Borneo Utara

Borneo Utara بورنيو اوتارا
1882–1963
Bendera Lencana
Cogan kata: Pergo et Perago
Status	Koloni Britania Raya (Protektorat sampai tahun 1946)
Ibu negara	Jesselton
Bahasa yang umum digunakan	Bahasa Melayu, Bahasa Inggeris
Kerajaan	Monarki
Ratu Inggris
• 1882 - 1901	Victoria
• 1952 - 1963	Elizabeth II
Gabenor
• 1896 - 1901	Robert Scott
Era Sejarah	Imperialisme Baru
• Syarikat Berpiagam Borneo Utara British	Mei 1882
• Protektorat Inggeris	1888
• Penjajahan Jepun	1 Januari 1942
• Pembebasan oleh Australia	Jun, 1946
• Kembali menjadi koloni	15 Julai 1946
• Kemerdekaan	31 Ogos 1963
• Pembentukan persekutuan Malaysia	16 September 1963
Keluasan
1936	76,115 km2 (29,388 bt2)
Populasi
• 1936	285000
Mata wang	Dolar Borneo Utara sampai 1953 Dollar Malaya dan Borneo setelah 1953
Didahului oleh Diganti oleh Kesultanan Brunei Kesultanan Sulu Sabah Labuan

Sebahagian daripada siri tentang
Sejarah Malaysia
Prasejarah Malaysia Prasejarah Malaysia 100–kurun-6
Kerajaan awal Chih Tu kurun-2–7 Gangga Negara kurun-1–11 Langkasuka kurun-1–15 Pan Pan kurun-3–5 Kedah Tua kurun-4–12 Pahang Tua kurun-5–15 Melayu Jambi kurun-6 Kota Gelanggi kurun-7–9 Srivijaya 650-1377 Majapahit 1293-1500
Kemunculan Kesultanan Islam Kesultanan Kedah 1136–sekarang Sultan Kelantan 1267-sekarang Kesultanan Brunei 1363–sekarang Kesultanan Melaka 1402–1511 Kesultanan Sulu 1450–1899 Kesultanan Pahang 1470-sekarang Kesultanan Perak 1528–sekarang Kesultanan Terengganu 1725-sekarang Kesultanan Selangor 1743-sekarang Negeri Sembilan 1773-sekarang Kerajaan Perlis 1843-sekarang
Era Penjajahan Barat Serangan Portugis 1511–1641 Melaka Belanda 1641–1825 Perjanjian Inggeris-Belanda 1824 Perjanjian Burney 1826 Negeri-Negeri Selat 1826-1946 Negeri-negeri Melayu Tidak Bersekutu 1826 -1946 Tanah Melayu British 1826-1957 Borneo British 1841-1963 Raja Putih Sarawak 1841-1946 Perang Kelang 1867-1874 Perjanjian Pangkor 1874 Negeri-negeri Melayu Bersekutu 1895-1946 Perjanjian Inggeris-Siam 1909 Pertempuran Pulau Pinang 1914
Perang Dunia Kedua Perang Tanah Melayu 1941-1942 Penjajahan Jepun di Tanah Melayu 1941-1945 Penjajahan Jepun di Pulau Borneo 1941-1945 Pendudukan Jepun 1941-1945 Pertempuran Muar 1942 Tragedi Parit Sulong 1942 Pertempuran Singapura 1942 Pembunuhan beramai-ramai Sook Ching 1942 Syburi 1942-1945 Pemberontakan Jesselton 1943-1944 Kawat Kematian Sandakan 1943-1945
Peralihan Malaysia Pentadbiran Tentera British di Tanah Melayu 1945-1946 Tanah Jajahan Mahkota British Borneo Utara/Sarawak 1946-1963 Malayan Union 1946-1948 Persekutuan Tanah Melayu 1948-1963 Darurat Tanah Melayu 1948-1960 Rundingan Baling 1955 Kemerdekaan Tanah Melayu 1957 Pemberontakan Komunis di Sarawak 1962-1990 Konfrontasi 1962-1966 Pemberontakan Brunei 1962-1966 Pembentukan Malaysia 1963 Singapura dalam Malaysia 1963-1965 Pemisahan Singapura 1965 Deklarasi ASEAN 1967 Pemberontakan Komunis 1968-1989 Peristiwa 13 Mei 1969 MAGERAN 1969-1971 Pembentukan Rukun Negara 1970 Dasar Ekonomi Baru 1971-1990 Rundingan Damai Haadyai 1989
