IPA is het Internationaal Fonetisch Alfabet, een notatiesysteem voor de klanken die in de menselijke spraak voorkomen.
Er zijn veel verschillende manieren om uitspraak in beeld te brengen en uitspraak varieert sterk van spreker tot spreker. Er zijn ruwweg twee benaderingen:
- fonemisch (weergegeven als /.../)
- er worden alleen verschillen aangegeven waaraan een betekenisverschil toegekend kan worden
- fonetisch (weergegeven als [...])
- alle bijzonderheden van de uitspraak worden zo veel mogelijk in beeld gebracht
Voor WikiWoordenboek zijn er bezwaren aan beide methoden.
- In het eerste geval geeft men bijvoorbeeld het feit dat in het Nederlands een -d aan het eind van een woord als -t uitgesproken wordt niet weer omdat het foneem er niet mee veranderd is. De lezer wordt geacht te "weten" dat dit in de taal altijd gebeurt. Voor iemand die ons woordenboek bezoekt en onze taal niet kent zal dat misleidend zijn.
- In het tweede geval kan de notatie bijzonder veel extra tekentjes bevatten (die men moet kennen) en bovendien is de weergave dan streek- en zelfs persoonsgebonden. De een gebruikt een andere r dan de ander bijvoorbeeld.
De notatie die wij hier hanteren is meestal een compromis dat ernaar streeft met een minimum aan tekens een redelijk idee te geven wat een verstaanbare en algemeen aanvaardbare uitspraak van het woord is. Bij Nederlandse woorden geven we in de regel (ook) de uitspraak volgens de conventies van het Uitspraakwoordenboek, zie Standaardweergave uitspraak Nederlands, maar deze kan worden aangevuld met weergaven volgens de afspraken op deze pagina. Zo krijgt de lezer ook een indruk van de verschillende manieren waarop het Nederlands kan worden uitgesproken.
| Naam |
Tekst |
Afbeelding
|
| Stemloze bilabiaal |
p |
 |
p zoals in pet
|
| Stemloze alveolair |
t |
 |
t als in tong
|
| Stemhebbende alveolair |
d |
 |
d als in dag
|
| Stemloze palataal |
c |
 |
ong. tj in petje
|
| Stemloze velair |
k |
 |
k als in kaas
|
| Stemloze uvulair |
q |
 |
diepe keelklank (bijv. Arabisch)
|
| Stemloze glottaal |
ʔ |
 |
de ' van be'amen
|
| Naam |
Tekst |
Afbeelding
|
| Stemhebbende bilabiaal |
b |
 |
b zoals in bed
|
| Stemhebbende alveolair |
d |
|
d als in dag
|
| Stemhebbende retroflex |
ɖ |
 |
d met teruggekrulde tong. (in vele talen van India)
|
| Stemhebbende palataal |
ɟ |
 |
ong dzj, maar dan zonder z
|
| Stemhebbende velair |
g |
 |
g als in Eng. Good
|
| Stemhebbende uvulair |
ɢ |
 |
q met stem (zeldzaam)
|
| Naam |
Tekst |
Afbeelding
|
| Stemloze bilabiaal |
ɸ |
 |
met beide lippen een f zeggen (zonder boventanden)
|
| Stemloze labiodentaal |
f |
 |
f als in fiets
|
| Stemloze dentaal |
θ |
 |
th als in Eng. thing
|
| Stemloze alveolair |
s |
 |
s als in suiker
|
| Stemloze postalveolair |
ʃ |
 |
sh als in Engels shop
|
| Stemloze retroflex |
ʂ |
 |
s met teruggekrulde tong (India, zweden)
|
| Stemloze palataal |
ç |
 |
de ichlaut van het Duits
|
| Stemloze velair |
x |
 |
de ch van loochen (achlaut)
|
| Stemloze uvulair |
χ |
 |
Harde g
|
| Stemloze faryngaal |
ħ |
 |
hoorbare uitademing (Arabisch zoals in Fatah.)
|
| Stemloze glottaal |
h |
 |
de geblazen h van Eng. hand
|
| Naam |
Tekst |
Afbeelding
|
| Stemhebbende bilabiaal |
β |
 |
met beide lippen een v zeggen (zonder boventanden)
|
| Stemhebbende labiodentaal |
v |
 |
v als in bevel
|
| Stemhebbende dentaal |
ð |
 |
th als in Eng. that
|
| Stemhebbende alveolair |
z |
 |
z als in zout
|
| Stemhebbende postalveolair |
ʒ |
 |
j als in Fr. jour
|
| Stemhebbende retroflex |
ʐ |
 |
z met teruggekrulde tong
|
| Stemhebbende palataal |
ʝ |
 |
Griekse gee
|
| Stemhebbende velair |
ɣ |
 |
de g van logen*, de zachte gee van de Limburgers en Vlamingen, Arabisch: gayn
|
| Stemhebbende uvulair |
ʁ |
 |
de Duitse keel-r
|
| Stemhebbende faryngaal |
ʕ |
 |
De ayin van de Semitische talen met toegeknepen keel iets zeggen
|
| Stemhebbende glottaal |
ɦ |
 |
de zoemende h van Ned. hand.
|
- Veel sprekers van het Nederlands (bijv. regio Amsterdam) maken geen onderscheid tussen stemhebbend g (ɣ) en stemloos ch (x). Verder naar het zuiden wordt de 'harde g' ɣ vervangen door de 'zachte g' ʝ
In het Nederlands verliezen stemhebbende medeklinkers vaak hun stemhebbendheid, bijvoorbeeld op het eind van een woord. Ook wanneer een stemhebbende medeklinker op een stemloze volgt blijft de stemhebbendheid vaak achterwege door assimilatie. WikiWoordenboek tracht dit weer te geven om anderstaligen een zo goed mogelijk beeld te geven van wat een aanvaardbare uitspraak is. Er is op dat punt echter zeker sprake van variatie van spreker tot spreker en zelfs van moment tot moment. Bij snel spreken valt er vaak meer weg dan wanneer men duidelijk verstaan wil worden.
