Dinastia Han

La dinastia Han foguèt una dinastia chinesa que reinèt entre 206 avC a 220. Remplacèt la dinastia Qin après una revòuta e lo Periòde dei Tres Reiaumes li succediguèt. Es formada per 28 emperaires que son devesits entre la dinastia dei Hans occidentaus e aquela dei Hans orientaus. Es caracterizada per una organizacion novèla de la societat, especialament per sa volontat de promòure lei païsans independents. Pasmens, lei Han foguèron tanben implicats dins divèrsei guèrras. Estendèron lor influéncia fins en Asia Centrala mai aquelei campanhas militaras entraïnèron de dificultats financieras importantas. Rebutada un premier còp entre 9 e 23, la dinastia veguèt donc son poder demenir fins au començament dau sègle II quand l'Empèri s'enfoncèt dins la guèrra civila. Isolat e sensa poder, lo darrier emperaire foguèt definitivament rebutat en 220.

Lo periòde dei Han occidentaus se debanèt de 206 avC a 9 apC. Sa capitala foguèt Chang'an.

La formacion de la dinastia acomencèt en 210 avC après la mòrt de l'Emperaire Qin Shi Huangdi. Tre 209 avC, una revòuta foguèt dirigida còntra son fiu. La guèrra civila aguèt luòc fins a 206 avC ambé la fin de la dinastia Qin e la victòria d'un cap insurgit, Liu Bang, còntra seis aliats ancians. Fondèt adonc la dinastia Han e prenguèt lo títol d'Emperaire.

Lo rèine de Liu Bang s'acabèt en 195 avC. A sa mòrt, lo poder de la dinastia novèla es assegurat. Pasmens, sei successors deguèron luchar còntra divèrsei revòutas dins lei fèus imperiaus. Lo problema foguèt resougut per dos ensems de mesuras. Premier, lei fèus foguèron donats solament ai membres de la familha imperiala. Puei, après de revòutas novèlas, un foncionari imperiau foguèt nomat dins cada fèu que venguèt son cap vertadier enterin que la poissança dei senhors èra d'ara endavant solament nominala.

A partir dau rèine de Han Gaozu, lei sobeirans Han s'inquietèron egalament de progrès militars e territoriaus dau pòple Xiongnu. Un embargo sus lo comèrci d'armas foguèt decidit per l'Emperaire. Pasmens, l'embargo foguèt pas aplicat per certanei marchands e lei vendas continuèron. Una premiera guèrra aguèt donc luòc vèrs 200 avC. Batuts a la batalha de Baideng, lei Han deguèron acceptar un tribut important dins lo corrent dei negociacions de patz. Aqueu tractat empachèt pas durant lei rèines deis emperaires Laoshang Chanyu (174–160 avC) e Wen (180–157 avC) de combats ai frontieras e d'operacions de pilhatges. A partir deis annadas 130 avC, l'Emperaire Wu decidiguèt de mandar uneis ofensivas massivas còntra lo territòri Xiongnu. Lei Chinés foguèron venceires a Mobei en 119 avC e capitèron de prendre la region de Hexi. Lei rèis Xiongnu deguèron se replegar vèrs lo nòrd puei venir vassaus dei Hans en 51 avC. Ansin, vèrs 60 avC, China èra venguda lo poissança protectritz d'un nombre important d'estats asiatics siutats de lòng de la Via de la Seda. Una autra guèrra permetèt egalament l'ocupacion dau nòrd de Corèa.

La fin dau sègle I avC foguèt marcada per lo ròtle important de Wang Zhengjun que foguèt emperaitritz (48-33 avC) puei maire e grand deis emperaires seguents. Aquelei darriers moriguèron generalament fòrça jovas entraïnant un afebliment de la dinastia. Wang Zhengjun permetèt l'ascension dau ministre e regent Wang Mang que capitèt d'usurpar lo poder e fondèt sa dinastia, la dinastia Xin, en 9.

Assaièt de mandar una tièra de refòrmas inspiradas per lo Confucianisme. Pasmens, en causa d'un manca de conoissenças sus la situacion dei campanhas e d'uneis inondacions dins lei regions agricòlas de l'Empèri, la situacion economica venguèt rapidament desastrosa. Wang Mang foguèt donc tuat en 23 per una revòuta. Puei, après dètz annadas de guèrras civilas còntra una partida de l'aristocràcia, Guangwu capitèt de restablir lo poder Han fondant la dinastia dei Hans orientaus.

