ყაზახეთი

ყაზახეთის რესპუბლიკა Қазақстан Республикасы Республика Казахстан ყაზახეთი
დროშა გერბი
ჰიმნი: Менің Қазақстаным Meniñ Qazaqstanım My Kazakhstan
დედაქალაქი		ასტანა 51°10′ ჩ. გ. 71°30′ ა. გ. / 51.167° ჩ. გ. 71.500° ა. გ. / 51.167; 71.500
უდიდესი ქალაქი		ალმათი
ოფიციალური ენა		ყაზახური (ეროვნული) რუსული
მთავრობა		საპრეზიდენტო რესპუბლიკა
-	პრეზიდენტი	ყასიმ-ჟომართ თოყაევი
-	პრ.-მინისტრის მ/შ	ალიჰან სმაილოვი
ფართობი
-	სულ	2 724 900 კმ2 (მე-9)
-	წყალი (%)	1,7
მოსახლეობა
-	2013 შეფასებით	16 967 000[1] (61-ე)
-	2013 აღწერა	17 004 800
-	სიმჭიდროვე	5,94 ად კაცი/კმ2 (224-ე)
მშპ (მუპ)		2012 შეფასებით
-	სულ	$231.787 მილიარდი[2]
-	ერთ მოსახლეზე	$13,892[2]
აგი (2013)		0.754[3] (მაღალი) (69-ე)
ვალუტა		ტენგე (KZT)
დროის სარტყელი		UTC+05:00 და UTC+06:00
ქვეყნის კოდი		KAZ
Internet TLD		.kz
სატელეფონო კოდი		+7-6xx, +7-7xx

ყაზახეთის რესპუბლიკა (ყაზახ. Қазақстан Республикасы; რუს. Республика Казахстан) — ტრანსკონტინენტური ზღვაზე გასასვლელის არმქონე სახელმწიფო ცენტრალურ აზიაში, რომლის მცირე ნაწილი ურალის დასავლეთით ხვდება აღმოსავლეთ ევროპაში. ყაზახეთი არის მსოფლიოში სიდიდით მეცხრე ქვეყანა, ხოლო ხმელეთით გარშემორტყმულ ქვეყნებს შორის — უდიდესი, მისი ფართობი შეადგენს 2 727 300 კვადრატულ კილომეტრს, რაც აღემატება დასავლეთი ევროპის ფართობს.^[4] მას ესაზღვრება (ჩრდილოეთიდან საათის ისრის მოძრაობის მიხედვით): რუსეთი, ჩინეთი, ყირგიზეთი, უზბეკეთი, თურქმენეთი და კასპიის ზღვა. ყაზახეთის ტერიტორია მოიცავს: ვრცელ ველებს, ტაიგას, კანიონებს, გორებს, დელტებს, მუდმივი თოვლით დაფარულ მთებსა და უდაბნოებს. 17 მილიონზე მეტი მაცხოვრებლით მისი საშუალო სიმჭიდროვე დაახლოებით 6 ადამიანს შეადგენს კვ. კილომეტრზე. დედაქალაქი ალმათიდან ასტანაში 1997 წელს გადავიდა.

• ოფიციალური: ყაზახეთის რესპუბლიკა.
• მშობლიური: Қазақстан; Qazaqstan Respublikasy.

დამოუკიდებლობა გამოაცხადა 1990 წელს. სსრ კავშირის დაშლის შემდეგ ყაზახეთს ერგო საბჭოთა კოსმონავტიკის ძირითადი ბაზა — ბაიკონურის კოსმოდრომი. მას დაახლოებით 6 ათასი კმ² ფართობი უჭირავს, რომელსაც იჯარით იყენებს რუსეთი. ყაზახეთი არის დსთ-ის წევრი. 1999 წელს მიიღო დამკვირვებლის სტატუსი ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეაში.

