Rabia

Rabia (ojeheróva avei Jagua Mba'asy) ha'e peteĩ mymbachu'ĩ ñarõgua mba'asy, oguerúva apytu'ũ ruru hakuáva tapicha ha ambue mymba huguy akúvape.^[1] Umi mba'asyapypẽ ñepyrũmby apytépe oĩ: akãnundu ha jehýi upe tenda heñoiháme ko mba'asy.^[1] Umi mba'asyapypẽ rapykuéri ou jepi ko'ãva: ñemomýi mbarete, py'atarova ndaikatúiva ojejoko, ýgui jekyhyje, tete pehẽngue akuruchĩ, akãjavy ha py'amano.^[1] Oñepyrũ rire ã mba'asyapypẽ, Rabia katuetei oporojuka.^[1] Ko mba'asy oñepyrũ guive ojehechauka peve mba'asyapypẽ ohasa jepi 1-3 jasy. Upéicharõ jepe, ikatu hi'are peteĩ arapokõi ohasapa mboyvénte térã hi'arekuaa peteĩ ary ári.^[1] Hi'arekue iñambuekuaa upe mymbachu'ĩ ñarõ og̃uahẽháicha tajygue tapereko rusu peve.^[2]

Ambue mymba ombohasa Rabia tapichápe. Rabia ikatu oñembohasa peteĩ mymba hasýmava oikarãi térã oisu'úrõ ambue mymba térã tapichápe.^[1] Mymba hasýva rendy ikatu avei ombohasa Rabia og̃uahẽrõ ambue mymba térã tapicha ambýu pirepererĩme.^[1] Tapichápe, Rabia oñepyrũve jagua su'upy rupive.^[1] Umi tetãme oguerekóva heta jagua hasýva, 99% Rabia oñepyrũ jagua su'upy rupive.^[3] Umi tetã América-guávape, mbopi su'upy hína upe omoñepyrũvéva Rabia tapicha apytépe; ha 5% ndohupytýi Rabia oñepyrũva jagua su'upy rupive.^[1][3] Mymba oñapi'ũva ndoguereko guasúi Rabia.^[3] Upe Rabia mymbachu'ĩ ñarõ og̃uahẽ apytu'ũme tajygue apejereguáva rupive. Ko mba'asy oñehesa'ỹijokuaa oñepyrũ rire mba'asyapypẽ mante.^[1]

Heta tenda rupi, mymba jesareko ha mba'asymombiaha apopy rupive opave ohóvo Rabia oñepyrũva jagua su'upýgui.^[1] Ñepohãno oñepyrũ mboyve ko mba'asy ningo iporã umi hasykuaavévape g̃uarã. Ko'ãichagua tapicha hína umi omba'apóva mbopi apytépe térã opyta aréva umi tenda py'ỹi isarambiháme Rabia.^[1] Umi tapicha hasykuaávape g̃uarã, Rabia mba'asymombiaha, ha sapy'ánte Rabia peu'ỹrã, iporã ohapejoko hag̃ua ko mba'asy oñepohãnokáramo oñepyrũ mboyve Rabia mba'asyapypẽ.^[1] Su'upy ha ñekarãi ojejohéiramo 15 aravo'i pukukue ojeipurúvo havõ ha y, Iodopovidona térã hyjuirãry, ikatúrõ ojuka mymbachu'ĩ ñarõ, iporã nunga avei Rabia ñembohasa ojehapejoko hag̃ua.^[1] Ndahetaiete tapicha oikovéva Rabia mba'asyapypẽ rire. Umíva heta oñepohãnoka Milwaukee ñangarekokuaa rupive.^[4]

Upe Rabia mba'asymombiaha ha'e peteĩ mba'asymombiaha ojeipurúva ojehapejoko hag̃ua Rabia.^[5] Ojetopakuaa hetaichagua ijeroviapýva ha oiko porãva. Ikatu ojeipuru ojehapejoko hag̃ua Rabia oñepyrũ mboyve térã mymbachu'ĩ ñarõ oike riremínte tetépe jagua térã mbopi su'upy rupive. Teteñeñangareko oiko are mbohapy pohãnokutu rire. Ã pohã ojeikutu jepi pire térã takyguépe. Oike rire mba'asy tetépe, mba'asymombiaha ojeipuru jepi Rabia peu'ỹrã ndive. Oñemomarandu umi tapicha hasykuaavévape tomoĩka mba'asymombiaha oĩmétarõ peteĩ tenda ikatuhápe ojehu chupe ko mba'e vai. Mba'asymombiaha iporã tapicha ha mymbáme g̃uarã. Jagua ñepohãno ningo iporãiterei ojehapejoko hag̃ua ko mba'asy tapicha apytépe.^[5]

