Tuaanyëŋeeiabïk

Tuaanyëŋeeiabïk (Diabetes Mellitus) ee akut ë kïtëtuaany de wɛ̈rëŋeei abïk cë rɔt riɔ̈ɔ̈k ku anyïcë dïtŋeei abïk në riɛ̈mic. Dïtŋeei abïk ë riɛmic = hyperglycemia.

Kïtëtuaany kënë anɔŋiic laac arak Kuɔ̈tic, rou, ku dït yuɛ̈c ë miɛ̈th.  Të pɛ̈lë ye, ke tuaanyëŋeeiabïk aleu bë tuɛnytuɛny kɔ̈k bɛ̈ɛ̈i, tuɛnytuɛny nɔŋiic tuaany ë guɛ̈r ë puɔ̈ɔ̈u, ruai, tuaany ë rok ɣän töök ke cök, riääk ë rɛ̈lɣer, riääk ë nyin ku nyiny ë kɛ̈ŋ [cognitive impairement]. Tuaanyëŋeeiabïk ee thuɔɔu ë raan juakic arak rou. Në ruɔ̈n 2019, tuaanyëŋeeiabïk acï raan tim 4.2 nɔ̈k. Tuaany ë ŋeei abïk ee tuaany 7 në tuɛnytuɛny ë kɔc nɔ̈k në pinynhom. Agut 2019,  acëë thɔ̈ɔ̈ŋ kɔ̈u an tim 463 aacïï tuaany ŋeei abïk nɔ̈k ë pinynhom (aayaa bɛ̈k 8.8% në buɔtic cë ŋuɛ̈ɛ̈n akut kɔc de pinynhom).

Tuaany ë Ŋeei Abïk (TAŊ 1 &2) ee yic rou.

TAŊ1 (IDDM) ee tuɔl tëcënë RoŋPïïr B  kë  tak riɔ̈ɔ̈k (RPB) = B cells, bïk adhukŋeei [insulin] duɔ̈ŋ cuëëc. TAŊ1 ayee beec adhukŋeei.

TAŊ 2 (NIDDM), ee tuɔ̈l në wɛ̈t ciee adhuŋeei luui në kɔ̈ɔ̈k, roŋpïïr awën yee adhukŋeei gam.

Tëcïï tuaany jal cil, ciɛ̈n adhukŋeei në guɔ̈pic aleu bë cil aya. Kɛ̈k tuaany lac bɛ̈ɛ̈i ee cuai [obesity], ku ciɛ̈n thuɔ̈ny. Kɛ̈ cït  90% de atutuul ayee TAŊ 2.

Gël ku bɛ̈c ë TAŊ 2 anɔŋic cääm ë miɛ̈th puɔth, thuɔ̈ny, gël ë cuai ku cuɔ̈k mäth [smoking], ë tap.

Muɔ̈k ë puɔ̈ɔ̈r ë riɛm ku muɔ̈k ë cök ku nyin aa thiekiic tënë kɔc nɔŋ, tuaany,  mär ë thiɛk ku rɛ̈t tïnë kɔc cuai nɔŋ TAŊ 2 alui apɛdït.