ქვეყანა ცენტრალურ აზიაში, ესაზღვრება რუსეთს, ჩინეთს, ყირგიზეთს, უზბეკეთსა და თურქმენეთს. დასავლეთით მას კასპიის ზღვა აკრავს. ფართობი შეადგენს 2 717 000 კვ. კმ-ს. ამ მაჩვენებლით მას მე-9 ადგილი უკავია მსოფლიოს ქვეყნებს შორის. მისი ტერიტორია გადაჭიმულის კასპიის ზღვიდან ალტაის მთებამდე. მთავარი მდინარეებია ილი, ირტიში და იშიმი, ტბები - არალის, ბალხაშისა და ზაისანის.

• სახელმწიფო სისტემა — განვითარებადი დემოკრატია, საპრეზიდენტო რესპუბლიკა.
• სახელმწიფოს მეთაური — პრეზიდენტი ყასიმ-ჟომართ თოყაევი (2019 წლიდან).
• საკანონმდებლო ორგანო — ორპალატიანი პარლამენტი, შედგება სენატისა (47 წევრი) და მაჟილისისაგან (67 წევრი).

მთავარი სტატია: ყაზახეთის ადმინისტრაციული დაყოფა.

ყაზახეთი ადმინისტრაციულად იყოფა 14 ოლქად (oblys) და 3 ქალაქად (qalasy).^[5] გარდა ამისა არსებობს ქალაქი ბაიკონური, რომელსაც გააჩნია გაანსაკუთრებული სტატუსი და 2050 წლამდე იჯარით აქვს აღებული რუსეთს. ამჟამად იგი არის რუსეთის ფედერალური მნიშვნელობის ქალაქი.^[6]

• მოსახლეობა — ყაზახეთის მოსახლეობა შეადგენს 16 967 000 კაცს (2013), ხოლო მათი ეთნიკური კუთვნილება 2009 წლის მიხედვით შემდეგია: 63,1 % ყაზახი, 23,6 % რუსი, 2,9 % უზბეკი, 2,8 % უკრაინელი, 1,5 % გერმანელი, 1,4 % უიღური, 1,3 % თათარი, 4,3 % სხვა.^[8]
• სახელმწიფო ენები — ყაზახური და რუსული.
• რელიგია — ისლამი და ქრისტიანობა.
• დედაქალაქი — ასტანა (288 ათასი, 1997 წლის 1 დეკემბრიდან).
• დიდი ქალაქები — ალმათი (1 328 ათასი), ასტანა (775), შიმკენტი (629), ყარაღანდა (459), ტარაზი (398), პავლოდარი (354), უსტ-კამენოგორსკი (344), სემეი (312), ურალსკი (255).

ყაზახეთი მდიდარია ბუნებრივი რესურსებით — ნავთობი, ბუნებრივი აირი, ქვანახშირი, რკინის მადანი, მანგანუმი, ქრომი, ნიკელი, კობალტი, სპილენძი, მოლიბდენი, ტყვია, თუთია, ბოქსიტები, ოქრო, ურანი. ერთობლივ ეროვნულ პროდუქტში სოფლის მეურნეობის წილი შეადგენს 10%-ს, მრეწველობისა — 30%-ს, დანაჩენი მომსახურებაზე მოდის. ძირითადი საექსპორტო პროდუქტებია ნავთობი, ლითონები, ქიმიკატები, ხორბალი. უკანასკნელ წლებში შესამჩნევია პროგრესი საბაზრო ეკონომიკის ჩამოყალიბების მიმართულებით. ეროვნული ვალუტა — ტენგე (KZT).

• არქიტექტურა: ხოჯა აჰმედ იასავის მავზოლეუმი.
• ლიტერატურა: ყაზახურ-უზბეკური ეპოსი — ალფამიში (XIX-XX სს.).

