Antitrinitarisma

Ny antitrinitarisma dia ilazana ny fampianarana teo amin' ny teôlôjia kristiana izay mandà ny tenim-pinoana ny amin' Andriamanitra tokana misy persôna telo (ny Trinite), ka manao izay hahitana izay heveriny ho tena fifandraisana eo amin' Andriamanitra (ny Mpamorona, izay efa ekena ao amin' ny lovantsofina hebreo araka ny Testamenta Taloha) sy i Jesoa (izay heverina ho zanak' Andriamanitra ao amin' ny lovantsofina kristiana araka ny Testamenta Vaovao) sy ny Fanahy Masina.

Ny fomba fijery tsy trinitariana dia miavaka amin' ny an' ny fiangonana trinitariana raha ny amin' ny fomban' Andriamanitra sy ny an' i Jesoa ary ny an' ny Fanahy Masina. Maro ireo fiheverana tsy trinitariana ka isan' izany ny adôptianisma, ny mônarkianisma, ny sobôrdinatianisma izay nisy talohan' ny foto-pampianarana momba ny Trinite tamin' ny taona 325 sy 381 ary 431, tamin' ny Kônsilin' i Nikea sy ny Kônsilin' i Kônstantinôpôly ary ny Kônsilin' i Efesôsy^[1]. Ny katarisma dia namoha indray ny antitrinitarianisma tamin' ny taonjato faha-11 hatramin' ny faha-13, tao amin' ny fikambanana manana firehana onitariana, nandritra ny Fanavaozana prôtestanta, tamin' ny Taonjaton' ny Fahazavana (taonjato faha-18), sy tao amin' ny vondrona niseho nandritra ny Fifohazam-panahy lehibe faharoa (taonjato faha-19).

Niezaka namaritra ny fitenenana hoe "ny Zanaka " ao amin' ny hoe "Zanak' Andriamanitra" amin' ny fomba heveriny ho mazava ireo hetsika rehetra ireo. Ny tena iadian-kevitra dia ny amin' ny maha Andriamanitra an' i Jesoa sy ny fifandraisany amin' ny ataony hoe "Rainy any an-danitra".

Ny Kônsily voalohany tao Nikea (taona 325) dia nanameloka ny arianisma ka nanao azy ho fampianaran-diso (herezia) nefa tsy tena nanohitra ny Trinite ny arianisma tamin' ny endriny voalohany. Ny famolavolan-kevitra tamin' ireo kônsily voalohany tamin' ny taonjato faha-4 sy faha-5 dia namaritra ny tenim-pinoan' ny Trinite: tsy ny fisian' Andriamanitra tokana misy persôna telo ihany no zavatra azo heverina.

Ho an' ny Kristiana tany aloha dia noresahina ny amin' ny dôketisma, ny ebiônisma, nefa tsy nafangarony tamin' ny gnôsy kristiana izay tsy voatery ho mpanohitra ny Trinite izany, fa indraindray binitera (persôna roa) sahala amin' ny firehan' ny jodaisma tamin' ny vanimpotoan' ny Tempoly Faharoa tamin' ny taonjato voalohany.

Ny teôlôjiana kristiana mpiaro ny finoany (apôlôjista) sy ny Rain' ny Fiangonana tamin' ny taonjato faha-2 sy faha-3, izay nandray sy nandraikitra ny kristôlôjian' ny Teny (Logos) dia nihevitra ny Zanak' Andriamanitra ho fitaovana ampiasain' ilay Andriamanitra fara tampony, atao hoe Ray, mba hanatanteraka ny famoronana. I Jostinôsy Martiry sy i Teôfilôsy avy any Antiôkia sy i Hipôlito avy any Rôma ary i Tertoliano indrindraindrindra, dia nanambara fa ny Tenin' Andriamanitra anatiny (grika: Logos endiathetos, latina: Ratio), ny fisainan' Andriamanitra tsy misy persôna, dia nateraka ka lasa Teny notononina (grika: Logos prophorikos, latina: sermo na verbum), nanjary persôna azo ampiasaina tamin' ny fanatanterahana ny Famoronana^[2].

