[go: up one dir, main page]
پرش به محتوا

زبان‌های آسترونزیایی

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
زبان‌های آسترونزیایی
اقوام:مردمان آسترونزیایی
پراکنش:شبه‌جزیره مالایا، ناحیه دریایی جنوب شرق آسیا، ماداگاسکار و بخش‌هایی از هندوچین، اقیانوسیه، جزیره ایستر و تایوان
تبار:یکی از خانواده‌های زبانی ابتدایی جهان
نیا:Proto-Austronesian
زیرگروه‌ها:
Northwest Formosan
Western Plains
ایزو ۲–۶۳۹ / ۵map
گلاتولوگaust1307[۱]
{{{mapalt}}}
پراکندگی زبان‌های آسترونزیایی

زبان‌های آسترونزیایی یکی از خانواده‌های زبانی در جهان هستند که در ناحیه دریایی جنوب شرق آسیا، ماداگاسکار، جزایر اقیانوس آرام، تایوان (توسط بومیان تایوان) و قاره آسیا گویش می‌شوند.[۲]آن‌ها توسط حدود ۳۸۶ میلیون نفر (۴٫۹٪ از جمعیت جهان) تکلم می‌شوند و پنجمین خانواده بزرگ جهان از نظر شمار سخنگویان هستند. زبان‌های بزرگ آسترونزیایی شامل مالایی (اندونزیایی و مالزیایی)، جاوه‌ای و تاگالوگ (فیلیپینی) هستند. مطابق برآوردها این خانواده دارای ۱٬۲۵۷ زبان است که از این نظر نیز رتبه دوم را در جهان دارد.[۳]

محدودهٔ پراکنش این زبان‌ها جزیره‌های جنوب شرق آسیا و اقیانوس آرام است. چند زبان از این خانواده نیز در قاره آسیا گویشور دارد. یک زبان تک‌افتاده نیز از این خانواده به قاره آفریقا رسیده‌است. این زبان، یعنی زبان مالاگاسی در کشور ماداگاسکار صحبت می‌شود. بیشتر زبان‌های این خانواده شمار کمی گویشور دارند ولی چند زبان اصلی استرونزیایی هم هستند که ده‌ها میلیون متکلم دارند. معنی نام آسترونزیا در زبان لاتین، «جزایر جنوبی» است.

پیشینه

[ویرایش]
گسترهٔ جغرافیایی زبان‌های استرونزیایی.

شواهد باستان‌شناسی نشان دهنده ارتباط فناورانه بین فرهنگ‌های متنوع کشاورزی «جنوب» به معنی جنوب شرقی آسیا و ملانزی با مکان‌هایی است که با عنوان بخش‌هایی از سرزمین اصلی چین شناخته می‌شوند. در حالی که ترکیبی از شواهد باستان‌شناسی و زبانی نشان می‌دهد که «شمال» منشأ خانواده‌های زبانی آسترونزیایی است که شامل سرزمین اصلی چین و تایوان می‌شود.

قبل از گسترش‌های قلمرو به سمت جنوب که توسط ویتنامی‌ها صور گرفت، خلیج تونکین در جنوب چین مسکن بومیان آسترانزیایی بود. گسترش فرهنگ چینی منجر به چینی کردن جمعیت‌های آسترونزیایی از کارهای بعدی در سرزمین اصلی چین بود.[۴]

جایگزین‌هایی برای این مدل پراکندگی وجود دارد که بیان می‌دارند که منشأ زبان‌های آسترونزیایی در آسیای مرکزی یا آسیای جنوب شرقی است.[۵][۶][۷][۸]

مهاجرت و پراکندگی

[ویرایش]

تجزیه و تحلیل ژنوم کشت نارگیل (Cocos nucifera) شواهدی مبنی بر چگونگی مهاجرت و پراکندگی مردمان آسترونزیایی ارائه می‌دهد. این مردم ممکن است حتی از سمت شرق تا آمریکا هم رفته باشند.[۹]

مدل «حرکت از تایوان»

