နျူးကလီးယပ်

အဲစ်တမ်အကို ကအောဝ်ႏဒျာႏ နျုးကလီးယပ် (အိန်းကလေတ်: Atomic Nucleus) နျူးကလိယပ် ယို ဒဲဉ်းဒဲ့(သိပ်သည်း)မွေးခင်ႏလမ်းတဗာႏတဲင် နျူကလီယွန် (ပရိုတွန် တောမ်ႏ နျူထရွန်) ဖုံႏအောဝ်ႏပါသော့ꩻ နောဝ်ꩻသွူ။ နျူးကလီးယပ် နဝ်ꩻ Ernest Rutherford ထိုမ်ႏမော့ꩻခါꩻဒျာႏ ၁၉၁၁ ဗာႏကို အဝ်ႏကျိုꩻစာꩻစမ်ꩻထွား(စမ်းသပ်)လွေꩻ Thomson ကမာꩻခါꩻဒါႏ အဲတ်တမ် "plum pudding model" ပုင်ႏစံႏကျာꩻနဝ်ꩻသွူ။^[၁] ခါးလား ကထောင်ထွားလေ့လာ နျူကလိယ သဘော်ꩻသဘာဝ တောမ်ႏ အစွန်ꩻအထီ ဖုံႏနောဝ်ꩻတွော့ꩻ ထောင်ထွားလေ့လာလုဲင်ႏဒျာႏ နျူကလိယပ်အကို ကပါသော့ꩻဒါႏ ဒြပ်ဖွန်ႏဖုံႏအခရာႏ အစားနောဝ်ꩻတဲင် နျုကလိယပ်ယို ထွာဒျာႏ ပရိုတွန် (Proton) တောမ်ႏ နျူထရွန် (Neutron) ကရိုꩻဒါႏ အခေႏခံႏအဖွန်ႏနီမျိုꩻ စုဗူႏသေꩻခါꩻနောဝ်ꩻသွူ။ ဥပမာႏနုဲင်း ဟိုက်ဒရိုဂျင် အဲစ်တမ်((Hydrogen Atom) နျူကလိယပ် ကိုနောဝ်ꩻ ပရိုတွန်ပါသော့ꩻတဖြုံႏတဲင် တျာႏမေႏဓါတ်+e (အီလဲစ်ထရွန် ဒြပ်ဖွန်ႏတဖွန်ႏအကို ကပါသော့ꩻဒါႏ တျာႏမေႏအဆေ့ꩻအအာ ပမာဏ) ပါသော့ꩻနောဝ်ꩻသွူ။ ဒြပ်ထုနောဝ်ꩻတဲ အဆအာထဲင်း အီလဲစ်ထရွန်ဒြပ်ထု ၁၃၈၀ ဆ နောဝ်ꩻသွူ။ နျူထရွန်နောဝ်ꩻတဲ တျာႏမေႏဓါတ် အဲဉ်ထောဝ်း၊ ဓါတ်ထိုꩻမားဒျာႏနောဝ်ꩻသွူ။ ထွူႏထဲင်းပရိုတွန်ဆေ့ꩻဆေ့တဲင် ထွူႏထဲင်း (၀.၀၁%)နောဝ်ꩻသွူ။

နျုကလိယပ် (Nucleus) တဖြုံႏအကို ကအောဝ်ႏပါသော့ꩻဒါႏ ပရိုတွန်အဆေ့ꩻအအာကိန်ꩻ တောမ်ႏ နျူထရွန် အဆေ့ꩻအအာကိန်ꩻဖုံႏ ထွိုင်ႏပေါင်ꩻလွဝါင်ꩻယို ထွာလွဉ်နျူကလိယပ်နောဝ်ꩻအတာႏ ဒြပ်ထုကိန်ꩻ (Mass Number) နောဝ်ꩻသွူ။ ဥပမာႏ..A=Z+N

A = နျူကလိယ ဒြပ်ထုကိန်ꩻ Z = ပရိုတွန် အဆေ့ꩻအအာကိန်ꩻ (Atomic number) N = နျူထရွန် အဆေ့ꩻအအာကိန်ꩻ (Number of Neutrons)

မိဉ်ႏဒေါ့ꩻယိုꩻယိုꩻ ယေဘုယျအလꩻ နျူကလိယပ်တဗာႏ ဒြပ်ထုကိန်ꩻ မိဉ်ႏလဲဉ်းထဲ့ဖွိုႏထဲင်း ၄၀ မာꩻလꩻနောဝ်ꩻ သတ်မတ်ဟဲ့ꩻနွောင်ꩻ နျူကလိယပ် အဖွီစားနောဝ်ꩻသွူ။ တန်ႏဖိုꩻ ၄၀ တောမ်ႏ ၁၀၀ ခါႏ ကအောဝ်ႏဒါႏ နျူကလိယပ်ဖုံႏယို သတ်မတ်လွေꩻ အထွူႏပသာႏသာႏ အထဝရပ် နျူကလိယပ်ဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ။ တန်ႏဖိုꩻ ကလွိုဒါႏ ၁၀၀ မာꩻကီ နျူကလိယပ်ဖုံႏနောဝ်ꩻတဲ သတ်မတ်ဟဲ့ꩻဖန်လွေꩻ နျူကလိယပ် အထွူႏစားနောဝ်ꩻသွူ။