Ny Encyclopædia Britannica (edisiôna faha-11) dia nilaza izao: "Ho an' ny Kristiana sasany, ny foto-pampianarana momba ny Trinite dia hoatry ny tsy azo ampifanarahina amin' ny maha tokana an' Andriamanitra … noho izany dia lavin' izy ireo izany sady ekeny fa i Jesoa Kristy, tsy amin' ny maha Andriamanitra azy tonga nofo, fa amin' ny maha zavaboary fara tampony noarin' Andriamanitra azy, izay noforonina. (…) izany fiheverana ao amin' ny Fiangonana voalohany izany dia nifanohitra hatry ny ela tamin' ny foto-pampianarana marina".^[3][4]. Na dia nanjavona tao amin' ny Fiangonana voalohany aza izany fiheverana tsy trinitariana izany ary ny finoana trinitera nanjary "foto-pampianarana marina" (ôrtôdôksia) ho an' ny kristianisma taty aoriana, dia nisy endrika fanovan' ny fijery antitrinitariana izay voatazona mandrakariva tao amin' ny vondrona vitsivitsy sy fiangonana kristiana sasany.

Maro samihafa ny fomba fijery momba ny fifandraisana misy eo amin' ny Ray sy ny Zanaka ary ny Fanahy Masina.

Ireto no azo anasokajiana ny endriky ny finoana antitrinitariana tamin' ny Andro Taloha sy tamin' ny Andro Antenatenany:

• Tsy mitovy amin' Andriamanitra i Jesoa;
• Ny Ray sy ny Zanaka ary ny Fanahy Masina dia fisehoan' Andriamanitra (môdalisma);
• Ny Ray sy ny Zanaka ary ny Fanahy Masina dia Andriamanitra telo samihafa (triteisma);
• Tsy persôna ny Fanahy Masina

Ireo izay mino fa tsy Andriamanitra i Jesoa, na mitovy amin' Andriamanitra akory, dia milaza fa na Zanaka eo ambany fahefan' Andriamanitra, na irak' Andriamanitra, na mpaminany, na olona noforonina nefa tongalafatra izy.

Ny adôptianisma (taonjato faha-2 taor. J.K.) dia milaza fa i Jesoa dia nanjary nanam-pomba araka an' Andriamanitra (na nanjary andriamanitra) tamin' ny nanaovana batisa azy (matetika tohanana amin' ny Evanjelin' i Marka izany) na tamin' ny nitsanganany tamin' ny maty (matetika tohanana amin' ny soratr' i Paoly apôstôly sy ny an' i Hermasy mpiandry ondry izany).

Ny arianisma dia nino fa ny Zanak' Andriamanitra dia nisy talohan' izao tontolo izao nefa noforonin' Andriamanitra mivantana sady eo ambany fahefan' Andriamanitra Ray. Ny fomba fijerin' i Ariosy dia izao: nateraka ny Zanaka ka toy ny noforonin' Andriamanitra voalohany indrindra ary avy eo namorona ny zava-drehetra tamin' ny alalan' ny Zanaka ny Ray. Ny fanekem-pinoan' ny arianisma fahafito (fanekem-pinoana faharoan' i Sirmioma) dia manambara fa ny homoousios (fitoviana ousia na sobstantia) sy ny homoiousios (sobstantia na ousia mifanahaka) dia tsy araka ny Baiboly, lehibe noho ny Zanaka ny Ray (izany fanekem-pinoana izany dia fantatra taty aoriana amin' ny anarana fanaratsiana hoe "Blasfeman' i Sirmioma")^[5].

Ny Ebiônita (tonjato faha-4 taor. J.K.) dia nitandrina ny Lalàna jiosy, ka nandà ny fiteraham-birijiny an' i Jesoa sady nihevitra azy ho mpaminany fotsiny^[6].