[ویرایش]

یک دیدگاه دربارهٔ ریشه مردمان آسترونزیایی زبان این است که از تایوان در حدود ۱۰٬۰۰۰– ۶۰۰۰ سال قبل از میلاد شروع به مهاجرت به مناطق مختلف اقیانوسی کرده‌اند.[۱۰][۴]

مدل حرکت از ساندالند

[ویرایش]

ناحیه ساندالند طی تحقیقات دیگری به عنوان منشأ و محل آغاز گسترش و حرکت مردمان آسترونزی معرفی شده‌است.[۷]

دسته‌بندی

[ویرایش]

ساختار داخلی زبان‌های آسترونزیایی پیچیده‌است. این خانواده از بسیاری زبان مشابه و نزدیک به هم با شمار بالایی زنجیره گویشی تشکیل شده‌است که شناخت مرزهای بین شاخه‌ها را دشوار می‌کند. اولین گام مهم به سوی گروه‌بندی معرفی زیرگروه اقیانوسیه‌ای توسط دمپولف بود (که او آن را ملانزیایی می‌نامد).[۱۱] موقعیت ویژه زبان‌های تایوان برای اولین بار توسط آندره ژرژ هادریکورت (۱۹۶۵) شناخته شد که زبان‌های آسترونزیایی را به سه زیر گروه تقسیم کرد: آسترونزیایی شمالی (= فرمزی)، آسترونزیایی شرقی (= اقیانوسیه‌ای) و آسترونزیایی غربی (تمام زبان‌های باقیمانده).

متعاقباً، موقعیت زبان‌های فرمزی به عنوان باستانی‌ترین گروه زبان‌های آسترونزیایی توسط اتو کریستین دال (۱۹۷۳) به رسمیت شناخته شد و به دنبال آن پیشنهادهایی از پژوهشگران دیگری ارائه شد که زبان‌های فرمزی در واقع بیش از یک گروه درجه اول آسترونزیایی هستند. رابرت بلوست (۱۹۷۷) برای نخستین بار مدلی را ارائه داد که در حال حاضر تقریباً توسط همه پژوهشگران این رشته پذیرفته شده‌است. این مدل دارای چند زیر گروه درجه یک در تایوان و یک شاخه درجه یک به نام مالایو-پلی‌نزیایی شامل تمام زبان‌های آسترونزیایی خارج از تایوان است.

نوشتار

[ویرایش]
تابلویی به خطوط بالیایی و لاتین در یک معبد هندو در استان بالی

امروزه بیشتر زبان‌های آسترونزیایی به خط لاتین می‌نویسند. خطوط غیرلاتین پرکاربرد شامل خط براهمی (الفبای کاوی و چامی) و خط عربی (الفبای جاوی و پگون) هستند. از خط بریل نیز در فیلیپینی، مالزیایی، اندونزیایی، تولای، موتو، مائوری، ساموآیی، مالاگاسی و بسیاری زبان آسترونزیایی دیگر استفاده می‌شود.

مقایسه واژگان

[ویرایش]

در زیر ۱۳ واژه از زبان‌های آسترونزیایی برای مقایسه ارائه شده‌است که در تایوان، فیلیپین، جزایر ماریانا، اندونزی، مالزی، چامپا (در تایلند، کامبوج و ویتنام)، تیمور شرقی، پاپوآ، نیوزیلند، هاوایی، ماداگاسکار، بورنئو، کیریباتی و تووالو گویش می‌شوند.

