Comtat de Provença

Lo Comtat de Provença es un fèu medievau, situat en Provença, qu'existiguèt de 855 a 1790. Pus importanta entitat territòriala de la region durant aqueu periòde, se formèt a partir dau Comtat d'Arle e foguèt integrat au sen dau Sant Empèri Roman Germanic. Aprofichant lo declin de l'autoritat imperiala, sei senhors aquistèron una autonomia fòrça importanta avans de venir oficialament independents en 1366. Pasmens, lo Comtat intrèt pauc a pauc dins l'esfèra d'influéncia francesa e foguèt integrat, gràcias a una tiera de maridatges, ai domenis dau rèi de França en 1482. I demorèt fins a la Revolucion Francesa que veguèt sa dissolucion.

La formacion dau Comtat de Provença es un procès complèx qu'aguèt luòc entre leis ans 850 e 970. Es eissit d'un ensems de fèus formats durant lo periòde de crisi e de division que conoguèt l'espaci carolingian après la mòrt de Loís lo Pietós (814-840). Foguèt finalament au domeni deis emperaires que lo fisèron ai còmtes d'aquela vila. Pasmens, dins lei fachs, son autoritat èra febla e la màger part de la region venguèt fòrça autonòms. Simbòl d'aquela feblessa, la region de Fraissinet foguèt conquista per de marins sarrasins en 890. L'utilizèron per menar d'incursions còntra lei domenis crestians vesins.

Dins aqueu contèxte, la creacion vertadiera dau Comtat foguèt l'òbra de Guilhèm I^èr de Provença (962-993) que capitèt d'expulsar lei Sarrasins en 973 (batalha de Tortor) e d'impausar son poder ai senhors de l'èst de Provença. Son fèu venguèt un dei domenis majors dau Reiaume d'Arle e sei rèis assaièron d'afeblir l'autoritat dei còmtes amb la creacion de plusors vicomtats (Marselha, Ate, Cavalhon). De mai, encoratjèron la division dau poder comtau entre lei Bosonids, çò que donèt pauc a pauc naissença au Comtat de Forcauquier e au Marquesat de Provença que privèron pauc a pauc lo Comtat de sei territòris au nòrd de Durença.

Au començament dau sègle XII, la division entre lo Comtat e lo Marquesat de Provença venguèt duradissa quand lo segond passèt dins lo domeni dei còmtes de Tolosa en 1019. Puei, en 1112, après la disparicion dei Bosonids de Provença, lo Comtat foguèt dirigit per lei còmtes de Barcelona. Un conflicte opausèt rapidament lei dos ostaus per definir lo limit entre lei dos fèus que foguèt fixat en 1125 lòng de Durença.

Lo periòde barcelonin durèt de 1112 a 1245 e aguèt una gròssa importància dins l'estructuracion dau Comtat. Premier, lei còmtes de Barcelona s'ocupèron de sometre la noblesa provençala que deguèt acceptar sa senhoriá. En particular, de 1144 a 1162, tres guèrras entraïnèron una importanta reduccion de la poissança de l'ostau dei Bauç. De mai, [Anfós II (1195-1209) capitèt de recuperar la partida meridionala dau Comtat de Forcauquier gràcias a un maridatge. Aquò permetèt de redurre aqueu fèu a sa mitat nòrd que foguèt integrada au sen de Daufinat. Enfin, lo rèine de Ramon Berenguier V de Provença (1209-1245) veguèt la creacion d'un govèrn e d'una administracion modèrnes. La Crosada deis Albigés (1209-1229) permetèt tanben au còmte de redurre la menaça tolosenca.

A la mòrt de Ramon Berenguier V, lo Comtat foguèt cedit a sa filha Beatriç qu'èra la frema de Carles I^èr d'Anjau (1242-1285). Intrèt donc dins l'esfèra d'influéncia francesa mai demorèt independents car sei senhors de l'Ostau d'Anjau avián generalament d'interès diferents d'aquelei dei rèis de França. En 1388, la question de la succession au sen d'aquela dinastia entraïnèt ansin una guèrra civila opausant lei partisans de Carles de Duratz (Ais e la màger part dei vilas) a aquelei de Loís I^èr d'Anjau (Marselha, Arle). Lei dos actors principaus de la guèrra foguèron lei vilas de Marselha e d'Ais qu'assaièron d'impausar son autoritat sus la region. La mòrt dei dos pretendents marquèt la fin dau conflicte e Loís II d'Anjau (1384-1417) foguèt reconegut coma còmte. Pasmens, en 1388, Niça e sa region preferiguèron demorar fidèus a Carles de Duratz e decidèron de quitar lo Comtat (dedicion de Niça). Aquò amputèt lo Comtat de sei regions orientalas e es a l'origina dei particularismes culturaus niçards.

Maugrat la fin de la guèrra, lo Comtat demorèt una region trebolada per lei guèrras en causa de l'afebliment generau dei senhors e dei vilas. De mai, lei còmtes chausiguèron d'ara endavant de s'interessar principalament ais afaires de França. En particular, participèron a la fin de la Guèrra de Cent Ans dins lo camp francés. Lo rèine de Rainier d'Anjau (1434-1480) permetèt de restablir l'òrdre au sen dau Comtat e una cort brilhanta i foguèt installada. Pasmens, en Carles III de Provença (1480-1481) moriguèt sensa eiretier e designèt Loís XI de França (1461-1483) coma successor, çò que marquèt la fin de l'independéncia dau fèu.

Juridicament, lo Comtat èra totjorn independent, mai lei rèis de França l'administrèron en realitat coma una província dotada d'una certana autonòmia. Fins a la Revolucion, donèron mai d'un còp lo títol de còmte de Provença a de princes reiaus. Pasmens, aquò èra pas acompanhat per un transferiment de poders. Per gerir lo Comtat, lei rèis nomèron d'intendants e, en 1501, creèron lo Parlament de Provença sus lo modèl dau Parlament de París.

Cort de justicía suprèma dau Comtat, èra l'institucion encargada d'exercir lo poder judiciari e legislatiu au nom dau rèi. Èra tanben encargat de la reparticion de l'impòst e recuperèt lei poders de l'intendant en 1650. Venguèt ansin l'organ principau de la defensa deis interès de l'elèit provençau còntra lei demandas reialas. Fins a 1789, defendiguèt l'independéncia de jure de Provença, mai venguèt fòrça impopular au sen de la populacion en causa de son conservatisme e de son ròtle fiscau^[1]. En 1790, lo Parlament foguèt donc dissougut per la Revolucion, acte generalament considerat coma la fin dau Comtat.

• (fr) Maurice Agulhon e Noël Coulet, Histoire de la Provence, París, Presses universitaires de France, coll. « Que sais-je ? » (n° 149), 2001.
• (fr) Régis Bertrand (préf. Michel Vovelle, ill. Patrick Pentsch e Georges Pichard, fotogr. Pierre Donaint), La Provence des rois de France : 1481-1789, Ais de Provença, Presses universitaires de Provence, coll. « Le temps de l'histoire », 2012.
• (fr) René Poupardin, Le royaume de Bourgogne (888-1038) : étude sur les origines du royaume d'Arles, París, H. Champion, coll. « Bibliothèque de l'École des hautes études / sciences historiques et philologiques » (n° 163), 1907.

1. ↑ Un provèrbi famós disiá « Parlament, mistrau e Durença son lei tres flèus de Provença ».