Lucas Jonker

Lucas Jonker (Alkmaar, 3 juni 1873 - De Vaort, 27 meert 1948) was een Oaveriesselse banketbakker en de schriever van 't klassieke fulleton Harm Boer'nlèv'n an de Riest, det ok in romanvörm uutkwaamp en de eerste Drèentstalige roman was.

Lucas Jonker zag 't lèvenslocht op 't schip van zien olders, det De Vaort in noordelijk Oaveriessel as thuushaven had, mar op det moment in Alkmaar lag. In 1902 gung hi'j veur homzöls an 't waark as banketbakker an De Vaort. Daor bracht hi'j zien Dedemsvaartse turfjes an de man. Hi'j har ok een zettien een theesalon, mar die leup niet zo best. Jonker was drok gaanks in 't Vaorter lèven: hi'j zat in 't bestuur van de schoele en de hervörmde karke, höld toezicht op de kamer van koophaandel en zat in de gemienteraod veur de CHU. In 1905 trouwden hi'j mit Henriëttha Maria van der Waa.

Jonker begunden een riege vertellegies te schrieven oaver het boerenlèven op 't 'Hogelaand' bi'j 't Drèents-Oaveriesselse grèensreviertien de Riest, toen as-e zag det de treditionele lèvenswieze rap an 't verdwienen was. Hi'j schreef de vertellegies in 't dialect van de Riest, det zowel in Drenthe as in Oaveriessel espreuken wördt. De spil van de vertellegies is de boerenzeune Harm Stok, die op zien achttiende dienen mut bi'j de boer Barrels Albert en zien vrouwe, ' 't olde mèense'. Harm hef 't mangs zoer, want zien va wördt d'rvan verdacht det hi'j iens esteulen hef. Ok is 't olde mèense nog aordig nieds, al is Harm een harde warker. Jonker beschrif hoe as Harm opgruuit op de boerderi'je en in de kunde kump mit de alolde gebruken van 't Hogelaand, zoas 't gespin, daoras hi'j een oogien krig op de dochter van de boer.

Iene van de bronnen veur de vertellegies was Jonker zien grofva Warner Wessels Ruine (Waander Rune nuumd). Dizze man was onderwiezer, kastelein en boer in de buurtschop Linde (gemiente Zuudwolde) in Drenthe, an de oaverkaante van de Riest. Hi'j kun machtig mooi vertellen. Een aandere bron was Jonker zien opoe. In de vertellegies zölf stiet niet krek waor en wanneer as 't ien en aander speult, mar dit mut 't Drèentse diel (boaven de Riest) van de streek tussen Zuudwolde en De Vaort in de tweide helfte van de neengtiende ieuw weden. Harm zol warkelijk bestaon hebben.

De vertellegies wördden in 1928 as 't fulleton Harm Boer'nlèv'n an de Riest of-edrokt in de Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant (later ok in de Meppeler Courant). De mèensen waren zo drok op de belèvenissen van Harm det 't fulleton in december 1929 mit plaoties van Evert Musch in boekvorm uutkwaamp en in 't zölde jaor wördden herdrokt (beide drokken in 1500 exemplaren). Tien jaor later, in 1939, verscheen de darde drok bi'j Boom in Möppelt. 't Boek wördden ok buten 't Nedersaksische taalgebied goed ontvangen. De lu kent 't boek, det nog aal populair is, as de eerste Drèentstalige roman. De hoaste hielemaol in 't Drèents eskreven fulletons van Harm Tiesing bint wal older, mar bint pas later - in 't jaor van Tiesing zien hengaon (1936) - in boekvörm uutegeven.^[1]

Op verzuuk van völle lezers schreef Jonker een vervolg: Harm, de boer van 't Hoogelaand, det net as de darde drok van Harm Boer'nlèv'n an de Riest in 1939 uutkwaamp bi'j Boom in Möppelt. Dit tweide diel lik veural ebaseerd op vertelsels van Willem de Vries, heufdonderwiezer an dezölfde schoele op Linde daoras Waander Rune onderwiezer ewest had. In dit diel kömp de moord veur die in 't echt in 1881 epleegd is deur Remmelt van der Hulst op Mina Koes in 't Schotterveld bi'j Zuudwolde. Kört nao 't schrieven van 't tweide boek kreeg Jonker een bloeduutstörting achter zien ogen en wördden 't aal slimmer mit zien gezichtsvermogen. Hi'j störf in zien woonplaats De Vaort.

't Eerste boek oaver Harm wördden in 1988 opni'j edrokt deur de Stichting Het Drentse Boek in Zuudwolde; 't tweide boek een jaor later. De taal wördden an de ni'je Drèentse spelling an-epast, zodet völle weglaotingstekens kwamen te vervallen. Een körte beschrieving van Jonker zien lèven en waark hef Hendrik Nijkeuter op-eneumen in zien proefschrift De "pen gewijd aan Drenthe's dierbren grond": Literaire bedrijvigheid in de Olde Lantschap, 1816-1956".

De vertellegies oaver Harm schiet in literair opzicht wal wat tekört: as 't oe beveurbeeld bi'j een bepaalde situatie ni'j döt hoe as de betrokken personages d'r op reageert, wördt dit niet oaveral goed uut-ewaarkt. Ie komt daorumme niet zo dichte bi'j de personages te staon as wel meuglijk ewest had. Ok springt 't hi'j-perspectief soms kats oaver op een vertellersperspectief, en is de voortgaank van 't verhaal mangs wat ebreuken vanwegen 't fulleton-karakter d'rvan. Mar juust dizze naïviteit van de schriever hef ok zien innemende kaante, umdej markt det hi'j dichte stiet bi'j 't volkien det as hi'j beschrif. De vertellegies beschrieft krek de manier van lèven en de aord van de mèensen op 't plattelaand an de Riest. Jonker hef er een bulte authentieke gebruken en ok waore gebeurtenissen in verwarkt.

