Bonesàire

Bonesaire a l'é 'na çitæ de l'Argentinn-a, da quæ a l'é a capitâle. O nomme ofiçiâle o l'é Ciudad Autónoma de Buenos Aires, òpû Capital Federal, e i seu abitanti en ciamæ "porteñi".

Insémme a-a seu àrea metropolitànn-a (Gran Buenos Aires), co-i seu 14.988.171 (2017) a l'é a segónda çitæ do Sudamérica, e un di ciù inportànti çentri urbén do móndo.

A citæ a se trêuva in sce 'n terén ciàtto de 19.4 km da N a S, e de 17.9 km da E a W, in sciâ rîva drîta do Río de la Plata ("sciùmme de l'argénto"), e a gh'à 'na superfìcce de 208 km2. Divîza inte 48 quartê (barrios), a gh'à 'na popolaçión urbànn-a de 3.063.728 abitànti (2017), a-i quæ dêv'êsan azónti i 14.988.171 abitànti da periferîa (2017).

A çitæ a no fa parte da provìnsa de Bonesàire: a l'é indipendénte comme Çitæ Autònoma. O confin tra a çittæ capitâle e a provìnsa de Bonesàire o l'è marcòu da l'Avenida General Paz ('n autostràdda ch'a fa da çirconvalaçión a-a çitæ) e da-o Riachuelo. A se trêuva a 5 Km de distansa da çitæ industriale de Avellaneda.

Bonosaire a l'é ascì o çentro colturâle ciù inportànte de l'Argentinn-a e un di ciù atîvi de l'America Latinn-a, comme se peu védde da-a grande quantitæ de musêi, tiâtri, bibliotêche e universcitæ. Pe de ciù, a l'è stæta deciarâ da l'UNESCO "Çitæ do design" into 2005.

In eleménto tìpico da coltûa da çitæ o l'é o tango. Nasciuo pròpio a Bonesàire o tango o l'atrêuva e seu reixe inta mescciûa de gente che abitâvan inta çitæ in scâ fin de l'800 e a-o prinçìpio do '900.

O setô econòmico ciù svilupòu o l'è quello di servìççi, mentrò-u segóndo o l'é quello da manifatûa. Bonesàire a l'è a capitâle politìca ma anche econòmica de l'Argentinn-a.

Bonesaire a l'é servîa da l' Aeropuerto Internacional Ministro Pistarini (ch'o l'òfre di xêui internaçionâli), a 35 km da çittæ (Ezeiza), e da l' Aeroparque Jorge Newbery (xêui drento l'Argentinn-a e l'Uruguay), ch'o s'atrêuva inta çitæ da-arente a-a stràdda ch'a va pi-â rîva do Río de la Plata.

Bonesàire a l'é ascì o ponto de confluénsa da ræ feroviâia argentìnn-a, che 'na vòtta a l'êa destéiza pe tutto o pàize ma che ancheu a l'é asæ degradâ dòppo a sêu privatizaçión.

A çitæ a gh'à l'ùnica Metropolitànn-a do Pàize (dîta subteráneo opû sôlo subte), a primma do Sudamérica, ch'a colêga o çentro con ben ben di quartê.

Bonesàire a l'é stæta fondâ 'na primma vòtta da-o spagnòllo Pedro de Mendoza a-i 2 de frevâ do 1536 co-o nomme de Ciudad del Espíritu Santo y Puerto de Santa María del Buen Ayre ("Çittæ d'o Spìrrito Santo e Pòrto de Santa Maria d'a Bonn-a âia"). Dòppo a destruçión do prìmmo centro, a segónda e definitîva fondaçión a l'è stæta fæta pe man de Juan de Garay into 1580 co-o nomme de Ciudad de la Santísima Trinidad y Puerto de Nuestra Señora de los Bonesàire ("Çittæ d'a Santìscima Trinitæ e Pòrto de Nòstra Scignôa da Bonn-a âia"). Inti prìmmi tenpi a l'ocupâva 2.3 km2 e gh'avéiva 63 abitanti.

Into 1810 a çitæ a l'é stæta o pòsto dove a gente do Río de la Plata a l'à fæto o seu primmo govèrno patriòtico, antiçipando a futûra indipendénsa ch'a saiéiva òtegnûa into 1816 a San Miguel de Tucumán.

Bonesàire a l'é cangiâ do tutto inta segónda meitæ d'o XIX sècolo, con l'arîvo de 'na fòrte inmigraçión soviatùtto spagnòlla e italiann-a, ma anche tedesca, polàcca, ruscia e mediorientâle; favorîa da-e condiçioìn de povertæ in Euròpa e da-a politica argentinn-a ch'a l'avéiva beséugno de mandêuvia.

Into 1887 i italien raprezentâvan o 60,4% de l'inmigrassiôn totâle, ma dapêu a percentoâle s'é amermâ con l'arîvo de ciù spagnòlli.

A-a fin do sécolo, Bonesàire a vedde anche o svilùppo do pòrto, co-o megioaménto de instalaçioìn portoâli e feroviâie. Coscì vêgne formòu o quartê de La Boca, abitòu pi-â ciù parte da mainæ zeneixi emigræ. A seu prezensa a l'à influensòu a parlâ popolâre da çittæ, l'architetûa do quartê e anche o Football argentin, ch'o gh'à 'na squaddra ciamâ Boca Juniors ch'a gh'à scrîto ascì in sciâ seu maggetta o nomiâgio "Xeneizes" (deformaçión de "Zeneixi").

• Bonosaire a l'è abinelâ con Zena da l'anno 1991.
• L'Avenida Nueve de Julio (Viâle 9 Lûggio) (140 m de larghessa) a l'è unn-a de stràdde ciù lârghe do mondo e a contêgne o scimbolo da capitâle argentinn-a, l'Obelisco.
• Se conscìdera che l'Avenida Rivadavia (Alêa Rivadavia) a segge a ciù longa do mondo e, con ciù de 10 km de longhessa, a l'atravèrsa tùtta a çitæ scinn'a-a periferîa.
• Bonesàire a s'atrêuva in sciâ rîva drîta do Río de la Plata, o sciùmme ciù làrgo do mondo (in sciâ rîva contrâia a gh'é a còsta uruguaiann-a.

• Scîto do Gôverno da Çittæ
• Mappe
• Ecologia e mappe
• Turixmo a Buenos Aires

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Bonesàire