[go: up one dir, main page]
Neidio i'r cynnwys

Ancien Régime

Oddi ar Wicipedia
Ancien Régime
Enghraifft o'r canlynolsystem wleidyddol Edit this on Wikidata
Dechreuwyd15 g Edit this on Wikidata
Daeth i benAwst 1789 Edit this on Wikidata
Louis XIV gyda'i deyrnasiad hir ac brenhiniaeth absoliwt a fu'n symbol o'r Ancién Regime
Cartŵn wleidyddol o 1789 gyda'r capsiwn, ""A faut esperer q'eu.s jeu la finira bentot" ("Rhaid i ni obeithio y daw'r gêm i ben yn fuan") Y Drydedd Ystad (y werin) yn cario'r Clerigwyr a'r Uchelwyr ar ei chefn

Cyfeiria'r Ancien Régime (Ffrangeg am yr "hen drefn") at drefniadaeth wleidyddol a chymdeithasol Teyrnas Ffrainc o ddiwedd yr Oesoedd Canol hyd y Chwyldro Ffrengig yn 1789.[1] a ddiddymodd y drefn ffiwdal a system bonheddigion Ffrainc (1790).[2] Nodweddion yr system oedd brenhiniaeth absoliwt, bodolaeth breintiau niferus, gweinyddiaeth yn ôl ystadau (lle rennir y wladwriaeth i wahanol 'ystadau' neu ddosbarthiadau ac iddynt hawliau gwahanol), eglwys wladol freintiedig a rhaniad tiriogaethol gyda gwahaniaethau mawr mewn gweinyddiaeth a chyfraith. Roedd llinach Valois yn rheoli yn ystod yr Ancien Régime hyd at 1589 ac fe'i disodlwyd wedyn gan linach Bourbon. Defnyddir y term yn achlysurol i gyfeirio at systemau ffiwdal cyffelyb y cyfnod mewn mannau eraill yn Ewrop megis y Swistir.[3]

Trwy estyniad, mae'r term yn cael ei gymhwyso i'r rhannau helaeth o Ewrop a gafodd newidiadau aruthrol o ganlyniad i'r Chwyldro Ffrengig. Yn yr Iseldiroedd a Gwlad Belg, defnyddir y term ancien régime yn gyffredinol i gyfeirio at y strwythurau gwleidyddol a chymdeithasol a ddiddymwyd yng Ngweriniaeth Batafia gan oresgyniad Ffrainc rhwng 1794 - 1795. Roedd y sefydliadau hyn yn aml yn dod o hyd i'w gwreiddiau yn ffiwdaliaeth yr Oesoedd Canol.

Mae'r term 'ancien régime' hefyd yn cymryd lle'r cyfnod modern cynnar, cyfnod yn hanes Ewrop sy'n rhedeg o c.1450 i c.1800.[4]

Nodweddion

[golygu | golygu cod]
Rhaniadau Teyrnas Ffrainc yn 1477. Er bod gan Frenin Ffrainc bwerau anferthol mewn gwirionedd bu'n rhaid iddo negodi gyda gwleidyddiaeth lleol ar draws ei deyrnas
Y Généralités yn 1789, lle cafwyd ymdrech ar ad-drefniad cyn y Chwyldro gyda'r gwahanol rhanbarthau â gwahanol bwerau
Cartŵn yn erbyn yr Ancien Régime, Le peuple sous l'ancien Regime ("Y bobl dan yr hen Gyfundrefn")

Ni ellir siarad am yr 'ancien régime' gyda'r un nodweddion a strwythur ym mhobman ac ym mhob amser heb ddatblygiadau. Cododd clytwaith o dywysogaethau ledled Ewrop, pob un â'i hanes ei hun a'i gwahaniaethau rhanbarthol.[5] Gan symleiddio'r ancien régime yn gryf, gwyddys am gymdeithas ddosbarth sy'n cynnwys tri dosbarth: yr uchelwyr, y clerigwyr a'r drydedd stad, gydag israniadau. Roedd gan yr uchelwyr a'r clerigwyr nifer o freintiau, gan gynnwys, er enghraifft, eithriad rhag trethi. Ar y dechrau, nid oedd gan y drydedd ystâd, a oedd yn cynnwys trigolion y wlad fel ffermwyr a gweithwyr, masnachwyr, gweithwyr a chrefftwyr yn y dinasoedd, unrhyw lais, ond nodwyd hynny dros y canrifoedd, yn enwedig yn y dinasoedd. Nodwedd y cyfnod hwn oedd y ffurf fechan o ddylanwad gwleidyddol a grym i'r dinesydd, y crefftwyr a'r gweithwyr ar y naill law o'i gymharu â dylanwad gormodol ac yn enwedig breintiau'r uchelwyr a'r clerigwyr neu'r clerigwyr ar y llaw arall.

Yng nghefn gwlad roedd gwrthgyferbyniad mawr rhwng y werin a'r dosbarth landlord, a oedd bron yn gwbl ddominyddol ar sail y system ffiwdal. Er enghraifft, gallai arglwydd pentref arfer y pwerau deddfwriaethol a barnwrol a'r weinyddiaeth o ddydd i ddydd mewn pentref. Ar y llaw arall, roedd lefel uchel o ddatganoli. Adlewyrchwyd hyn hefyd mewn amrywiaeth eang iawn o arian cyfred, pwysau a mesurau, a oedd yn wahanol ym mron pob rhanbarth.