• Alexandrov, Mikhail (1999). Uneasy Alliance: Relations Between Russia and Kazakhstan in the Post-Soviet Era, 1992–1997. Westport, CT: Greenwood Press. ISBN 0-313-30965-5. .
• Clammer, Paul; Kohn, Michael; Mayhew, Bradley (2004). Lonely Planet Guide: Central Asia. Oakland, CA: Lonely Planet. ISBN 1-86450-296-7. .
• Cummings, Sally (2002). Kazakhstan: Power and the Elite. London: Tauris. ISBN 1-86064-854-1. .
• Demko, George (1997). The Russian Colonization of Kazakhstan. New York: Routledge. ISBN 0-7007-0380-2. .
• Fergus, Michael; Jandosova, Janar (2003). Kazakhstan: Coming of Age. London: Stacey International. ISBN 1-900988-61-5. .

ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:

ყაზახეთი

• Kazakhstan national tour operator, Official website of KAZAKHSTAN-REISEN დაარქივებული 2017-05-27 საიტზე Wayback Machine.
• Caspian Pipeline Controversy
• Country Profile

ხ • გ • რ ქვეყნები ან რეგიონები თურქული ეთნოსის მნიშვნელოვანი რაოდენობით თანამედროვე სახელმწიფოები დამოუკიდებელი სახელმწიფოები  აზერბაიჯანი •  ყაზახეთი •  ყირგიზეთი •  თურქმენეთი •  თურქეთი •  უზბეკეთი არცნობილი სახელმწიფოები  ჩრდილოეთი კვიპროსი ქვეყნები ან რეგიონები თურქული ეთნოსის არსებობით ან სადაც აღიარებულია ერთ-ერთი თურქული ენა სახელმწიფოდ მოსახ. 50 %—ზე მეტი  მონღოლეთი: ბაიან-ულეგეის აიმაკი •  ირანი: ზენჯანი, დასავლეთი აზერბაიჯანის ოსტანი, აღმოსავლეთი აზერბაიჯანის ოსტანი •  მოლდოვა: გაგაუზია •  ჩინეთი: სინძიანი •  რუსეთი: ბაშკირეთი • თათრეთი • ტუვა • ჩუვაშეთი • სახა (იაკუტია) 10—50 %  უკრაინა: ყირიმის ავტონომიური რესპუბლიკა •  ავღანეთი •  ირანი •  კვიპროსი •  რუსეთი: ალთაის რესპუბლიკა, ასტრახანის ოლქი, დაღესტანი, ყაბარდო-ბალყარეთი, ყარაჩაი-ჩერქეზეთი, ორენბურგის ოლქი, ტიუმენის ოლქი, ულიანოვსკის ოლქი, ჩელიაბინსკის ოლქი, ხაკასეთი •  ტაჯიკეთი 5—10 %  ბულგარეთი •  საქართველო •  ერაყი •  მონღოლეთი •  რუსეთი 1—5 %  გერმანია •  სერბეთი: კოსოვო •  ჩრდილოეთი მაკედონია •  ალბანეთი ისტორიული სახელმწიფოები შუა საუკუნეები ავართა ყაღანატი • დიდი ბულგარეთი • ვოლგის ბულგარეთი • აღმოსავლეთ თურქთა ყაღანატი • დასავლეთ თურქთა ყაღანატი • ოქროს ურდო • იეტიშარი • ყარახანიდთა სახელმწიფო • ყარლუყის ყაღანატი • ყარლუყის სახანო • ყიმაყის ყაღანატი • რუმის სასულთნო • ყირგიზთა ყაღანატი • ყივჩაღთა სახანო • ოღუზთა სახელმწიფო • სიღნაყის სახანო • თურქთა ყაღანატი • ხაზარეთი ახალი ისტორია აზერბაიჯანის სახანო • ყაზახეთის სახანო • ლურჯი ურდო • მოღოლოსტანი • ნოღაის ურდო • ციმბირის სახანო • უზბეკეთის სახანო უახლესი ისტორია აზადისტანი • აზერბაიჯანის დემოკრატიული რესპუბლიკა • ბუხარას სახანო • აღმოსავლეთ თუქრესტანის ისლამური რესპუბლიკა • აღმოსავლეთ თუქრესტანის რევოლუციური რესპუბლიკა • ყოყონადის სახანო • ოსმალეთის იმპერია • ტუვას სახალხო რესპუბლიკა