جدول مقایسه ۱۳ واژه
فارسی یک دو سه چهار فرد خانه سگ راه روز نو ما چه؟ آتش
نیاآسترونزیایی *əsa, *isa *duSa *təlu *əpat *Cau *balay, *Rumaq *asu *zalan *qaləjaw, *waRi *baqəRu *kita, *kami *anu, *apa *Sapuy
تتومی ida rua tolu haat ema uma asu dalan loron foun ita saida ahi
آمیس cecay tosa tolo sepat tamdaw luma wacu lalan cidal faroh kita uman namal
پویوما sa dua telu pat taw rumah soan dalan wari vekar mi amanai apue,
asi
تاگالوگ isa

ᜁᜐ

dalawa

ᜇᜎᜏ

tatlo

ᜆᜆ᜔ᜎᜓ

apat

ᜀᜉᜆ᜔

tao

ᜆᜂ

bahay

ᜊᜑᜌ᜔

aso

ᜀᜐᜓ

daan

ᜇᜀᜈ᜔

araw

ᜀᜇᜏ᜔

bago

ᜊᜄᜓ

tayo / kami

ᜆᜌᜓ / ᜃᜋᜒ

ano

ᜀᜈᜓ

apoy

ᜀᜉᜓᜌ᜔

بیکول sarô

ᜐᜇᜓ

duwá

ᜇᜓᜏ

tuló

ᜆᜓᜎᜓ

apat

ᜀᜉᜆ᜔

táwo

ᜆᜏᜓ

harong

ᜑᜇᜓᜅ᜔

áyam

ᜀᜌᜋ᜔

dálan

ᜇᜎᜈ᜔

aldaw

ᜀᜎ᜔ᜇᜏ᜔

bâgo

ᜊᜄᜓ

kitá

ᜃᜒᜆ

anó

ᜀᜈᜓ

kalayó

ᜃᜎᜌᜓ

رینکونادا بیکول əsad

ᜁᜐᜇ᜔

darwā

ᜇᜇ᜔ᜏ

tolō

ᜆᜓᜎᜓ

əpat

ᜁᜉᜆ᜔

tawō

ᜆᜏᜓ

baləy

ᜊᜎᜒᜌ᜔

ayam

ᜀᜌᜋ᜔

raran

ᜇᜇᜈ᜔

aldəw

ᜀᜎ᜔ᜇᜏ᜔

bāgo

ᜊᜄ᜔

kitā

ᜃᜒᜆ

onō

ᜂᜈᜓ

kalayō

ᜃᜎᜌᜓ

وینارایی usa duha tulo upat tawo balay ayam,
ido 		dalan adlaw bag-o kita anu kalayo
سبوانو usa,
isa 		duha tulo upat tawo balay iro dalan adlaw bag-o kita unsa kalayo
هیلیگاینون isa duha tatlo apat tawo balay ido dalan adlaw bag-o kita ano kalayo
آکلانی isaea,
sambilog 		daywa tatlo ap-at tawo baeay ayam daean adlaw bag-o kita ano kaeayo
کینارای-آ (i)sara darwa tatlo apat tawo balay ayam dalan adlaw bag-o kita ano kalayo
تائوسونگ hambuuk duwa tu upat tau bay iru' dan adlaw ba-gu kitaniyu unu kayu
مارانائو isa dowa t'lo phat taw walay aso lalan gawi'e bago tano tonaa apoy
کاپامپانگان métung adwá atlú ápat táu balé ásu dálan aldó báyu íkatamu nánu apî
پانگاسینانی sakey dua,
duara 		talo,
talora 		apat,
apatira 		too abong aso dalan ageo balo sikatayo anto pool
ایلوکانو maysa dua tallo uppat tao balay aso dalan aldaw baro datayo ania apoy
ایواتان asa dadowa tatdo apat tao vahay chito rarahan araw va-yo yaten ango apoy
ایبانگ tadday dua tallu appa' tolay balay kitu dalan aggaw bagu sittam anni afi
یوگاد tata addu tallu appat tolay binalay atu daddaman agaw bagu sikitam gani afuy
گادانگ antet addwa tallo appat tolay balay atu dallan aw bawu ikkanetam sanenay afuy
تبولی sotu lewu tlu fat tau gunu ohu lan kdaw lomi tekuy tedu ofih
لونگ باوانگ eceh dueh teluh epat lemulun/lun ruma' uko' dalan eco beruh teu enun apui
مالایی