Malaysia Moden Krisis Perlembagaan Malaysia 1987-1988 Dasar Pembangunan Nasional 1990-2000 Wawasan 2020 1991-2020 Gagasan 1Malaysia 2009-2018 Wawasan Kemakmuran Bersama 2030 2019-2020 Kemelut politik Malaysia 2020-2022 Proklamasi Darurat 2021 Gagasan Keluarga Malaysia 2021-2023 Gelombang Hijau 2022-kini Dasar Malaysia Madani 2023-sekarang
Parti Politik dan Pertubuhan UMNO 1946-sekarang MIC 1946-sekarang MCA 1949-sekarang Parti Islam Se-Malaysia 1951-sekarang Parti Perikatan 1952-1973 Parti Tindakan Demokratik 1965-sekarang Barisan Nasional 1973-sekarang Parti Bersatu Sabah 1985-sekarang Pertubuhan BERSIH 2006-sekarang Pakatan Rakyat 2008-2015 Pertubuhan Hindraf 2009-2019 Pakatan Harapan 2015-sekarang Parti Pribumi Bersatu Malaysia 2016-sekarang Muafakat Nasional 2019-2022 Gabungan Parti Sarawak 2019-sekarang Parti Perikatan Nasional 2020-sekarang Parti Pejuang Tanah Air 2020-sekarang Ikatan Demokratik Malaysia 2020-sekarang
Peristiwa Hartal Tanah Melayu 1947 1947 Gerakan Anti-Penyerahan Sarawak 1946-1950 Peristiwa Bukit Kepong 1950 Rusuhan kaum 1964 1964 Krisis Perlembagaan Sarawak 1966 Rusuhan Pulau Pinang 1967 Pertikaian Pulau Ligitan dan Sipadan 1969-2002 Kebangkitan mahasiswa Malaysia 1971-1975 1971-1975 Krisis tebusan Bangunan AIA 1975 1975 Peletupan Tugu Negara 1975 Kebakaran Kompleks Campbell 1976 Tragedi Double Six 1976 Tragedi Penerbangan MH653 1977 Darurat Kelantan 1977-1978 Dawn Raid 1981 Serangan hendap Lahad Datu 1985 1985 Peristiwa Memali 1985 Rusuhan Senyap Sabah 1986 Operasi Lalang 1987 Urusan Mahkamah Ming 1987 1987 Tragedi Terminal Feri Sultan Abdul Halim 1988 Kebakaran Madrasah Taufiqiah Al-Khairiah 1989 Tragedi letupan kilang mercun Bright Sparklers 1991 Pindaan Perlembagaan Malaysia 1993 1993 Tragedi Highland Towers 1993 Ribut Tropika Greg 1996 Krisis Kewangan Asia 1997-1998 Sukan Komanwel 1998 1998 Gerakan Reformasi Malaysia 1998-sekarang Wabak virus Nipah di Malaysia 1998-1999 Al-Ma'unah 2000 Peristiwa Kampung Medan 2001 Tsunami Malaysia 2004 2004 Pembunuhan Altantuya Shaariibuu 2006 Perhimpunan Bersih 2007 2007 Perhimpunan Hindraf 2007 2007 Gelombang Politik 2008 2008 Himpunan Anti-ISA 2009 Pandemik H1N1 di Malaysia 2009-2010 Perhimpunan Bersih 2011 2011 Perhimpunan Bersih 2012 2012 Himpunan Kebangkitan Rakyat 2013 2013 Pencerobohan Lahad Datu 2013 Himpunan Black Out 2013 2013 Langkah Kajang 2014 Tragedi Penerbangan MH370 2014 Tragedi Penerbangan MH17 2014 Banjir 2014-15 2014-2015 Skandal 1Malaysia Development Berhad 2015-sekarang Perhimpunan Bersih 2015 2015 Gempa bumi Sabah 2015 2015 Deklarasi Rakyat 2016 Serangan bom tangan Movida Bar 2016 Perhimpunan Bersih 2016 2016 Pembunuhan Kim Jong-nam 2017 Kebakaran Pusat Tahfiz Darul Quran Ittifaqiyah 2017 PRU-14 - Peralihan kerajaan 2018 Protes terhadap ICERD di Malaysia 2018 Rusuhan Kuil Sri Maha Mariamman 2018 Perhimpunan Anti-ICERD 2018 Pandemik COVID-19 di Malaysia 2020-kini Perintah Kawalan Pergerakan Malaysia 2020-2021 Program Imunisasi COVID-19 Kebangsaan 2021-2022 Kemalangan LRT Kelana Jaya 2021 2021 Hartal Doktor Kontrak 2021 Banjir 2021-22 2021-2022 Tanah runtuh Batang Kali 2022 2022 Tragedi pesawat Elmina 2023
Mengikut topik Darurat Ekonomi Komunikasi Tentera
Portal Malaysia
l b s