ပရိုတွန် တောမ်ႏ နျူထရွန် ၂ မျိုꩻယို ဟဲ့ꩻလို့လို့ နျူကလီယွန် (Nucleons) ဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ ။ နျူကလိယပ် အမျိုꩻမျိုꩻ အစားစားဖုံႏအကို ကအောဝ်ႏပါသော့ꩻဒါႏ ပရိုတွန် တောမ်ႏ နျူထရွန် အဆေ့ꩻအအာအလꩻ အချိုꩻအဆ (အချိုးအဆ) အမျိုꩻမျိုꩻ အောဝ်ႏပေါင်ꩻစပ်သော့ꩻနောဝ်ꩻသွူ။

အဆေ့ꩻအအာ အချိုꩻ(အချိုး)တဗာႏကအောဝ်ႏဒါႏ ပရိုတွန်-နျူထရွန် အစုအဗူႏဖုံႏနောဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻနျူကလုဲက်( Nuclide) တမျိုꩻနောဝ်ꩻသွူ။ ကွယ်ႏတွော့ꩻ နျူကလုဲက်တဗာႏယို အဲစ်တမ်နျူကလိယ မွေးတွိုင်ꩻတောဝ်းဒွိုန်းတဲင် အဲစ်တမ်နျူကလိုက် ရော့ꩻထွာမꩻထွာနောဝ်ꩻသွူ။ ကမော့ꩻထွူလဲဉ်း နျူကလိုက် ၁၄၄၀ လွိုကိုနောဝ်ꩻ အခေႏအနေႏတိဉ်ႏခွေါင်စား တောမ်ႏ အခေႏအနေႏတိဉ်ႏခွေါင်တောဝ်းစား (ရေဒီယိုသတ္တိတစွူတောဝ်း/ကျွထွိုင်ႏ (Radioactive)) စား ရိုꩻတဲင် အောဝ်ႏဖျင်နီမျိုꩻနောဝ်ꩻသွူ။ မိဉ်ႏတဲက်ဆဲင်ႏလွူꩻထွားတောမ်ႏ သဘာဝဒြပ်စင် အမျိုꩻပေါင်း ၉၂ မျိုꩻနောဝ်တဲꩻ နျူကလိုက်ဖုံႏ အာပသာႏကနေနောဝ်ꩻသွူ။

နျူကလိုက် တဗာႏယို မိဉ်ႏဒေါ့ꩻရိုꩻရိုꩻနောဝ်ꩻ ဒဉ်းဒဲ့လွဉ်ꩻ(သိပ်သည်း)ထွူ ဟမ်းတဒွီႏဒွီႏပွုံႏတဲင်တွော့ꩻ ပရိုတွန်-နျူထရွန် အစုအဗူႏတဗာႏ ရိုꩻနွောင်ꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ အစုအဗူႏကိုယိုနောဝ်ꩻ တျာႏမေႏအထီး + ပရိုတွန်ဖုံႏ ဖေႏကတိဉ်ႏခွေါင်အတာႏ စုညီꩻခါꩻနွောင်ꩻနောဝ်ꩻသွူ။ ပရိုတွန်ချင်ꩻချင်ꩻ ကနွန်ႏတနဲဉ်ဒါႏ တျာႏမေႏဖွန်ႏနွန်ႏအာႏ (ကူးလောင်း (Coulomb force) ကရိုꩻဒါႏ အဆေ့ꩻအအာပမာဏ ကတဲက်ထွားအွဉ်ႏနယ်အီ)ဖုံႏအောဝ်ႏတဲင် မိဉ်ႏထွာနုဲင်းနောဝ်ꩻနောဝ်ꩻ နဖူကလိယပ်ယို ပြုဲင်လီကုဲင်ထိုꩻဒါႏနောဝ်ꩻသွူ။ ကွယ်ႏတွော့ꩻ တကုဲင်လီတောဝ်း တထွာလွဉ်တောဝ်းနုဲင်းနောဝ်ꩻတဲင် မိဉ်ႏတွက်ယူႏနုဲင်းနောဝ်ꩻနောဝ်ꩻ နျူကလိုက်ဖုံႏယို အာႏတန်သန်ထဲင်း ကူးလောင်းအာႏတဲင် ဖေႏကစုဗူႏပေါင်ꩻအတာႏ ဖေႏနွောင်ꩻအစွန်ꩻအာႏတမျိုꩻမျိုꩻအောဝ်ႏ ယူႏရမ်ꩻထူႏဗာႏနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။

အာႏအစားနုဲင်းယို သဘာဝနောဝ်ꩻ တယီးပျနယ်နွောင်ꩻတောဝ်း တိတိကျကျစွဉ်ႏလဲ့ အာႏသန်လွဉ်ꩻငါႏထာꩻ နျူကလီယွန် (ပရိုတွန် တောမ်ႏ နျူထရွန်) အခါႏ ထွို့ꩻငင်ႏအာႏတသာတမျိုꩻ ယူႏဆဗာႏနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ တဗွိုန်ပီနုဲင်းတောဝ်း ကရီးခါကသေခါꩻဒါႏ ဒြပ်ထွို့ꩻငင်ႏအာႏ တောမ်ႏ ပသီႏထွို့ꩻအာႏ(သံလိုက်အား) ဖုံႏနောဝ်ꩻတဲင် ထွာနွောင်ꩻဒျာႏ အာႏတမျိုꩻခေါ်ခေါ်နောဝ်ꩻသွူ။ အာႏနုဲင်းယိုနောဝ်ꩻဟဲ့ꩻ နျုကလိယပေါင်ꩻစွိုင်စုအာႏ (မိဉ်ႏတမွေးတောဝ်း) အာႏသန်ထဲ့လူးချာငါဝါင်ꩻ ရိုꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။