Lei revòutas de la fin dau rèine de Wang Meng e lei guèrras civilas après sa mòrt causèron un afebliment generau de China. Uneis estats vassaus avián aprofichat la situacion per prendre tornarmai lor indepéndencia. Foguèt lo cas de l'Asia Centrala, dau pòple Xiongnu e de Vietnam. La dinastia dei Hans orientaus deguèt donc dirigir unei guèrras e lei luchas ai frontieras venguèron quasi continualas. Lo govèrn centrau conoguèt donc de dificultas financieras e la societat venguèt pauc a pauc corrompuda.

Ansin, lei premiers emperaires Han orientaus capitèron de defendre la region de Hexi còntra lei Xiongnu dau nòrd a la batalha de Yiwulu en 73. Lei Chinés ocupèron Hami entre 73 e 75 e avèron una victòria decisiva còntra lei Xiongnu en 88-91. Entre 73 e 102, lo generau Ban Chao mandèt una tièra d'ofensivas vèrs l'Asia Centrala e creèt tornarmai lo Protectorat chinés dins aquelei regions. Enfin, l'Empèri deguèt luchar còntra la confederacion dei Xianbei. Vèrs 180, lei Chinés foguèron desfachs per lo rèi Xianbei Tanshihuai. Pasmens, la mòrt d'aqueu darrier entraïnèt la fin de la confederacion dei Xianbei qu'aprofichèron donc gaire lor victòria.

A partir de 180, la crisi economica e politica de l'Empèri s'agravèt. En 184, durant lo rèine de l'Emperaire Lingdi, una sècta taoïsta anoncièt la fin de la dinastia Han e causèt una revòuta fòrça organizada. Après de combats violents entre 189 e 192, foguèt espoutida solament en 205. Pasmens, aquela guèrra entraïnèt la desintegracion de l'autoritat imperiala. D'efèct, tre 196, la màger part de la politica de l'Empèri èra lo fach dau ministre e generau Cao Cao. Lo rèsta dau país foguèt devesit entre de senhors de guèrras e l'Emperaire gardèt solament un poder nominau. De mai, lei senhors diferents luchèron entre elei, especialament Cao Cao qu'assaièt d'unificar China a son avantatge. Ansin, en 208 après la batalha dei Bauç Roges, l'Empèri èra devesit entre tres reiaumes quasi independents : lo reiaume de Wei au nòrd dirigit per Cao Cao, lo reiaume de Wu au sud dirigit per Sun Quan e lo reiaume de Shu a l'oèst dirigit per Liu Bei e Zhuge Liang. Fòrça afeblit e isolat, l'Emperaire Xiandi (189-220) foguèt finalament rebutat en 220 per lo fiu de Cao Cao entraïnant la fin de la dinastia e la division oficiala dau país.

Lo poder deis emperaires Han èra teoricament illimitat. L'Emperaire èra donc lo comandament deis armadas, lo jutge suprèm e lo cap dei nominacions dei foncionaris principaus de l'administracion. Pasmens, existissiá un ensems de còrs d'estat que lor avejaire èra generalament escotat :

• lei Tres Excelléncias qu'èran lei tres ministres principaus dau govèrn. Èran inicialament lei tres conselhiers pus pròches de l'Emperaire. Puei, aquelei posicions foguèron pauc a pauc vendudas per relevar lei finanças dau reiaume. Foguèron suprimidas en 208 per Cao Cao.
• lei Nòu Ministèris qu'èran especializats dins un domeni particular :
  • lo Ministèri dei Ceremònias qu'èra lo cap deis afaires religiós (rites, rearacions dei temples...).
  • lo Cap dei Prepausats qu'èra lo cap de la seguritat personala de l'Emperaire.
  • lo Comandant de la Garda qu'èra lo cap dei fòrças encargadas de la seguritat dei palais imperiaus.
  • lo Grand Servitor qu'èra lo responsable dei chivaus utilizats per lo servici de l'Emperaire e per lei fòrças armadas.
  • lo Comandant de la Justícia qu'èra lo cap deis afaires judiciaris.
  • lo Grand Herald qu'èra encargat dei convidats de l'Emperaire.
  • lo Director dau Clan Imperiau que s'ocupava dei relacions ambé l'aristocràcia de l'Empèri.
  • lo Pichon Tesaurier qu'èra encargat dei finanças que lei còmptes deis armadas.
  • lo Ministre Majordom qu'èra lo cap de l'intendéncia de l'Emperaire.

