бөгс

[bцxцs]

ᠪᠤ᠊ᠢ᠊ᢉ‍ᠰ‍᠊ᠨ

(бөгсэ)

Галиглах зарчим

нэр.

1. биезүй. Хүн, амьтны бэлхүүснээс дооших хэсэг
2. шилж. Машин механизмын ар хойд тал, доод талд, ар биед байрласан хөтлөх араа бүхий хэсэг
3. шилж. Юмны адаг сүүл, эцэс, төгсгөл
4. шилж. Ар хударга
5. шилж. Цувааны адаг сүүлд нь, эцэст нь

бөгсөн бие - бэлхүүснээс дооших хэсэг

малын бөгс харах - мал төллөх болсон эсэхийг шинжих

бөгс эвдрэх - тэрэгний хойд тэнхлэг эвдрэх

уургын бөгс - уургын төгсгөлийн бүдүүвтэр хэсэг

бөгс ороох - ар хударгаар орох

бөгсөнд нь хөдлөх - сүүлд нь хөдлөх

Үг хувилгах зарчим

бөгс нэр. бөгсийг, бөгсөнд, бөгсөөр, бөгснөөс

• бөгс бөөр - бэлхүүснээс дооших хэсэг

бөгс нь загатнах - а.хүүхэд алиархах, үл болохыг үйлдэх зэргээс бөгсөө чимхүүлэх буюу алгадуулахыг егөөддөг хэллэг; б.өөрөөсөө эрх мэдэл, хүч чадлаар илүү хүнийг элдвээр оролдох, шоглох

бөгсийг нь ухах - м

Ттөө Лүууг нь үзэх гэх

бөгс долоох - зусардах, зулгуйдах, хэтэрхий бялдуучлах гэсэн санаа

бөгс өндийх - хэсэгхэн эзгүй байх, түр амсхийн завсарлах

бөгс эргэх зайгүй - маш давчуу, зай муутай

бөгс долоох - (бүд.) бялдуучлах, зусардах, зулгуйдах~Тэр хүн угаас шударга шулуун, хүний бөгс долоох зусардах хүн биш (Б.Ринчен, Үүрийн туяа).

бөгс маллах - харах, хамгаалах, сахих~Эр хүн байж хийморьгүй гэдэг нь. Эхнэрийхээ бөгсийг маллаад л өдөржин манаад суучих юм.

бөгс нь загатнах - дэггүйтэх, гай тарихаар тэвчээргүй загнах~Бөгс нь загатнаад байгаа бололтой. Элдэв янзын юмаар оролдоод их мушилзаж байна аа. Уйлахын цондон шүү.

бөгс ороох - ар хударгаар орох~Эдгээр нуугдсан дөчин хүн бол Согоо булгийн зүүнээр монгол цэргийн бөгсийг ороон ирэх... дайчид (Г.Пүрэв нар, Д.Сүхбаатарын үйл амьдралтай холбогдох баримтат материалын эмхэтгэл).

бөгс өндийх [хойгуур] - (хар яриа) хэсэгхэн эзгүй байх, түр амсхийн завсарлах~Ёстой бүр таарсан юм. Би хэдэн адууныхаа хойноос нойр хоолоо алдаад голоо тасартал шогшиж тамаа цайж явах, Гэрэлмаа бөгс өндийхтэй зэрэг нэгдлийн төв орчихоод ирэхгүй байх гэж ганцаараа ярьснаа

бөгс өндөлзөх - (хар яриа) сэтгэл яарч, тайван сууж чадахгүй байх~Долоодой Мядагийг мэнд сайн сууж байгаа гэхийг сонсож, эдүгээ хүүхэнтэйгээ уулзсанаар үл барам, Мядагтай бас уулзах болно гэж санаж, бөгс өндөлзөх болов (Ц.Дамдинсүрэн, Түүвэр зохиол).

бөгс толгойгүй - эх захгүй, ёс горим мэдэхгүй~Хүүхдүүдээ багаас нь бөгс толгойгүй өсгөв өө. Хүний үг авдаг барагтайхан хүмүүс болгож өсгөж өндийлгөөрэй дөө.

