Turcomans dau Moton Negre

Lei Turcomans dau Moton Negre ò Qara Qoyunlu son una confederacion tribala turcomana que se formèt en Orient Mejan après l'afondrament e la fragmentacion de l'Ilkhanat en 1336. Aguèt lo contraròtle d'un territòri situat en Anatolia Orientala e en Mesopotamia Auta de 1375 a 1468. Foguèt destrucha per la confederacion rivala dei Turcomans dau Moton Blanc.

Lei tribüs a l'origina de la confederacion son eissidas deis Oghuzs, un ensemble de pòbles turcs occidentaus qu'avián egalament format una confederacion tribala entre la mar Caspiana e la mar d'Aral entre lei sègles X e XII. Èran probablament de lenga azèri coma l'indica l'òbra poetica de Jihan Shah, sobeiran de la confederacion de 1438 a 1467, qu'es considerat coma una figura importanta de la literatura azèri^[1]. Après la fragmentacion e la disparicion de l'Ilkhanat, lei Turcomans dau Moton Negre installèron sa capitala a Herat sota la senhoriá de la dinastia dei Jalayiridas^[2]. Se dirigiguèron rapidament vèrs l'oèst e se revoutèron còntra lei Jalayiridas vèrs 1375. La conquista de Tabriz per Kara Yussuf (1389-1420) li permetèt de dispausar d'una vila importanta. Fondèron ansin un Estat pron poderós per mantenir son independéncia dins lo contèxte trebolat de l'Orient Mejan dau periòde.

En 1402 ò 1403, Kara Yussuf foguèt batut per lei fòrças de Tamburlan a la batalha deu canau Algami e obligat de s'enfugir en Egipte^[3] . Pasmens, tre 1406, reconquistèt Tabriz e annulèt leis efiechs d'aquela desfacha a la batalha de Nakhchivan en octòbre de 1406. Puei, accelerèt lo declin dei Jalayiridas en ocupant Bagdad e Tabriz. Ansin, en despiech de conflictes de succession a la mòrt de Kara Yussuf, la confederacion capitèt de gardar sei possessions e de trobar un acòrdi de patz amb lo Timurida Shah Rukh. En 1447, lo Moton Negre annexèt una partida d'Iraq e de la còsta orientala de la Peninsula Aràbia. En parallèl, lei Timuridas ocupèron la Pèrsia Orientala.

Lo rèine de Jihan Shah (1438-1467) correspònd a l'apogèu de la confederacion, mai son declin foguèt rapid. D'efiech, son rèine foguèt trebolat per lei rebellions frequentas de sei fius e dei caps de Bagdad. En 1466-1467, intrèt en guèrra còntra lei Turcomans dau Moton Blanc per prendre la vila de Diyarbakir. La campanha s'acabèt per una desfacha catastrofica e Jihan Shah foguèt tuat durant lei combats. Sa succession foguèt malaisada e lo Moton Blanc aprofichèt l'afebliment de son rivau per véncer definitivament lo Moton Negre en 1469.

L'organizacion estatala dau Moton Negre demorèt similara a aquela dei Jalayiridas e deis Ilkhanidas. Es a dire que l'organizacion dau poder èra encara largament inspirada per leis estructuras nomadas mongòlas e turcas, mai d'influéncias persanas e musulmanas èran visiblas. Lo títol dau sobeiran illustra aqueu fenomèn. A partir dau rèine de Kara Yussuf, s'utilizèt mai que mai lo títol musulman de sultan. Pasmens, certanei pèças de moneda mencionèron lo títol turcomongòl de bahadur. De mai, segon lei situacions, lei sultans preferiguèron se presentar coma khan, khagan ò padishah. Au nivèu administratiu, intellectuau e culturau, lo persan s'impausèt aisament^[4][5]. Pasmens, la correspondància amb lei Mamelocs d'Egipte èra redigida en arabi^[5].

L'organizacion dei províncias èra quasi identica a aquela de la confederacion. Cada província èra dirigida per un şehzade ò un bei que dispausavan d'un divan per gerir seis afaires intèrnes e d'una armada personala^[6]. La posicion de bei èra generalament ereditària. Dins lei vilas, i aviá tanben d'oficiers, dichs darugha, qu'èran encargats deis afaires financiers, administratius e politics.

La religion dei Turcomans dau Moton Negre es pas ben clara. De mai, es venguda un objècte de propaganda per lei sobeirans safavidas que prenguèron lo contraròtle de Pèrsia en 1501 en eliminant la Confederacion dau Moton Blanc. D'efiech, promotors dau chiisme, assaièron de revendicar un liame e una continuitat amb un Moton Negre presentat coma chiita e una oposicion amb lo Moton Blanc sunita. Lei fònts safavidas sus la religion dau Moton Negre son donc desenant consideradas coma dobtosas per la màger deis istorians. Leis elements restants mòstran una posicion ambigua. Lei noms dei sobeirans e quauquei mencions presentas sus de pèças de moneda indican una influéncia chiita, especialament en lei sobeirans tardius^[7][8]. Dins aquò, lei pèças contunièron de portar lo nom dei califas abbassidas, çò qu'indica l'integracion dei sobeirans dau Moton Negre dins lo sistèma tradicionau dau poder musulman sunita.

Durant lo periòde dau Moton Negre, la cultura de l'espaci iranian èra dominada per la cort persana de Tamburlan^[9]. Regardant la cultura de la confederacion ela meteissa, demòran de monuments e de vestigis arquitecturaus coma la Mosqueta Blava de Tabriz ò lo mausolèu de Qara Yussuf. La literatura foguèt tanben rica e populara. L'òbra pus importanta es benlèu lo Kitab-i Diyarbakriyya, una cronica istorica dau periòde. La poesia, tant en persan e en azèri, foguèt tanben un art popular.

• (fr) Sandra Aube (pref. Jean-Pierre Van Staëvel), La céramique dans l'architecture en Iran au XVIe siècle : Les arts qarâ quyûnlûs et âq quyûnlûs, París, Presses Université Paris-Sorbonne, coll. « Islam », 2017.
• (fr) Clifford Edmund Bosworth (trad. Y. Thoraval), Les dynasties musulmanes, Arle, Éditions Actes Sud, coll. « Sinbad », 1996.
• (fr) E. van Donzel, Bernard Lewis e Charles Pellat, Encyclopédie de l'Islam, t. IV, París, G. P. Maisonneuve & Larose SA, 1978, pp. 607-611.
• (fr) René Grousset, L’Empire des steppes, Attila, Gengis-Khan, Tamerlan, París, Payot, 1938.
• (en) Kaushik Roy, Military Transition in Early Modern Asia, 1400-1750, Bloomsbury, 2014.