I Fôtiosy dia nampianatra fa Mesia sy Mpanavotra tsy nanam-pahotana i Jesoa, ary izy no hany olombelona tongalafatra zanak' Andriamanitra, nefa tsy nisy talohan' ny naha olombelona azy izy. Ataon' ny sôtsinianisma ho manondro ny "paikan" ' Andriamanitra misy ao amin' ny fanahin' Andriamanitra talohan' ny nahaterahan' i Kristy ny andalana ao amin' ny Soratra Masina toy ny Joany 1.1 ("Tamin' ny voalohany ny Teny, ary ny Teny tao amin' Andriamanitra, ary ny Teny dia Andriamanitra.").

Ny onitarisma dia mihevitra an' i Jesoa ho zanak' Andriamanitra, ambany fahefany sady samy hafa amin' ny Ray^[7].

Maro ny lovantsofina gnôstika izay manohana fa Eôna avy any an-danitra nefa tsy miray amin' ny Ray i Kristy.

Tsy persôna telo samy hafa ny Ray sy ny Zanaka ary ny Fanahy Masina fa endrika isehoan' Andriamanitra, araka ny fahitan' ny mpino azy:

Ny môdalisma na sabelianisma, dia manambara fa miseho amin' ny endrika maro ao amin' ny Soratra Masina ary miseho amin' ny fomba lehibe telo samihafa amin' ny famonjeny ny olombelona. Anjara asa telo samy hafa ny hoe "Ray" sy "Zanaka" ary "Fanahy Masina" arakaraka ny zava-mitranga eo amin' ny tantara^[8]. Noho izany dia Andriamanitra Ray ao amin' ny famoronana (namorona Zanaka tamin' ny alalan' ny fiteraham-birijiny Andriamanitra), Andriamanitra Zanaka tamin' ny asam-panavotana (Andriamanitra niseho tamin' ny endrik' i Jesoa mba ho faty eo amin' ny hazo fijaliana), Andriamanitra Fanahy Masina tamin' ny fahaterahana indray (Andriamanitra ny Fanahy Masina ao amin' ny Zanaka sy ao amin' ny fanahin' ny mpino kristiana). Araka io fomba fijery io dia tsy persôna telo samihafa Andriamanitra, fa persôna tokana miseho amin' ny fomba maro^[8].

I Jesoa Kristy dia Andriamanitra tsy hay tohaina, nefa ny Ray sy ny Zanaka ary ny Fanahy Masina dia Andriamanitra telo samy hafa (triteisma) mahery indrindra izay samy manana ny fombany (natiora) sady mikambana ho "vondron' Andriamanitra" miasa ho amin' ny tanjona iray: izany no atao hoe triteisma. (Jereo: Andriamanitra ao amin' ny môrmônisma).

I Joanzesy Filôpônôsy, olona tao amin' ny saranga ambony tao Aleksandria sady mônôfizita teo antenatenan' ny taonjato faha-6, dia mahita natiora sy sobstansa ary Andriamanitra telo miavaka tsara ao amin' ny Trinite. Tamin' ny Andro Antenatenany dia nilaza zavatra toy izany koa i Rôskelino avy any Kômpieno sady nanambara fa ny Trinite iray manontolo no tonga nofo.

Mandà ny maha persôna ny Fanahy Masina ireto tanisaina manaraka ireto:

Ny mpanaraka ny atao hoe binitarisma dia ahitana ireo olona teo amin' ny tantara izay nino fa Andriamanitra dia tsy persôna telo fa persôna roa mitovy sady miara-maharitra mandrakizay, dia ny Ray sy ny Teny. Mampianatra izy ireo fa ny Fanahy Masina dia tsy persôna miavaka fa herin' Andriamanitra Ray sy Zanaka izay mivoaka avy ao amin' izy ireo mankamin' izao rehetra izao, sy amin' ny Famoronana ary amin' ny mpino;

I Markiôna (110-160 taor. J.K.) dia nino fa misy Andriamanitra roa, ka ny iray namorona fa tsy hitsara (ilay ao amin’ ny Testamenta Taloha) ary ny iray nanavotra sady mpamindra fo (ilay ao amin’ ny Testamenta Vaovao). Izany no atao hoe markiônisma.