Borneo Utara (North Borneo) merupakan satu negeri naungan British di bawah Syarikat Berpiagam Borneo Utara British pada 1882-1946, dan kemudian menjadi tanah jajahan mahkota British 1946-1963. Ia terletak di bahagian timur laut pulau Borneo dan kini dikenali sebagai Sabah setelah terbentuknya persekutuan Malaysia pada 16 September 1963.

Sebahagian daripada siri tentang
Sejarah Brunei
Pra-Kesultanan
Empayar Brunei 1368 to 1888
Wangsa Bolkiah (Abad ke-15 – present)
Kesultanan Sulu 1405 to 1578 Kerajaan Maynila 1500s to 1571 Tondo 1500s to 1571 Perang Kastilia 1578 Perang Saudara 1660–1673 Sarawak Abad ke-15 to 1841 Labuan Abad ke-15 to 1846 Sabah (Borneo Utara) Abad ke-15 to 1865 Negara naungan British 1888–1984 Pendudukan Jepun 1942–1945 Kempen Borneo 1945 Pentadbiran Tentera British 1945–1946 Pemberontakan 1962
Garis masa Sultan
l b s

Sebelum wilayah timur Borneo utara diserahkan oleh Sultan Brunei kepada Sultan Sulu sebagai tanda penghargaan kerana membantu Brunei dalam perang saudara yang berlaku di Brunei, khususnya dalam semua wilayah yang ditakluki oleh Empayar Brunei.^[1][2]

Pada tahun 1761, pegawai di Syarikat Hindia Timur Inggeris, Alexander Dalrymple berjaya memeteraikan perjanjian dengan Sultan Sulu bagi membolehkan penguasaan syarikat di Pulau Balambangan, terletak kira-kira 51 km diluar pesisir pantai Kudat yang dikenali sebagai Felicia oleh British. Sebuah pelabuhan bebas telah ditubuhkan disitu sebagai entreport terpenting di wilayah Asia timur, lebih-lebih lagi bagi perdagangan Inggeris-China.

Walaubagaimananpun, pelabuhan tersebut telah gagal menempakan kejayaan jangka panjang, berikutan serangan berterusan pihak lanun dan British telah meninggalkan pulau tersebut pada 1805.

Minat British terhadap Borneo Utara dihidupkan semula selepas tempoh 40 tahun khususnya Labuan, sebuah pulau yang terletak di sebelah barat laut Borneo. Pada 1844, James Brooke berunding dengan Sultan Brunei tentang penyerahan pulau Labuan untuk digunakan oleh British sebagai tempat melombong batu arang di samping menjadikan satu pangkalan untuk membenteras kegiatan lanun serta meningkatkan perdagangan.