(مالزیایی/اندونزیایی)

sa/se,
satu,
suatu 		dua tiga[نیازمند منبع] empat orang rumah,
balai 		anjing jalan hari baru kita, kami apa,
anu 		api
کاوی esa,
eka 		rwa,
dwi 		tĕlu,
tri 		pat,
catur[۱۲] 		wwang umah asu dalan dina hañar, añar[۱۳] kami[۱۴] apa,
aparan 		apuy,
agni
جاوه‌ای siji,
setunggal 		loro,
kalih 		tĕlu,
tiga[۱۵] 		papat,
sekawan 		uwong,
tiyang,
priyantun[۱۵] 		omah,
griya,
dalem[۱۵] 		asu,
sĕgawon 		dalan,
gili[۱۵] 		dina,
dinten[۱۵] 		anyar,
énggal[۱۵] 		awaké dhéwé,
kula panjenengan[۱۵] 		apa,
punapa[۱۵] 		gĕni,
latu,
brama[۱۵]
سوندایی hiji dua tilu opat urang imah anjing jalan poe anyar,
enggal 		arurang naon seuneu
آچه‌ای sa duwa lhèë peuët ureuëng rumoh,
balè,
seuëng 		asèë röt uroë barô (geu)tanyoë peuë apui
مینانگ‌کابائو ciek duo tigo ampek urang rumah anjiang labuah,
jalan 		hari baru awak apo api
رجانگ do duai tlau pat tun umêak kuyuk dalên bilai blau itê jano,
gen,
inê 		opoi
لامپونگی sai khua telu pak jelema lamban kaci ranlaya khani baru kham api apui
باسایوگی se'di dua tellu eppa' tau bola asu laleng esso baru idi' aga api
تمویی satuk duak tigak empat uwang,
eang 		gumah,
umah 		anying,
koyok 		jalan aik,
haik 		bahauk kitak apak apik
توبا باتاک sada dua tolu opat halak jabu biang dalan ari baru hita aha api
کلانتان-پاتانی so duwo tigo pak oghe ghumoh,
dumoh 		anjing jale aghi baghu kito gapo api
چامورو håcha,
maisa 		hugua tulu fatfat taotao/tautau guma' ga'lågu[۱۶] chålan ha'åni nuebu[۱۷] hita håfa guåfi
موتو ta,
tamona 		rua toi hani tau ruma sisia dala dina matamata ita,
ai 		dahaka lahi
مائوری tahi rua toru whā tangata whare kurī ara rā hou tāua, tātou/tātau
māua, mātou/mātau 		aha ahi
کیریباسی teuna uoua tenua aua aomata uma,
bata,
auti (از خانه) 		kamea,
kiri 		kawai bong bou ti tera,
-ra (پسوند) 		ai
تووالویی tasi lua tolu fá toko fale kuli ala,
tuu 		aso fou tāua a afi
هاوایی kahi lua kolu hā kanaka hale 'īlio ala ao hou kākou aha ahi
بانجاری asa duwa talu ampat urang rūmah hadupan heko hǎri hanyar kami apa api
مالاگاسی isa roa telo efatra olona trano alika lalana andro vaovao isika inona afo
دوسون iso duo tolu apat tulun walai,
lamin 		tasu ralan tadau wagu tokou onu/nu tapui
کادازان iso duvo tohu apat tuhun hamin tasu lahan tadau vagu tokou onu,
nunu 		tapui
رونگوس iso duvo tolu,
tolzu 		apat tulun,
tulzun 		valai,
valzai 		tasu dalan tadau vagu tokou nunu tapui,
apui
تامبانو ido duo tolu opat lobuw waloi asu ralan runat wagu toko onu apui
ایبان satu, sa,
siti, sigi 		dua tiga empat orang,
urang 		rumah ukui,
uduk 		jalai hari baru kitai nama api
مالایی ساراواک satu,
sigek 		dua tiga empat orang rumah asuk jalan ari baru kita apa api
ترنگانو se duwe tige pak oghang ghumoh,
dumoh 		anjing jalang aghi baghu kite mende, ape,
gape, nape 		api
کانایاتن sa dua talu ampat urakng rumah asu' jalatn ari baru kami',
diri' 		ahe api