Hetaiterei tapicha omoĩkáma mba'asymombiaha, ha opa ary 250.000 ári tapicha oikove hasy rire.^[5] Tapicha oimeraẽ arygua omoĩkakuaa ko pohã. Oĩ 35% guive 45% meve tapichakuéra oñandúva hasy térã ipire pytãva oñepohãnokutuhaguéme. Oĩ 5% guive 15% meve tapichakuéra ikatúva iñakãnundu, iñakãrasy térã ipy'ajere. Tapicha oguerekóramo Rabia, ko mba'asymombiaha ndive ikatu ojeipuru ambue pohã. Mba'asymombiaha ndoguerekói jepi Timerosal. Umi mba'asymombiaha ojejapóva tajygue pyahapyrégui ojeipuru jepi sa'i tetã Asia ha Latinoamérica-guávape, ha katu ndaha'éi oiko porãmbáva ha hetave mba'easy ijykére ogueru. Ijepuru ndoguerohorýiri upe Tesãi Arapygua Atyguasu.^[5]

Ary 2014 jave oñehepyme'ẽ tuichaháicha USD44 ha USD78-re peteĩ ñepohãnopukurã.^[6] Estados Unidos-me, Rabia mba'asymombiaha pohãnopukurã oñehepyme'ẽ USD750 árire.^[7]

Opa ary, Rabia ojuka 26.000-55.000 tapichápe arapy tuichakue javeve.^[1][8] Ko'ã ñemano apytépe, 95% ári oiko Asia ha África-pe.^[1] Rabia oĩ 150 ári tetãme ha opa yvyguasu ndaha'éiva Antártida-me.^[1] Oĩ 3 su sua ári tapicha oikóva umi tenda oĩháme Rabia arapy tuichakue javeve.^[1] Heta tenda Europa ha Australia-pe, mbopi añónte oguereko Rabia.^[9] Heta tetã ha'éva ypa'ũ'i ndoguerekoiete Rabia.^[10]

1. ↑ ^{1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 1,17} "Rabies Fact Sheet N°99." World Health Organization. July 2013. Nuoroda tikrinta 28 February 2014.
2. ↑ Robbins and Cotran Pathologic Basis of Disease (7th edición). Elsevier/Saunders. 2005. p. 1375. ISBN 0-7216-0187-1. 
3. ↑ ^{3,0 3,1 3,2} Emergency Medicine: A Comprehensive Study Guide (Emergency Medicine (Tintinalli)). McGraw-Hill. 2010. pp. Chapter 152. ISBN 0-07-148480-9. 
4. ↑ Hemachudha T, Ugolini G, Wacharapluesadee S, Sungkarat W, Shuangshoti S, Laothamatas J. „Human rabies: neuropathogenesis, diagnosis, and management.“. Lancet neurology, 12 (5), 498–513 (May 2013). DOI:10.1016/s1474-4422(13)70038-3. PMID 23602163. 
5. ↑ ^{5,0 5,1 5,2 5,3} „Rabies vaccines: WHO position paper“. Weekly epidemiological record, 32 (85), 309-320 (Aug 6, 2010). 
6. ↑ "Vaccine, Rabies." Nuoroda tikrinta 6 December 2015.
7. ↑ "Perspectives: Intradermal Rabies Preexposure Immunization." June 30, 2015. Nuoroda tikrinta 6 December 2015.
8. ↑ Lozano R, Naghavi M, Foreman K, Lim S, Shibuya K, Aboyans V, Abraham J, Adair T, Aggarwal R. „Global and regional mortality from 235 causes of death for 20 age groups in 1990 and 2010: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2010.“. Lancet, 380 (9859), 2095–128 (Dec 15, 2012). DOI:10.1016/S0140-6736(12)61728-0. PMID 23245604. 
9. ↑ "Presence / absence of rabies in 2007." World Health Organization. 2007. Nuoroda tikrinta 1 March 2014.
10. ↑ "Rabies-Free Countries and Political Units." CDC. Nuoroda tikrinta 1 March 2014.