A l'excepcion dei fèus vassaus, lo govèrn locau de l'Empèri èra devesit en províncias, en comandaments e en comtats. Cada comtat èra compausat de districtes qu'èran fachs d'un grop de vilatges comptant generalament un centenau de familhas.

Lei províncias èran dirigidas per d'Inspectors o de Governadors segon lei regions e lei periòdes. Lei Governadors podián prendre certanei decisions sensa demandar l'autorizacion de l'Emperaire. En revenge, leis Inspectors avián un poder important solament durant leis epòcas de crisis. Un comandament èra dirigit per un Administrator qu'èra responsable de la direccion dei tropas militaras de la zona, de la justícia, de l'agricultura e de recomandacions de promocion dei foncionaris. Sota lei comandaments, lei caps dei comtats podián aver lo títol de Prefècte se lo comtat aviá 10 000 familhas o de Magistrat per lei sectors mens poblats. Lei Prefèctes e lei Magistrats s'ocupavan de faire respectar la lèi, de la reparticion dei corvadas e dau recensament deis abitants per l'impòst.

En fòra dau sistèma d'administracion imperiala, existissiá egalament un sistèma de fèus donats en vassalitat per l'Emperaire. Au començament de la dinastia Han, aquelei fèus èran generalament reservats ai membres masculins de la familha imperiala o a seis aliats. L'administracion dei fèus èran similara au rèsta de l'Empèri ambé lo senhor locau que nomava la màger part dei foncionaris. Pasmens, après divèrsei revòutas, lo poder dei senhors dei fèus foguèt demenit e l'Emperaire obtenguèt la nominacion dei responsables pus importants de seis administracions. Ansin, pauc a pauc, lei senhors venguèron solament lei caps nominaus de sei territòris.

Lei fòrças armadas de la dinastia Han èran principalament un ensems de soudats conscrits realizant un servici de dos ans. Una fòrça professionala pichona èra estacionada a l'entorn de la capitala. La conscripcion èra divisida entre una annada d'entraïnament dins una dei tres brancas de l'armada (l'infantariá, la cavalariá o la flòta) puei una annada de servici efectiu. A l'epòca dei Han orientaus, leis emperaires assaièron de desvolopar la formacion d'una armada professionala pus importanta que son recrutament èra basat sus lo volontariat. De mai, pendent lei periòdes de guèrras, de volontàrias se podián engatjar dins l'armada.

La societat de la dinastia Han èra fòrtament ierarquizada. La cima èra ocupada per l'Emperaire seguit per lei senhors de fèus qu'èran egalament membre de son clan. Lo rèsta deis abitants, levat deis esclaus, èra devesit entre 20 classas. Lei classas pus autas èran aquelei dei membres de l'administracion. Après lei foncionaris, lo grop seguent èra aqueu dei païsans independent. Lei marchands, gaire considerats per lo regim, fasián partida dei classas pus bassas, e leis artisans èran situats entre lei païsans e lei marchands. Pasmens, certanei marchands, riches e membres de rets comerciaus poderós, podián defugir lor condicion e faire oficialament partida d'una classa superiora.

De veire : Economia de la dinastia Han.

L'economia chinésa dau periòde Han es caracterizada per una aumentacion significativa de la populacion, una creissença fòrça importanta de la produccion industriala e dau comèrci e per d'assais de nacionalizacion de la part dau govèrn centrau. Per acompanhar aqueu desvolopament, la quantitat de moneda batuda e mesa en circulacion aumentèt egalament e permetèt la creacion d'un sistèma monetari estable. Lei capitalas dei Hans occidentaus puei orientaus foguèron entre lei ciutats pus grandas e pus pobladas de lor epòca. Lo govèrn ordonèt tanben la bastida de vias e de pònts per facilitar lei cambis.

Au començament de la dinastia, lei païsans èran generalament autonòms. Pasmens, acomencèron de venir dependents dei cambis comerciaus ambé lei produccions dei províncias agricòlas de l'Empèri. Ansin, en causa d'un endeutament créissent, un nombre important de païsans venguèron de trabalhadors au servici d'un grand proprietari. La dinastia assaièt continuament de sostenir lei païsans pus modèsts (imposición, limitacion impausada per la lèi...) per luchar còntra l'influéncia de l'aristocràcia, dei proprietaris e dei marchands. De mai, lo govèrn dei Han occidentaus nacionalizèt leis industriás de fèrre e de sau.

