Nòrma bonaudiana
La nòrma bonaudiana, que se definís ilha mèma coma escritura auvernhata v-unificada o EAU («eicritürà euvarnhatà vunefiadà»), es una nòrma lingüistica alternativa (una codificacion) que fixa la lenga occitana dins sa varietat auvernhata e que fai concurrença a la nòrma classica. Apareguèt en 1973 dins las òbras de Piare Bonaud. Es sostenguda per le Çaucle Tèrra d'Auvèrnhe (CTA) e per sa revista Bisa Nèira («Bïzà Neirà»).
Au jorn d'anuèit l'auvernhat es partajat entre los partisans de la nòrma classica e los partisans de la nòrma bonaudiana. L'impacte sociau de chascuna de las doas nòrmas es pro feble dins la societat auvernhata, e frena gaire ni la diglossia, nimai la reculada de l'occitan au profèit dau francés.
La nòrma bonaudiana se compausa de dos aspèctes:
- La nòrma ortografica o ortografia, que fixa le biais d'escriure los sons. Se parla d'ortografia bonaudiana (codifiada).
- Remarca - Le concèpte de grafia bonaudiana, en teoria, englòba mai larjament l'ortografia bonaudiana (codifiada, dins la nòrma) mai los usatges gaire codificats (fòra nòrma) que s'inspirarián de l'ortografia bonaudiana.
- La nòrma orala, que fixa un biais recomandat de parlar en auvernhat.
Quò-es le renaissentista auvernhat Piare Bonaud, geograf de formacion, que fondèt aquela nòrma en 1973. En aquò faire, chausiguèt de quitar la grafia classica e l'idèia d'unitat de l'occitan, après i aveire aderit inicialament, per çò que considerava que l'auvernhat aviá de caracteristicas tròp particularas que, segon se, la nòrma classica podriá pas restituir nimai respectar. Una autra rason d'aquela rompedura, segon çò qu'òm pòt legir dins las publicacions occitanistas e bonaudianas de las annadas 1970, quò-es le fait que la nòrma classica èra enquèra mau explicitada o mau definida per l'auvernhat, e mai qu'una part dau movement militant occitanista aviá de prejutjats infondats e una granda manca de compreneson sobre l'auvernhat (e sobre le nòrd-occitan en generau).
La nòrma bonaudiana se caracteriza donca per le secessionisme lingüistic, en afortir que l'auvernhat seriá una lenga independenta e non pas una part de l'occitan. Dins le domeni de la rechèrcha scientifica en lingüistica, la quasi-totalitat daus especilistas, coma J.P. Chambon, C. Herilier, P. Nauton, J.C. Potte o S. Escoffier, considèran que l'auvernhat es ben d'occitan e aderisson pas a las idèias de P. Bonaud. Le sol lingüista qu'aderís a las tèsis bonaudianas es Karl-Heinz Reichel.
Coma aquò la nòrma bonaudiana privilègia de chausidas particularistas que s'aluènhan artificialament de la nòrma classica e daus autres dialèctes occitans. Maitot s'aluènha de las tendenças graficas e morfologicas majoritàrias de la lengas romanicas, sobretot per fixar los neologismes. Emprumta de traits a la nòrma francesa, coma le grafèma ou per notar [u], mas a tanben de traits pro diferenciats dau francés.
Comparason
[modificar | Modificar lo còdi]| nòrma classica | nòrma mistralenca | nòrma bonaudiana | nòrma de l'Escòla dau Pò |
|---|---|---|---|
| Provençau generau Totei lei personas naisson liuras e egalas en dignitat e en drech. Son dotadas de rason e de consciéncia e li cau (/fau) agir entre elei amb un esperit de fraternitat. |
Provençau generau Tóuti li persouno naisson liéuro e egalo en dignita e en dre. Soun doutado de resoun e de counsciènci e li fau agi entre éli em'un esperit de fraternita. |
||
| Provençau niçard Toti li personas naisson liuri e egali en dignitat e en drech. Son dotadi de rason e de consciéncia e li cau agir entre eli emb un esperit de fraternitat. |
Provençau niçard Touti li persouna naisson liéuri e egali en dignità e en drech. Soun doutadi de rasoun e de counsciènça e li cau agì entre eli em'un esperit de fraternità. |
||
| Auvernhat Totas las personas naisson liuras e egalas en dignitat e en dreit. Son dotadas de rason e de consciéncia e lor chau (/fau) agir entre elas amb un esperit de frairessa. |
Auvernhat Ta la proussouna neisson lieura moé parira pà dïnessà mai dret. Son charjada de razou moé de cousiensà mai lhu fau arjî entremeî lha bei n'eime de freiressà. (Touta la persouna naisson lieura e egala en dïnetàt e en dreit. Soun doutada de razou e de cousiensà e lour chau ajî entre ela am en esprî de freiressà.) |
||
| Vivaroalpenc Totas las personas naisson liuras e egalas en dignitat e en drech. Son dotaas de rason e de consciéncia e lor chal agir entre elas amb un esperit de fraternitat. |
Vivaroalpenc Toutes les persounes naisoun liures e egales en dignità e en drech. Soun douta de razoun e de counsiensio e lour chal agir entre eles amb (/bou) un esperit de fraternitat. | ||
| Gascon Totas las (/eras) personas que naishen liuras e egalas en dignitat e en dreit. Que son dotadas de rason e de consciéncia e que'us cau agir entre eras dab un esperit de fraternitat. |
Gascon (grafia febusiana) Toutes las (/eras) persounes que nachen libres e egales en dinnitat e en dreyt. Que soun doutades de rasoû e de counscienci e qu'ous cau agì entre eres dap û esperit de fraternitat. |
||
| Lemosin Totas las personas naisson liuras e egalas en dignitat e en drech. Son dotadas de rason e de consciéncia e lor chau (/fau) agir entre elas emb un esperit de fraternitat. |
|||
| Lengadocian Totas las personas naisson liuras e egalas en dignitat e en drech. Son dotadas de rason e de consciéncia e lor cal agir entre elas amb un esperit de fraternitat. |
| Nòrma classica | Nòrma mistralenca | Nòrma bonaudiana | Nòrma de l'Escòla dau Pò |
|---|---|---|---|
| -a finala | -o (-a, -e) | -à | -o (-a) |
| ò | o | o | o |
| o, ó | ou | ou | ou |
| uè, ue | ue, iue | eu (ue) | ue (ö) |
| lh | i/h (lh) | lh | lh |
| nh | gn | nh | nh |
| s, ss c(e), c(i), ç |
s, ss c(e), c(i), ç |
s, ss | s |
| z s entre doas vocalas |
z s entre doas vocalas |
z | z |
| à è ò á é í ó ú |
à è ò ì ù é óu |
à è eù où é â ê î û |
à è ò ì ù où é |
| Se nòta totas las consonantas finalas mudas. | Se nòta certanas consonantas finalas mudas. | Se nòta certanas consonantas finalas mudas. | Se nòta pas ges de consonanta finala muda. |