Arianisme

Die Arianisme is 'n stroming binne die Christendom wat ontstaan het aan die begin van die 4de eeu. Dit is vernoem na die stigter daarvan, Arius (256-336), die presbyter van Alexandrië. Die teenswoordige unitarisme het ontstaan onder invloed van die Verligting in die sewentiende en agtiende eeu, en is 'n moderne variant van Arianisme.

In die Arianisme word die dogma van die drie-eenheid nie aanvaar nie. Sowel Jesus as die Heilige Gees word gesien as skeppings van God, en is ondergeskik aan hom. Jesus is hierby alleen ondergeskik aan God, terwyl die Heilige Gees ondergeskik is aan sowel Jesus as God. In eenvoudige woorde kan die verskil tussen ortodoksie (die Oosters-Ortodokse Kerke, Rooms-Katolieke Kerke en (die meeste) protestantse kerke) en Arianisme as volg saamgevat word: ortodoksie veronderstel dat Jesus God en mens is, Arianisme daarenteen praat van Jesus as God-agtig.

In die vierde eeu was die konflik tussen Ariane en gelowiges in die Drie-eenheid (ook genoem Trinitariërs, afgelei van die Latynse tri- = drie en unitas &nbsp ;= eenheid) die grootste twispunt in die Kerk. Ten einde hierdie konflik op te los, is die konsilie van Nicaea in 325 byeengeroep. Die opgestelde geloofsbelydenis van Nicea, alhoewel deur beide Ariane en anti-Ariane aanvaar, bevat 'n veroordeling van Arianisme deur te verklaar dat die Vader en die Seun "van dieselfde substansie" is (in die Grieks: "homoousion").

Ten spyte van die verwerping deur die konsilie het Arianisme deur die vierde eeu invloedryk gebly. Gedurende bepaalde tydperke was dit selfs die oorheersende teologie in die Romeinse Ryk. Ariaanse sendelinge het ook Arianisme versprei onder die "barbare" wat buite die ryk gewoon het. Sommige keisers soos Constantius II en Flavius Julius Valens was openlik Ariaans en het soms selfs aktief teen Trinitariese Christendom gewerk deur Trinitariese biskoppe met Ariaanse biskoppe te vervang. Daar was baie steun vir Arianisme, veral in die Oos-Romeinse Ryk. Gedurende hierdie tyd is verskeie Ariaanse kerke ook gebou wat vandag nog bestaan. 'n Nuwe verwerping van die Ariaanse leerstelling het egter tydens die Eerste Konsilie van Konstantinopel in 381 gevolg. As gevolg van die hewige onderdrukking van "ketterse Christene" deur die Trinitariese keiser Theodosius I, is Arianisme in omstreeks 400 byna heeltemal onder die Romeine uitgeroei.

Tydens die bloei van Arianisme in die Romeinse Ryk in die 4de eeu het die Ariaanse en Wes-Gotiese Wulfila sy sendingwerk onder die Gote begin. Hy het 'n Bybelvertaling in Goties verskaf. Die Gotiese leier Fritigern het tot bekering gekom tydens die bewind van die Ariaanse keiser Valens. Die gevolg hiervan was dat die meeste van die Germaanse stamme wat die Romeinse Ryk binnegeval het tydens die groot volksverhuisings Ariaans was. Dit het die Visigote, die Ostrogote, die Vandale, die Boergondiërs en die Lombarde ingesluit.

Alleen die Franke het foederati van Rome en heidens gebly totdat die Wes-Romeinse Ryk verdwyn het.

Daarna het Clovis, koning van die Franke, sy mense tot die Katolieke geloof laat bekeer, wat hom in staat gestel het om beter aansluiting te vind by sy onderdane van Romeinse afkoms. Clovis was waarskynlik 'n Ariaan in sy kinderjare en het dus nie direk van die heidendom na die Katolisisme bekeer nie, soos Gregorius dit graag wil hê. Clovis en sy gevolg was in omstreeks 500 byna sekerlik oorspronklik Ariërs gewees. Argumente hiervoor kan gevind word in Edward James^[1] en Marinus Wes.^[2]

In Ariaanse koninkryke het die gaping tussen die Germaanse adel en die oorgrote meerderheid van die Romaanse en Katolieke bevolkings groot gebly. In die Ariaanse kerk is preke byvoorbeeld in Germaans gehou. Vir die Germaanse heersers was Arianisme ook 'n manier om te verhoed dat 'n klein minderheid deur die inheemse meerderheid geabsorbeer word.^[3] In die Vandale se Ryk in Noord-Afrika het die teenstrydigheid gelei tot geweld en vervolging van Katolieke gelowiges (ten minste volgens Gregorius van Tours, 'n Katolieke bron).

Die Ariaanse ryke het die een na die ander ineengestort. Die Vandale en Ostrogote is vernietig deur Justinianus, en die Boergondiërs deur die Franke. Die Sueve het hul uit eie beweging tot die Katolisisme bekeer om meer steun teen hul magtige Ariaanse Wes-Gotiese bure te kry. Dit het nie verhoed dat hulle deur hul vernietig is nie.

Die Visigote in Spanje het voortgegaan om Arianisme aan te hang, totdat koning Reccared I hom in 589 tot die Katolisisme bekeer het. Hy wou daarmee veral sy koninkryk beter aansluiting laat vind by sy buurlande, en binnelandse teenstrydighede uit die weg ruim. Die Lombarde in Italië het nog vir 'n hele ruk Ariaans gebly, hulle laaste Ariaanse koning het in 671 gesterf. Toe die laaste magtige beskermers van Arianisme saam met hierdie konings wegval en die oorblywende Ariane vervolg is, het hierdie beweging binne die Christendom binne 'n kort tyd verdwyn. Die Gotiese taal, wat in Ariaanse aanbidding gebruik is, het ook hierna vinnig verdwyn.