Aquelei mesuras foguèron pauc a pauc suprimidas en causa de la crisi politica e economica vèrs la fin de la dinastia. La classa dei marchands independents foguèt afeblida au profiech dei grands proprietaris. Aquelei darriers poguèron aumentar lor poissança e contuniar un modèl economic basat sur una agricultura de tenements grands après la fin de la dinastia.

Lei païsans formavan la basa de l'imposicion durant la dinastia Han. Leis impòsts principaus tocavan la recòlta, la capitacion e la proprietat. Èran pus auts per lei marchands e lei proprietaris. D'efèct, l'impòst èra un otís important per lo govèrn per sostenir lei païsans. Per exemple, vèrs la fin de la dinastia, l'impòst sus la recòlta foguèt reduch fòrtament enterin que la taxacion sus la proprietat foguèt aumentada.

La dinastia Han utilizèt inicialament la moneda dau periòde precendent. Sa politica evolucionèt pauc a pauc segon la situacion. Gaozu decidiguèt de permetre la fabricacion privada de la moneda e arrestèt la produccion imperiala. Aquela decision foguèt rapidament cambiada e la produccion privada enebida en 186 avC. En 182 puei 175 avC, una moneda novèla foguèt creada en bronze amb una massa de 2,6 g. Lei fabricants privats obtenguèron tornarmai lo drech de batre moneda après la segonda refòrma fins a 144 avC. Entre 120 e 113 avC, lo govèrn creèt una pèça de bronze que venguèt un estandard fins a la dinastia Tang (618-907). Lo drech de batre moneda foguèt definitivament retirat ai grops privats.

Durant la dinastia Han, la religion deis abitants de l'Empèri èra politeïsta e basada sus un ensems de sacrificis destinats ai dieus, esperits e ai membres ancians de la familha. Èra supausat que l'arma dei personas èra devesida en doas partidas : l'arma espirituala que viviá au paradís après la mòrt e l'arma liada au còrs que demorava dins la tomba. Lei ceremònias avián per objectiu de reünir aquelei doas partidas. L'Emperaire èra lo premier rèire d'aqueu culte e son ròtle religiós èra de realizar certanei sacrificis especiaus ai divinitats principats dau Paradís e ais esperits dei rius e dei montanhas.

La religion bodista intrèt en China durant lo periòde dei Hans orientaus vèrs 65 durant lo rèine de l'Emperaire Ming de Han. Aqueu rèine veguèt tanben la bastida dau premier temple bodista de China. Enfin, de tractats bodistas importants foguèron traduch en chinés durant lo periòde finau de la dinastia.

La dinastia Han veguèt un desvolopament considerable dei sciéncias dins de domenis variats coma la metallurgia, l'arquitectura, lei matematicas, la medecina o la realizacion de veïculs. Lei descubèrtas e invencions principalas foguèron :

• l'invencion dau papier.
• l'utilizacion de fornèus capables de produrre fonda e acièr. Aquò permetèt de melhorar lo materiau utilizat per l'agricultura.
• una arquitectura basada sus la fusta.
• l'utilizacion de maquinas basada sus l'energia idraulica per l'agricultura e la metallurgia.
• divèrsei descubèrtas matematicas que la premiera utilizacion dei nombres negatius.
• lo desvolopament d'un calendièr novèu e pus precís a partir de 104 avC.
• de relevats d'observacions astronomicas importants.
• de progrès en cartografia, especialament au nivèu per la navigacion.
• la premiera utilizacion d'un timon sus un naviri.
• de progrès en medecina que la premiera utilizacion de l'anestesia generala.