| Naam |
Tekst |
Afbeelding
|
| Stemhebbende bilabiaal |
m |
 |
de m van mama
|
| Stemhebbende labiodentaal |
ɱ |
 |
een kruising van de Nederlandse w en m
|
| Stemhebbende alveolair |
n |
 |
n als in nee
|
| Stemhebbende retroflex |
ɳ |
 |
n met teruggekrulde tong (India)
|
| Stemhebbende palataal |
ɲ |
 |
ong. nj als in oranje
|
| Stemhebbende velair |
ŋ |
 |
ng als in zing
|
| Stemhebbende uvulair |
ɴ |
 |
diep in de keel op de huig (zie q)
|
| Naam |
Tekst |
Afbeelding
|
| Stemhebbende bilabiaal |
ʙ |
 |
|
| Stemhebbende alveolair |
r |
 |
rrrollende tongpunt- r*
|
| Stemhebbende uvulair |
ʀ |
 |
Franse rollende huig-r (zoals Edith Piaf)
|
- Nederlandstaligen gebruiken een dozijn verschillende uitspraken voor de r. De rollende /r/ is nu in de Randstad vrijwel verdrongen door een keel-r ('Gooise r' vanwege de invloed van Hilversum). WikiWoordenboek gebruikt /r/ om geen andere reden dan eenvoudigheid.
| Naam |
Tekst |
Afbeelding
|
| Stemhebbende alveolair |
ɾ |
 |
korte aangetipte tongpunt- r
|
| Stemhebbende retroflex |
ɽ |
 |
kort met teruggekrulde tong (India, maar ook US)
|
| Naam |
Tekst |
Afbeelding
|
| Stemloze alveolair |
ɬ |
 |
de geblazen ll van Welsh LLoyd.
|
| Stemhebbende alveolair |
ɮ |
 |
ll met stem (in Xhosa: dl)
|
| Naam |
Tekst |
Afbeelding
|
| Stemhebbende labiodentiaal |
ʋ |
 |
w als in (Noord)-Nederlands water
|
| Stemhebbende bilabiaal |
w |
|
de Engelse (Surinaamse) w
|
| Stemhebbende alveolair |
ɹ |
|
| Stemhebbende retroflex |
ɻ |
|
| Stemhebbende palataal |
j |
 |
j als in jaar
|
| Stemhebbende velair |
ɰ |
|
| Naam |
Tekst |
Afbeelding
|
| Stemhebbende alveolaar |
l |
 |
l als in laken
|
| Stemhebbende retroflex |
ɭ |
 |
met teruggekrulde tong (India)
|
| Stemhebbende palataal |
ʎ |
 |
de ll van Sp. paella
|
| Stemhebbende velair |
ʟ |
 |
|
| Naam |
Tekst |
Afbeelding
|
| Bilabiaal |
ʘ |
 |
een smakkend geluid met beide lippen
|
| Dentaal |
ǀ |
 |
tsk, tsk, nee dat mag niet hoor!
|
| (Post)alveolair |
ǃ |
 |
zoals een champagnekurk
|
| Palatoalveolair |
ǂ |
 |
droger en hoger, zuig tong vast net achter de richel van het gehemelte.
|
| Alveolair lateraal |
ǁ |
 |
zijdelings, zoals tegen een paard: vort sik!
|
De volgende klinkers komen in het Nederlands voor:
| Teken |
Klank
|
| a |
aa** als in haat, maken
|
| ɑ |
ah als in hakken
|
| e |
ee als in mee
|
| ɛ |
e als in zet
|
| ɛɪ |
ij als in ijs
|
| ə |
sjwa: doffe e als in bezit
|
| i |
ie als in ziek
|
| ɪ |
i als in zit
|
| ɪː |
lange i als in zeer
|
| o |
oo als in dood, roken
|
| ɔ |
oh als in dor
|
| ɔː |
lange oh als in door
|
| y |
uu als in fuut
|
| ɵ |
uh als in put*
|
| ø |
eu als in leuk
|
| ɵː |
lange uh als in deur
|
| u |
oe als in doek
|
- (*) De Nederlandse <uh>-klank van put wordt vaak ook als ʏ weergegeven maar dit teken komt meer overeen met de wat opener <eu> van het Franse peur [pœːʁ]
- (**) In het Nederlands spreekt men vaak van 'lange' klinkers (zoals in zaak) en 'korte' klinkers (in zak). Er bestaat tussen deze twee klinkers wel een (klein) verschil in tijdsduur, maar in het Noord-Nederlands is er een veel groter en belangrijker verschil in klank omdat de mond bij de ene klinker wat verder open is dan bij de ander. Dit verschil in klank wordt weergegeven door /a/ en /ɑ/ te schrijven. In het WikiWoordenboek schrijven we bij de Noord-Nederlandse uitspraak alleen dan een lengteteken /ː/ als daar een betekenisverschil aan vastzit. Bijvoorbeeld de o in zonne- en zone heeft dezelfde klank, maar in het tweede woord wordt hij langer aangehouden, daarom schrijven we /zɔnə/ en /zɔːnə/. Voor Vlaamse, Brabantse en Limburgse uitspraak werkt lengte betekenisonderscheidender dan kwaliteit en daarom schrijven dan wel een lengteteken /ː/.
Zie IPA op Wikipedia voor meer informatie