Pada 18 Disember 1846, satu perjanjian telah ditandatangani yang menyebabkan Pulau Labuan dan pulau-pulau kecil yang berhampiran diserahkan buat selamanya oleh Sultan Brunei Sultan Omar Ali Saifuddin II kepada pihak British.^[3] Brooke telah menjadi Gabenor Labuan yang pertama dan Konsul Besar di Borneo. William Napier dilantik menjadi Timbalan Gabenor, Sir Hugh Low sebagai Setiausaha Kolonial dan Spencer St. John sebagai setiausaha sulit kepada Brooke. Labuan tidak mampu berkembang seperti mini Singapura atau Pulau Pinang, seperti yang diharapkan oleh pengasasnya.

Iklim yang tidak memuaskan, serangan malaria dan kekurangan kemudahan asas telah menjadi faktor penghalang kepada pembangunan pulau tersebut. Rentetan sejarah Labuan boleh dilihat daripada pelbagai perubahan pentadbirannya. Pada tahun 1890, Labuan telah diletakkan di bawah pentadbiran Syarikat Berpiagam Borneo Utara British. Pada 1907, ia diletakkan di bawah kerajaan Negeri-negeri Selat. Selepas Perang Dunia Kedua, Labuan menjadi sebahagian daripada jajahan Borneo Utara. Kemudian pada 16 April 1984, Labuan telah menjadi sebahagian daripada Wilayah Persekutuan Malaysia.

Pada 1865, seorang konsul Amerika di Brunei, Claude Lee Moses telah berjaya menyewa Borneo Utara dari Sultan Brunei untuk tempoh 10 tahun. Kemudian beliau menjualnya kepada Syarikat Perdagangan Amerika (American Trading Company) yang dimiliki oleh J.W.Torrey, T.B. Harris dan beberapa orang pedagang Cina. Torrey memilih Kimanis, satu kawasan di barat daya Borneo Utara sebagai pangkalannya dan memulakan pembinaan penempatan lalu dinamakan 'Ellena'. Usaha mencari bantuan kewangan bagi membiayai pembangunan penempatan tersebut gagal lalu ditinggalkan. Dengan hampir menjelangnya tamat tempoh sewaan wilayah tersebut, Torrey berhasil menjual haknya kepada konsul Austria-Hungary di Hong Kong iaitu Baron Gustavus von Overbeck. Overbeck berjaya memperbaharui tempoh sewaan tersebut untuk 10 tahun dari Temenggong Brunei. Selain itu, Overbeck berhasil mendapatkan bantuan kewangan dari Dent bersaudara (Dent brothers - Alfred and Edward) bagi menampung perbelanjaan rancangan yang dirancang untuk Borneo Utara. Harris meninggal dunia pada tahun 1866 dan Torrey pulang semula ke Amerika Syarikat pada tahun 1877. Beliau meninggal di Boston, Massachusetts pada Mac 1884.

Akhirnya, Overback bersama Count Montgelas, dari Kedutaan Austro-Hungarian di London dan A.B. Mitford, seorang ahli politik kemudiannya telah bersetuju memberi hak-hak mereka kepada Alfred Dent.

Sebelum itu, Overback juga berminat untuk menduduki bahagian timur laut Borneo Utara, yang mana ketika itu diperintah oleh Kesultanan Sulu. Oleh itu, suatu perjanjian bersama antara Overback dan Sultan Sulu telah diadakan bagi mengambil wilayah tersebut pada 22 Januari 1878. Sebagai balasan daripada Overback kepada Sultan Sulu, Overback dan Alfred Dent akan menyediakan bantuan pertahanan kepada Sultan bagi melawan golongan "spaniards" dan memberikan (RM 5,300 setahun, nilai dalam dollar Mexico yang mana pada ketika itu bersamaan dengan nilai emas). Pajakan ini berterusan sehinggalah Sabah mengecapi kemerdekaan bersama Malaysia pada tahun 1963, bersama-sama dengan Singapura, Sarawak dan Semenanjung Malaysia. Sehingga kini, dikatakan kerajaan Malaysia masih membayar pajakan kepada Kesultanan Sulu.^[4][5]

Selepas kekecewaan British terhadap Labuan, minat British terhadap Borneo Utara pudar sehinggalah pada bulan Julai 1881, apabila Alfred Dent dan adiknya menubuhkan British North Borneo Provisional Association Ltd dan mendapat status Charter pada 1 November 1881. Pada Mei 1882, sebuah syarikat perdagangan baharu pimpinan Alfred Dent, Syarikat Berpiagam Borneo Utara British mula mentadbir Borneo Utara. SBUB menggelarkan Sabah sebagai "negeri di bawah bayu". Sir Rutherford Alcock dilantik sebagai Presiden pertama, dan Alfred Dent sebagai Pengarah urusan syarikat.

