) Karol VI (1711–1740)
Wittelsbachowie	Karol VII (1742–1745)
Habsburgowie-Lotaryńscy	Franciszek I (1745–1765) Józef II (koregent od 1764, 1765–1790) Leopold II (1790–1792) Franciszek II (1792–1806)