جستارهای وابسته

[ویرایش]

منابع

[ویرایش]
  1. ↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Austronesian". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. {{cite book}}: Invalid |display-editors=4 (help)
  2. ↑ "Austronesian Languages". Encyclopædia Britannica. Retrieved 26 October 2016.
  3. ↑ Robert Blust (2016). History of the Austronesian Languages. University of Hawaii at Manoa.
  4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ Blust R (1999). "Subgrouping, circularity and extinction: some issues in Austronesian comparative linguistics". In Zeitoun E (ed.). Selected papers from the Eighth International Conference on Austronesian Linguistics. Taipei: Academia Sinica. pp. 31–94. ISBN 9576716322. OCLC 58527039.
  5. ↑ Dyen, Isidore (1962). "The lexicostatistical classification of Malayapolynesian languages". Language. 38 (1): 38–46. doi:10.2307/411187. JSTOR 411187.
  6. ↑ Isidore Dyen (1965). "A Lexicostatistical Classification of the Austronesian Languages". Internationald Journal of American Linguistics, Memoir. 19: 38–46.
  7. ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ Oppenheimer, Stephen (1998). Eden in the east: the drowned continent. London: Weidenfield & Nicholson. ISBN 0-297-81816-3.
  8. ↑ Cristian Capelli; James F. Wilson; Martin Richards; Michael P. H. Stumpf; Fiona Gratrix; Stephen Oppenheimer; Peter Underhill; Vincenzo L. Pascali & Tsang-Ming Ko (2001). "A Predominantly Indigenous Paternal Heritage for the Austronesian-Speaking Peoples of Insular Southeast Asia and Oceania". American Journal of Human Genetics. 68 (2): 432–443. doi:10.1086/318205. PMC 1235276. PMID 11170891.
  9. ↑ Gunn, Bee; Luc Baudouin; Kenneth M. Olsen (2011). "Independent Origins of Cultivated Coconut (Cocos nucifera L.) in the Old World Tropics". PLoS ONE. 6 (6): e21143. doi:10.1371/journal.pone.0021143. PMC 3120816. PMID 21731660.
  10. ↑ Gray, RD; Drummond, AJ; Greenhill, SJ (2009). "Language Phylogenies Reveal Expansion Pulses and Pauses in Pacific Settlement". Science. 323 (5913): 479–483. doi:10.1126/science.1166858. PMID 19164742.
  11. ↑ Dempwolff, Otto (1934-37). Vergleichende Lautlehre des austronesischen Wortschatzes. (Beihefte zur Zeitschrift für Eingeborenen-Sprachen 15;17;19). Berlin: Dietrich Reimer. (3 vols.)
  12. ↑ s.v. kawan, Old Javanese-English Dictionary, P.J. Zoetmulder and Stuart Robson, 1982
  13. ↑ s.v. hañar, Old Javanese-English Dictionary, P.J. Zoetmulder and Stuart Robson, 1982
  14. ↑ s.v. kami, this could mean both first person singular and plural, Old Javanese-English Dictionary, P.J. Zoetmulder and Stuart Robson, 1982
  15. ↑ ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ ۱۵٫۲ ۱۵٫۳ ۱۵٫۴ ۱۵٫۵ ۱۵٫۶ ۱۵٫۷ ۱۵٫۸ Javanese English Dictionary, Stuart Robson and Singgih Wibisono, 2002
  16. ↑ از اسپانیایی "galgo"
  17. ↑ From Spanish "nuevo"
  • Cohen, E. M. K. (1999). Fundaments of Austronesian roots and etymology. Canberra: Pacific Linguistics. ISBN 0-85883-436-7
  • ویکی‌پدیای هلندی.

پیوند به بیرون

[ویرایش]
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=زبان‌های_آسترونزیایی&oldid=38253325»