• (en) Adshead, Samuel Adrian Miles. (2000). China in World History. London: MacMillan Press Ltd. New York: St. Martin's Press.
• (en) Akira, Hirakawa. (1998). A History of Indian Buddhism: From Sakyamani to Early Mahayana. Translated by Paul Groner. New Delhi: Jainendra Prakash Jain At Shri Jainendra Press.
• (en) An, Jiayao. (2002). "When Glass Was Treasured in China," in Silk Road Studies VII: Nomads, Traders, and Holy Men Along China's Silk Road, 79–94. Edited by Annette L. Juliano and Judith A. Lerner. Turnhout: Brepols Publishers.
• (en) Bailey, H. W. (1985). Indo-Scythian Studies being Khotanese Texts Volume VII. H. W. Bailey. Cambridge University Press.
• (en) Balchin, Jon. (2003). Science: 100 Scientists Who Changed the World. New York: Enchanted Lion Books.
• (en) Barbieri-Low, Anthony J. (2007). Artisans in Early Imperial China. Seattle & London: University of Washington Press.
• (en) Beck, Mansvelt. (1986). "The Fall of Han," in The Cambridge History of China: Volume I: the Ch'in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220, 317–376. Edited by Denis Twitchett and Michael Loewe. Cambridge: Cambridge University Press.
• (en) Berggren, Lennart, Jonathan M. Borwein, and Peter B. Borwein. (2004). Pi: A Source Book. New York: Springer.
• (en) Bielenstein, Hans. (1980). The Bureaucracy of Han Times. Cambridge: Cambridge University Press.
• (en) Bielenstein, Hans. (1986). "Wang Mang, the Restoration of the Han Dynasty, and Later Han," in The Cambridge History of China: Volume I: the Ch'in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220, 223–290. Edited by Denis Twitchett and Michael Loewe. Cambridge: Cambridge University Press.
• (en) Block, Leo. (2003). To Harness the Wind: A Short History of the Development of Sails. Annapolis: Naval Institute Press.
• (en) Bower, Virginia (2005). "Standing man and woman," in Recarving China's Past: Art, Archaeology, and Architecture of the 'Wu Family Shrines', 242–245. Edited by Naomi Noble Richard. New Haven and London: Yale University Press and Princeton University Art Museum.
• (en) Bowman, John S. (2000). Columbia Chronologies of Asian History and Culture. New York: Columbia University Press.
• (en) Buisseret, David. (1998). Envisioning the City: Six Studies in Urban Cartography. Chicago: University Of Chicago Press.
• (en) Bulling, A. "A Landscape Representation of the Western Han Period," Artibus Asiae (Volume 25, Number 4, 1962): pp. 293–317.
• (en) Chang, Chun-shu. (2007). The Rise of the Chinese Empire: Volume II; Frontier, Immigration, & Empire in Han China, 130 B.C. – A.D. 157. Ann Arbor: University of Michigan Press.
• (en) Ch'en, Ch'i-Yün. (1986). "Confucian, Legalist, and Taoist Thought in Later Han," in Cambridge History of China: Volume I: the Ch'in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220, 766–806. Edited by Denis Twitchett and Michael Loewe. Cambridge: Cambridge University Press.
• (en) Ch'ü, T'ung-tsu. (1972). Han Dynasty China: Volume 1: Han Social Structure. Edited by Jack L. Dull. Seattle and London: University of Washington Press.
• (en) Chung, Chee Kit. (2005). "Longyamen is Singapore: The Final Proof?," in Admiral Zheng He & Southeast Asia. Singapore: Institute of Southeast Asian Studies.
• (en) Cotterell, Maurice. (2004). The Terracotta Warriors: The Secret Codes of the Emperor's Army. Rochester: Bear and Company.
• (en) Csikszentmihalyi, Mark. (2006). Readings in Han Chinese Thought. Indianapolis and Cambridge: Hackett Publishing Company, Inc.
• (en) Cullen, Christoper. (2006). Astronomy and Mathematics in Ancient China: The Zhou Bi Suan Jing. Cambridge: Cambridge University Press.
• (en) Cutter, Robert Joe. (1989). The Brush and the Spur: Chinese Culture and the Cockfight. Hong Kong: The Chinese University of Hong Kong.
• (en) Dauben, Joseph W. (2007). "Chinese Mathematics" in The Mathematics of Egypt, Mesopotamia, China, India, and Islam: A Sourcebook, 187–384. Edited by Victor J. Katz. Princeton: Princeton University Press.
• (en) Davis, Paul K. (2001). 100 Decisive Battles: From Ancient Times to the Present. New York: Oxford University Press.