бөгс ухах - эзгүйчлэх, байхгүй хойгуур муулах, мууг нь үзэх гэх~Томилолтоор гадагшаа яваад ирэхийн хооронд л заавал бөгс ухаад хэрэг мандаачихсан байцгаах юмаа.

бөгс хүнд/хүндтэй - баргийн юманд нэг суучихвал хөдлөх дургүй залхуу, удаан хөдөлгөөнтэй~Шувууны бага нь жиргэж, хүний бага нь хөдөлдөг байх аа. Тэгэхэд манай энэ дүлий годил царайлчихаад бөгс хүндтэй гэж жигтэйхэн.

бөгс шороодох - а.түр амсхийж суух~Борви бохисхийх завгүй л ажиллав. Хэсэг бөгсөө шороодуулж хөлөө амраагаад авъя байз. б.барилдаад унах

бөгсөөрөө шороо цацах - муурхах, өшөөрхөх, муу муухайг нь дуудах~Бөгсөөрөө шороо цацалцах хэргийг эхнэр хүүхнүүд л хийдэг шүү дээ.

бөгс эвдрэх - тэрэгний хойд тэнхлэг эвдрэх~–Тэгсэн нь буцах замдаа бөгс эвдрээд сууж авах нь тэр (Ж.Бямба, Их аяныхан).

бөгс эргэх зайгүй - чухал явцуу буюу олон хүн шахалдсан байдал~Банканд оочер дараалал гэж их. Тэр умгар өрөөнд нь бөгс эргэх зай алга аа.

бөгсөндөө баасаа хавчуулах - их л яарах~Бөгсөндөө баасаа хавчуулаад алга болж өгсөн. Удахгүй л юмаа мартлаа... энийг тэрийг явуулаарай гэх захиас ирэх нь дамжиггүй.

бөгсөн дээр [нь] жин тавих - (хар яриа) гэм хор хийх, гай тарих~Добчин хувилгааны гарыг мухарлахгүйн тулд заримыг нь үлдээж, юу хийхийг нь харах хэрэгтэй байна. Тэгэхгүй бол хэрэг явдал сарниж, энд тэнд нууц юмнууд үлдээд хожим бидний бөгсөн дээр жин тавьж болзошгүй юм (Ж.Дамдиндорж, Суварганы нууц).

бөгсөнд нь хорхой орох - суулгүй оволзож, явах гэж яарах~Суугаад хоол унднаасаа идээч. бөгсөнд нь хорхой орсон юм шиг л тавтиргүйтээд байх юм.

бөгсөндөө ташууртай - муу юм хийвэл шийтгэл хүлээх~Муу гэрч бөгсөндөө ташууртай.

бөгсөн хорхой гаргах - моринд дуртай хүн морь унаагүй удаж байж нэг унахыг хошигносон хэллэг~Миний хонь хариулна гэж юу байхав, бөгсөн хорхой гаргаж мориор чинь хэд тойроодохъё гэж гуйлаа.

бөгсөө тахлах - дөнгөж хувиа аргацааж амьдрах~Хоёр идэж, хоосон хонохгүй бөгсөө тахлах төдий л амьдарч байгаа сурагтай.

бөгсөөрөө солонго татуулах - их л яарах~Мань хүн аргамжаатай морио алга болсныг мэдээд бөгсөөрөө солонго татуулаад л ум хумгүй арилж өгсөн.

↑ бие биенийхээ бөгсөн дээр шар эсгий нөмрүүлэх

↑ тонтгор бөгсөөр ертөнцийг хуурах

↑шалдан бөгсөөрөө охидыг бузарлах

Бөөр нь өөхөлж

Бөгс нь гадарлах

Нүүр өгөхөд

Бөгс өгөх

Сэтгэл нь ширээнд

Бөгс нь шороонд

Толгой хазвал хатуу

Бөгс хазвал өмхий