Nitombo ny fahalianan' ny olona amin' ny antitrinitarisma tamin' ny vanimpotoan' ny Fanavaozana prôtestanta vokatry ny toriteny nataon' ilay Anabatista atao hoe Melchior Hoffman (1495-1543) sy i Johannes Campanus (1500-1575). Mpanaraka ny foto-pampianaran' i Zwingli izy ireo ka nanohana ny fivoasana ara-pampiharana (pragmatika) ny eokaristia (na fanasan' ny Tompo) sy ny asa fanompoana kristiana (izay nampifanoheriny amin' ny fivoasana ara-pahagagana nataon' ny Loterana).

Resy tamin' ny fiampangana nataon' i Martin Lotera izy ireo tamin' ny kônsily natao tao Flensbourg tamin' ny 8 Avrily 1529. Ny foto-pampianarana antitrinitariana tamin' izany fiandohan' ny Fanavaozam-piangonana izany dia fantatra araka ilay lahatsoratra mitsikera nataon' i Johannes Bugenhagen atao hoe Contre les antitrinitariens (Lübeck, 1530). Niely ihany ilay fampianarana nandritra ny taonjato faha-16 ka nivoatra mankamin' ny onitarisma.

Amin' izao fotoana izao dia maro ny fiangonana sy fikambanana antitrinitariana ka ny lehibe amin' ireo dia:

• Fiangonan' i Jesoa Kristy ho an' ny Olomasin' ny Andro Farany,
• ny Vavolombelon' i Jehovah,
• ny Oneness Pentecostals,
• ny Fahazavan' Izao Tontolo Izao (La Luz del Mundo)
• ny Fiangonan' i Kristy (Iglesia ni Cristo).

Ny madinidinika kosa dia ireto:

• ny Fiangonana Kristadelfiana,
• ny Siantista Kristiana (Christian Scientists),
• ny Mpianatry ny Baibolin'ny Mangirandratsy (Dawn Bible Students),
• ny Fiangonana Velon'Andriamanitra (Living Church of God),
• ny Fiangonan'i Iahveh (Assemblies of Yahweh),
• ny Fiangonana Israelitan'Andriamanitra ao amin'i Jesosy Kristy (Israelite Church of God in Jesus Christ),
• ny Members Church of God International,
• ny Unitarian Universalist Christians,
• ny Way International,
• ny Church of God International
• ny United Church of God.

• Onitarisma

• Arianisma

1. ↑ Von Harnack, Adolf (1894-03-01). "History of Dogma".
2. ↑ Justo L. González, The Story of Christianity: The Early Church to the Present Day, Prince Press, 1984, Vol. 1, pp. 159-161• Jaroslav Pelikan, The Christian Tradition: A History of the Development of Doctrine, The University of Chicago Press, 1971, Vol. 1, pp. 181-199
3. ↑ Dikan-teny anglisy niaviany: "to some Christians the doctrine of the Trinity appeared inconsistent with the unity of God. ... they therefore denied it, and accepted Jesus Christ, not as incarnate God, but as God's highest creature by whom all else was created. ... [this] view in the early Church long contended with the orthodox doctrine."
4. ↑ Chisholm, Hugh, ed. (1911). "Christianity" . Encyclopædia Britannica. 6 (11th ed.). Cambridge University Press. p. 285.
5. ↑ "Second Creed of Sirmium or "The Blasphemy of Sirmium"". www.fourthcentury.com.
6. ↑ Stephen Goranson, “Ebionites,” ed. David Noel Freedman, The Anchor Yale Bible Dictionary (New York: Doubleday, 1992), 261.
7. ↑ "American Unitarian Conference" Archived Mey 21, 2019 at the Wayback Machine
8. ↑ ^8,0 et ^8,1 David K. Bernard, Oneness and Trinity A.D. 100 – 300 – The Doctrine of God and Ancient Christian Writings – Word Aflame Press, Hazelwood Montana, 1991, p. 156.