Pada 1885, perjanjian Protokol Madrid antara Britain, Jerman dan Sepanyol dimeterai untuk mengiktiraf kedaulatan Sepanyol ke atas Arkipelago Sulu dan pengaruh Sepanyol hanya terhad di bahagian itu. Artikel 3 khususnya mengesahkan Sepanyol melepaskan semua tuntutan ke atas Borneo; kepunyaan atau bekas kepunyaan Sultan Sulu (Jolo) juga dilepaskan termasuk semua kepulauan di bawah pentadbiran SBUB. Ketiga-tiga negara juga berjanji untuk berdagang sesama sendiri tanpa sekatan di Arkipelago dan Borneo Utara.^[6]

Pada 1888, Borneo Utara telah menjadi negara naungan British di mana kerajaan British akan melindungi Borneo Utara di bawah pengaruh British. Pemerintahan Syarikat ini terhadap Borneo Utara telah memberi banyak pembangunan di kawasan ini. Borneo Utara diperintah melalui satu sistem secara hairaki (tidak langsung). Pada amnya pentadbiran berjalan dengan aman, namun begitu terdapat juga beberapa penentangan kecil. Penentangan yang serius termasuklah Perang Mat Salleh dari tahun 1894-1900 diikuti oleh penentangan Rundum yang dilakukan oleh suku Murut dalam tahun 1915.

Pihak SBUB berupaya memerintah Borneo Utara sehingga 1942, selama 60 tahun apabila Perang Dunia Kedua tercetus. Tentera Jepun mendarat di Labuan pada 1 Januari dan menduduki Borneo Utara sehingga ia dibebaskan oleh askar dari ‘9th Division Australian Imperial Forces (A.I.F)’ pada tahun 1945. Selepas Perang Dunia Kedua, Borneo Utara telah ditadbir oleh Pentadbiran Ketenteraan British (British Military Administration) sehingga 15 Julai 1946 apabila kerajaan sivil disambung semula.

Bacaan lanjut: Tanah Jajahan Mahkota British Borneo Utara

Pada 15 Julai 1946, Borneo Utara diletakkan di bawah Tanah Jajahan Mahkota British kerana SBUB tidak mampu membina semula kemusnahan Borneo Utara selepas Perang Dunia Kedua. Kemusnahan teruk yang dialami oleh bandar Sandakan telah menyebabkan Jesselton dipilih sebagai ibu negara selepas era Perang Dunia Kedua dan status ini kekal ke hari ini. Sistem pentadbiran penjajahan selepas perang adalah sama dengan sistem pentadbiran pada era SBUB. Pembinaan semula dan pembangunan negara Borneo Utara menjadi fokus utama para pentadbir.

Borneo Utara telah memperolehi hak pentadbiran sendiri pada 31 Ogos 1963 di Keningau, ia diikuti dengan transisi penggabungan dengan Persekutuan Malaysia pada 16 September 1963. ^[7] Malaysia telah wujud dengan rasminya, tanpa Brunei, dua bulan kemudian yakni pada 16 September 1963 dan nama Borneo Utara telah ditukar kepada negara Sabah. Terlebih dahulu dari itu, Borneo Utara telah membentuk negara pentadbiran peralihan bagi bergabung dengan Persekutuan Malaysia. Ini bermaksud bahawa Sabah telah menjadi sebuah negara mahupun merdeka secara hakiki, berikutan. Pada tahun 1965, Singapura keluar daripada Persekutuan Malaysia. Borneo Utara telah memperolehi hak negara pentadbiran sendiri pada 31 Ogos 1963 melalui British di Keningau. Gabenor melantik Donald Aloysius Marmaduke Stephens (Tun Haji Mohammad Fuad Stephens) sebagai Ketua Menteri pertama Negara Sabah.

• Sejarah Sabah