In een bespreking in 't maondblad Drente in 1941 stund: 'Hier hebben we nu een dorpsvertelling, zoals Busket Huet die zich waarschijnlijk als ideaal voorstelde. (...) Harm is de beste boerenroman, ooit in deze streken verschenen.' Een bespreking in De Vechtstreek vund oaverienkomsten mit Fritz Reuter zien roman Ut mine Stromtid (1864).

In 1934 verscheen an De Vaort bi'j 't honderjaorig bestaon van de hervörmde karke 't gedèenkboek Hoe 't was, hoe 't werd....Een terugblik bij het eeuwfeest der Ned. herv. kerk en gemeente te Dedemsvaart. Det mut grotendiels 't wark van Jonker ewest hebben.

In de oorlog, in 1943, stund Jonker zien verhaal Mulders Elsien (det ok an de Riest speult) in de bundel Elf. Het land vertelt. Elf van de beste verhalen uit de elf gewesten van Nederland, verzameld en in-eleid deur deur Max Wolters en in Amsterdam bi'j de Arbeiderspers uutegeven. Wolters was een NSB'er die de streekroman, daorin de dagelijkse veurvallen van de gemienschop veuropstaot, verdedigden teeng de mederne wereldliteretuur. Jonker zien verhaal is waorschienlijk in de bundel edaone zunder zien wetenschop veurof. Jonker hef veur zo varre as bekend is, in de oorlog niet in almanakken of tiedschriften epubliceerd en was ok niet bi'j de Kultuurkamer.

Harm dient bi'j de boer Barrels Albert en zien vrouwe. 't Olde mèense is niet zo drok op Harm, umdet ze geleuft det hi'j uut een nöst kump det niet deugt: Harm zien va zol ooit ies esteulen hebben. Daorumme is d'r ok gien spraoke van det Harm wat mit de dochter van 't boerengezin mag hebben, al mag Harm heur allebarstens geern lieden.

Toe veursmiddags 't olde mèense deruut was um boskoppen te doen, ze mus gerst halen veur 't stoetebakken en nog meer van zukke dingen, en de boer naor 't laand was, mus Harm nog wat op de dèele doen. En Grietien was op de pompestraote an 't melkgerei skone maken. Toe dachte Harm ieder keer: Zu'k naor heur toe gaon? Wat zu'k tegen heur zeggen? Zu'k 't op de man of vraogen? 't Gunk hum alles deur menare deur 't heufd. 't Mus now toch wèzen, zo'n gelègenheid kwaamp zo mar niet weer. Op goed geluk of gunk hij naor heur toe. 't Harte bonsden hum tegen de kèel. Hij wol net doen, of hij wat drinken mus.

Waorumme of 't was, det Grietien opkeek, toe hij vlak bij heur was, wus hij niet. Ze gunk aoverende staon, en had de boender nog in de haand. Een rooie kleur det ze had! Slim! Det kwaamp miskien van 't veuraover staon, of miskien ook wel van wat aanders, en Harm zölfs had vaste wel een rooie kleur van . . . . . aangst.

Zij keek hum an, hij keek heur stief an . . . en daor begunden zij iniens te lachen, merakel! En Harm? . . . Hoe hij 't duurden te waogen, kun hij hum later zölfs niet begriepen, mar an drinken dacht hij niet meer. Hij greep heur bij de skolders en drukten heur mit de rugge tegen 't skot. Zij lachten mar, en hij? . . . Hij höld heur vaste en keek heur stief in de ogen, en zèe: 'Za'k oe ies?' Ja, wat? . . . . Det zèe hij der niet bij. Kwaod doen? Det kuj denken! Nee, heur. Net aandersumme. Mar een smok geven, . . . det duurden hij niet te waogen, al zul hij 't nog zo geern doen.

Zij lachten nog mar, en hij höld heur zo nog vaste . . . . toe de boer de baanderdeure in kwaamp stappen.

'He, jong, is det waarken?' reup hij.

En Harm leut Grietien iniens verskrikt lös, en net as een hond, die een skup ekregen hef, mit de starte tussen de bienen der tussenuut giet, zo kneep Harm 't deurtien naost de pompe uut, en Grietien was gauw weer an 't boenen, en Harm heurden hum nog naoroepen: 'Pas op mar, det de vrouwe zuks niet zet!'

Hij gunk veur de sekurigheid mar niet weer naor de dèele toe, mar trök naor 't laand, um daor an 't waark te gaon, en toe een poosien later de boer daor ook weer terugge kwaamp, zorgden Harm wel, det hij een endtien bij hum uut de buurte bleef.

Wat zul hij der wel van zeggen, dacht Harm bij humzölfs. En lachte, toe de boer wel gelègenheid had ehad, en der toch niks van zèe: Zul hij der niks van zeggen? en: Hij zal 't toch niet tegen 't olde mèense zeggen?

Uut Harm boerenlèven an de Riest in de uutgaove van 1988, blz. 116-7

1. ↑ Drentse Taol (vandage 't Huus van de Taol) oaver Harm Tiesing

• Hendrik Nijkeuter (2001). De "pen gewijd aan Drenthe's dierbren grond" : literaire bedrijvigheid in de Olde Lantschap, 1816-1956. Grunning: Rieksuniversiteit Grunning (pdf)
• L. Jonker. Harm boerenlèven an de Riest (1988) en Harm de boer van 't Hogelaand (1989). Zuudwolde: Het Drentse Boek

Dit stok is eskreven in 't Zuudwest-Zuud-Drèents van de Drèents-Oaveriesselse grèensstreek.