• (en) Day, Lance and Ian McNeil. (1996). Biographical Dictionary of the History of Technology. New York: Routledge.
• (en) de Crespigny, Rafe. (2007). A Biographical Dictionary of Later Han to the Three Kingdoms (23–220 AD). Leiden: Koninklijke Brill.
• (en) Demiéville, Paul. (1986). "Philosophy and religion from Han to Sui," in Cambridge History of China: Volume I: the Ch'in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220, 808–872. Edited by Denis Twitchett and Michael Loewe. Cambridge: Cambridge University Press.
• (en) Deng, Yingke. (2005). Ancient Chinese Inventions. Translated by Wang Pingxing. Beijing: China Intercontinental Press.
• (en) Di Cosmo, Nicola. (2002). Ancient China and Its Enemies: The Rise of Nomadic Power in East Asian History. Cambridge: Cambridge University Press.
• (en) Dorn'eich, Chris M. (2008). Chinese sources on the History of the Niusi-Wusi-Asi(oi)-Rishi(ka)-Arsi-Arshi-Ruzhi and their Kueishuang-Kushan Dynasty. Shiji 110/Hanshu 94A: The Xiongnu: Synopsis of Chinese original Text and several Western Translations with Extant Annotations. Berlin.
• (en) Ebrey, Patricia. "Estate and Family Management in the Later Han as Seen in the Monthly Instructions for the Four Classes of People," Journal of the Economic and Social History of the Orient, Vol. 17, No. 2 (May, 1974): pp. 173–205.
• (en) Ebrey, Patricia. (1986). "The Economic and Social History of Later Han," in Cambridge History of China: Volume I: the Ch'in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220, 608–648. Edited by Denis Twitchett and Michael Loewe. Cambridge: Cambridge University Press.
• (en) Ebrey, Patricia (1999). The Cambridge Illustrated History of China. Cambridge: Cambridge University Press.
• (en) Fairbank, John K. and Merle Goldman. (1998). China: A New History, Enlarged Edition. Cambridge: Harvard University Press.
• (en) Greenberger, Robert. (2006). The Technology of Ancient China. New York: Rosen Publishing Group, Inc.
• (en) Guo, Qinghua. (2005). Chinese Architecture and Planning: Ideas, Methods, and Techniques. Stuttgart and London: Edition Axel Menges.
• (en) Hansen, Valerie. (2000). The Open Empire: A History of China to 1600. New York & London: W.W. Norton & Company.
• (en) Hardy, Grant. (1999). Worlds of Bronze and Bamboo: Sima Qian's Conquest of History. New York: Columbia University Press.
• (en) Hill, John E. (2009) Through the Jade Gate to Rome: A Study of the Silk Routes during the Later Han Dynasty, 1st to 2nd Centuries CE. John E. Hill. BookSurge, Charleston, South Carolina.
• (en) Hinsch, Bret. (2002). Women in Imperial China. Lanham: Rowman & Littlefield Publishers, Inc.
• (en) Hsu, Cho-Yun. "The Changing Relationship between Local Society and the Central Political Power in Former Han: 206 B.C. – 8 A.D.," Comparative Studies in Society and History, Vol. 7, No. 4 (Jul., 1965): pp. 358–370.
• (en) Hsu, Elisabeth. (2001). "Pulse diagnostics in the Western Han: how mai and qi determine bing," in Innovations in Chinese Medicine, 51–92. Edited by Elisabeth Hsu. Cambridge, New York, Oakleigh, Madrid, and Cape Town. Cambridge University Press.
• (en) Hsu, Mei-ling. "The Qin Maps: A Clue to Later Chinese Cartographic Development," Imago Mundi (Volume 45, 1993): pp. 90–100.
• (en) Huang, Ray. (1988). China: A Macro History. Armonk & London: M.E. Sharpe Inc., an East Gate Book.
• (en) Hulsewé, A.F.P. (1986). "Ch'in and Han law," in The Cambridge History of China: Volume I: the Ch'in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220, 520–544. Edited by Denis Twitchett and Michael Loewe. Cambridge: Cambridge University Press.
• (en) Jin, Guantao, Fan Hongye, and Liu Qingfeng. (1996). "Historical Changes in the Structure of Science and Technology (Part Two, a Commentary)" in Chinese Studies in the History and Philosophy of Science and Technology, 165–184, edited by Fan Dainian and Robert S. Cohen, translated by Kathleen Dugan and Jiang Mingshan. Dordrecht: Kluwer Academic Publishers.