Yn yr ancien régime, gellid prydlesu mandadau cyhoeddus a swyddogaethau barnwrol, megis swydd y siryf, y faeryddiaeth, am gyfnod cyfyngedig. Mewn egwyddor, gallai hyn fod yn effeithlon iawn, ond oherwydd gweledigaeth tymor byr a mynd ar drywydd elw, arweiniodd hefyd at gam-drin, ffafriaeth neu fympwyoldeb biwrocrataidd.

Diddymu'r ancien régime

[golygu | golygu cod]

Roedd llawer o ganlyniadau cymdeithasol a gweinyddol i ddileu’r ancien régime:

  • Diddymwyd yr arglwyddiaethau (gan gynnwy seneddau rhanbarthol a Senedd Llydaw a'u disodli gan un model llywodraeth leol cyffredinol, y fwrdeistref. Cafodd bwrdeistrefi eu grwpio yn gantonau barnwrol ac arrondissements, a osodwyd yn eu tro o dan adrannau newydd - a elwid yn daleithiau eto yn ddiweddarach.
  • Ad-drefnu'r farnwriaeth - disodlwyd meinciau’r henaduriaid lleol gan lysoedd a weinyddir yn ganolog. Cyflwynwyd Llysoedd Apêl a Brawdlysoedd.
  • Cyflwyno’r gofrestr sifil i gymryd lle cofrestriad genedigaethau, priodasau a marwolaethau a drefnwyd yn flaenorol gan yr Eglwys.
  • Dileu'r system ffiwdal: daeth fiefs (yr oedd y deiliad yn dal yr usufruct yn unig a'r suzerain yr eiddo noeth) yn eiddo llawn.
  • Dileu system y degwm: - Disodlwyd y degwm a gesglir fel arfer gan yr Eglwys (a rennir yn gyfartal rhwng offeiriad y plwyf, yr esgobaeth a chymorth y tlodion lleol) gan system o drethi a drefnwyd gan y Wladwriaeth. Roedd degwm a ddelid gan seciwlariaid yn cael eu fforffedu (neu deitl yr eiddo yn cael ei wneud yn ddiwerth).
  • Fforffedu'r parth brenhinol: daeth hwn yn eiddo gwladol.
  • Diddymu pob teitl swyddogol a bonheddig.
  • Ad-drefnu'r Gyfraith - Diddymu cyfraith arferol a chyflwyno Cod Napoleon (cod sifil).
  • System Fesur - Diddymu'r hen systemau mesur a chyflwyno'r system fetrig.

Nid oedd y newidiadau hyn o reidrwydd yn gadarnhaol ym mhobman. Er enghraifft, roedd dinasyddiaeth drefol cyn 1800 mewn llawer o brif ddinasoedd Ewrop yn llawer mwy democrataidd na gwladwriaethau gwladwriaethau’r 19gg. Gallai preswylydd dinas gymryd rhan mewn sefydliadau trefol mewn pob math o ffyrdd, sicrhau bod ei lais yn cael ei glywed, a thrwy weithdrefnau aml-gam ddatgan ei ddylanwad yn genedlaethol. Dinistriodd y Chwyldro y strwythurau hyn. Diddymwyd yr urddau a sefydliadau cymdeithasol eraill fel creiriau 'ffiwdal', a chymerodd fwy na chanrif cyn i Ffrainc hefyd dderbyn rhywbeth tebyg i bleidlais gyffredinol.[6]

Ancien Régime fel term llawfer

[golygu | golygu cod]

Wrth ddefnyddio'r term Ancien Régime gyda phriflythrennau cyfeirir yn benodol ar lywodraeth a gweinyddiaeth Ffrainc hyd at y Chwyldro, ac, efallai teyrnasoedd cyfredol eraill i un Ffrainc. Ond defnyddir y term hefyd, fel rheol heb brif lythrennau, i gyfeirio at unrhyw weinyddiaeth neu lywodraeth arall bu'n araf neu'n stwbwrn i newid.[7]

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. ↑ Dewever, Richard (14 Mehefin 2017). "On the changing size of nobility under Ancien Régime, 1500-1789" (PDF). L'Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales. Cyrchwyd February 3, 2022.
  2. ↑ The National Assembly (19 June 1790). "Decree on the Abolition of the Nobility" (PDF). The Open University. Archifwyd (PDF) o'r gwreiddiol ar 2017-10-19. Cyrchwyd 27 Rhagfyr 2021.
  3. ↑ "Switzerland | History, Flag, Map, Capital, Population, & Facts | Britannica". www.britannica.com (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-03-07.
  4. ↑ Zie Open Universiteit: Europa in het ancien regime (1450-1800)
  5. ↑ A.R. Brown (2023-08-09). "Feudalism | Definition, Examples, History, & Facts | Britannica Money". www.britannica.com. Cyrchwyd 2023-08-13.
  6. ↑ (yn en) Ancien Regime, The Gale Group Inc., 2004, http://www.encyclopedia.com/history/modern-europe/ancient-history-middle-ages-and-feudalism/ancien-regime, adalwyd 26 Chwefror 2017
  7. ↑ "Long Live the Ancien Régime! The coronation of Charles III was dense with meaning. It's complicated; and easy to misunderstand" (yn Saesneg). History Today. 8 Awst 2023.

Dolenni allanol

[golygu | golygu cod]
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ancien_Régime&oldid=11859237"