• (en) Kramers, Robert P. (1986). "The Development of the Confucian Schools," in Cambridge History of China: Volume I: the Ch'in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220, 747–756. Edited by Denis Twitchett and Michael Loewe. Cambridge: Cambridge University Press.
• (en) Lewis, Mark Edward. (2007). The Early Chinese Empires: Qin and Han. Cambridge: Harvard University Press.
• (en) Liu, Xujie (2002). "The Qin and Han Dynasties" in Chinese Architecture, 33–60. Edited by Nancy S. Steinhardt. New Haven: Yale University Press.
• (en) Liu, Guilin, Feng Lisheng, Jiang Airong, and Zheng Xiaohui. (2003). "The Development of E-Mathematics Resources at Tsinghua University Library (THUL)" in Electronic Information and Communication in Mathematics, 1–13. Edited by Bai Fengshan and Bern Wegner. Berlin, Heidelberg, and New York: Springer Verlag.
• (en) Lloyd, Geoffrey Ernest Richard. (1996). Adversaries and Authorities: Investigations into Ancient Greek and Chinese Science. Cambridge: Cambridge University Press.
• (en) Lo, Vivienne. (2001). "The influence of nurturing life culture on the development of Western Han acumoxa therapy," in Innovation in Chinese Medicine, 19–50. Edited by Elisabeth Hsu. Cambridge, New York, Oakleigh, Madrid, and Cape Town: Cambridge University Press.
• (en) Loewe, Michael. (1968). Everyday Life in Early Imperial China during the Han Period 202 BC–AD 220. London: B.T. Batsford Ltd; New York: G.P. Putnam's Sons.
• (en) Loewe, Michael. (1986). "The Former Han Dynasty," in The Cambridge History of China: Volume I: the Ch'in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220, 103–222. Edited by Denis Twitchett and Michael Loewe. Cambridge: Cambridge University Press.
• (en) Loewe, Michael. (1994). Divination, Mythology and Monarchy in Han China. Cambridge, New York, and Melbourne: Cambridge University Press.
• (en) Loewe, Michael. (2005). "Funerary Practice in Han Times," in Recarving China's Past: Art, Archaeology, and Architecture of the 'Wu Family Shrines', 23–74. Edited by Naomi Noble Richard. New Haven and London: Yale University Press and Princeton University Art Museum.
• (en) McClain, Ernest G. and Ming Shui Hung. "Chinese Cyclic Tunings in Late Antiquity," Ethnomusicology, Vol. 23, No. 2 (May, 1979): pp. 205–224.
• (en) Morton, William Scott and Charlton M. Lewis. (2005). China: Its History and Culture: Fourth Edition. New York City: McGraw-Hill.
• (en) Needham, Joseph. (1972). Science and Civilization in China: Volume 1, Introductory Orientations. London: Syndics of the Cambridge University Press.
• (en) Needham, Joseph. (1986a). Science and Civilization in China: Volume 3; Mathematics and the Sciences of the Heavens and the Earth. Taipei: Caves Books, Ltd.
• (en) Needham, Joseph. (1986b). Science and Civilization in China: Volume 4, Physics and Physical Technology; Part 1, Physics. Taipei: Caves Books Ltd.
• (en) Needham, Joseph. (1986c). Science and Civilisation in China: Volume 4, Physics and Physical Technology; Part 2, Mechanical Engineering. Taipei: Caves Books Ltd.
• (en) Needham, Joseph. (1986d). Science and Civilization in China: Volume 4, Physics and Physical Technology, Part 3, Civil Engineering and Nautics. Taipei: Caves Books Ltd.
• (en) Needham, Joseph and Tsien Tsuen-Hsuin. (1986). Science and Civilisation in China: Volume 5, Chemistry and Chemical Technology, Part 1, Paper and Printing. Taipei: Caves Books,
• (en) Neinhauser, William H., Charles Hartman, Y.W. Ma, and Stephen H. West. (1986). The Indiana Companion to Traditional Chinese Literature: Volume 1. Bloomington: Indiana University Press.
• (en) Nelson, Howard. "Chinese Maps: An Exhibition at the British Library", The China Quarterly (Number 58, 1974): pp. 357–362.
• (en) Nishijima, Sadao. (1986). "The Economic and Social History of Former Han," in Cambridge History of China: Volume I: the Ch'in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220, 545–607. Edited by Denis Twitchett and Michael Loewe. Cambridge: Cambridge University Press.
• (en) Norman, Jerry. (1988). Chinese. Cambridge and New York: Cambridge University Press.
• (en) Omura, Yoshiaki. (2003). Acupuncture Medicine: Its Historical and Clinical Background. Mineola: Dover Publications, Inc.
• (en) Paludan, Ann. (1998). Chronicle of the Chinese Emperors: the Reign-by-Reign Record of the Rulers of Imperial China. London: Thames & Hudson Ltd.
• (en) Pigott, Vincent C. (1999). The Archaeometallurgy of the Asian Old World. Philadelphia: University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Anthropology.
• (en) Ronan, Colin A. (1994). The Shorter Science and Civilization in China: 4 (an abridgement of Joseph Needham's work). Cambridge: Cambridge University Press.
• (en) Schaefer, Richard T. (2008). Encyclopedia of Race, Ethnicity, and Society: Volume 3. Thousand Oaks: Sage Publications Inc.
• (en) Shen, Kangshen, John N. Crossley and Anthony W.C. Lun. (1999). The Nine Chapters on the Mathematical Art: Companion and Commentary. Oxford: Oxford University Press.
• (en) Steinhardt, Nancy N. (2005). "Pleasure tower model," in Recarving China's Past: Art, Archaeology, and Architecture of the 'Wu Family Shrines', 275–281. Edited by Naomi Noble Richard. New Haven and London: Yale University Press and Princeton University Art Museum.
• (en) Steinhardt, Nancy N. (2005). "Tower model," in Recarving China's Past: Art, Archaeology, and Architecture of the 'Wu Family Shrines', 283–285. Edited by Naomi Noble Richard. New Haven and London: Yale University Press and Princeton University Art Museum.
• (en) Straffin, Philip D., Jr. "Liu Hui and the First Golden Age of Chinese Mathematics," Mathematics Magazine, Vol. 71, No. 3 (Jun., 1998): pp. 163–181.
• (en) Sun, Xiaochun and Jacob Kistemaker. (1997). The Chinese Sky During the Han: Constellating Stars and Society. Leiden, New York, Köln: Koninklijke Brill.
• (en) Temple, Robert. (1986). The Genius of China: 3,000 Years of Science, Discovery, and Invention. With a forward by Joseph Needham. New York: Simon and Schuster, Inc.
• (en) Teresi, Dick. (2002). Lost Discoveries: The Ancient Roots of Modern Science–from the Babylonians to the Mayas. New York: Simon and Schuster.
• (en) Thorp, Robert L. "Architectural Principles in Early Imperial China: Structural Problems and Their Solution," The Art Bulletin, Vol. 68, No. 3 (Sep., 1986): pp. 360–378.
• (en) Tom, K.S. (1989). Echoes from Old China: Life, Legends, and Lore of the Middle Kingdom. Honolulu: The Hawaii Chinese History Center of the University of Hawaii Press.
• (en) Torday, Laszlo. (1997). Mounted Archers: The Beginnings of Central Asian History. Durham: The Durham Academic Press.
• (en) Turnbull, Stephen R. (2002). Fighting Ships of the Far East: China and Southeast Asia 202 BC–AD 1419. Oxford: Osprey Publishing, Ltd.
• (en) Wagner, Donald B. (2001). The State and the Iron Industry in Han China. Copenhagen: Nordic Institute of Asian Studies Publishing.
• (en) Wang, Yu-ch'uan. "An Outline of The Central Government of The Former Han Dynasty," Harvard Journal of Asiatic Studies, Vol. 12, No. 1/2 (Jun., 1949): pp. 134–187.
• (en) Wang, Zhongshu. (1982). Han Civilization. Translated by K.C. Chang and Collaborators. New Haven and London: Yale University Press.
• (en) Xue, Shiqi. (2003). "Chinese lexicography past and present" in Lexicography: Critical Concepts, 158–173. Edited by R.R.K. Hartmann. London and New York: Routledge.
• (en) Yü, Ying-shih. (1967). Trade and Expansion in Han China: A Study in the Structure of Sino-Barbarian Economic Relations. Berkeley: University of California Press.
• (en) Yü, Ying-shih. (1986). "Han Foreign Relations," in The Cambridge History of China: Volume I: the Ch'in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220, 377–462. Edited by Denis Twitchett and Michael Loewe. Cambridge: Cambridge University Press.
• (en) Watson, William. (2000). The Arts of China to AD 900. New Haven: Yale University Press.
• (en) Zhang, Guanuda. (2002). "The Role of the Sogdians as Translators of Buddhist Texts," in Silk Road Studies VII: Nomads, Traders, and Holy Men Along China's Silk Road, 75–78. Edited by Annette L. Juliano and Judith A. Lerner. Turnhout: Brepols Publishers.
• (en) Zhou, Jinghao (2003). Remaking China's Public Philosophy for the Twenty-First Century. Westport: Greenwood Publishing Group, Inc.