Abbos ibn Ali

Abbos ibn Ali ibn Abu Tolib (arabcha: ٱلْعَبَّاس ٱبْن عَلِيّ ٱبْن أَبِي طَالِب) (647-yil 15-may ― 680-yil 10-oktabr), Abu al-Fadl (arabcha: أَبُو ٱلْفَضْل, o'z. "fazilatlar otasi") va Qamari Bani Hoshim (arabcha: قَمَر بَنِي هَاشِم, "Bani Hoshimning oyi") nomlari bilan ham tanilgan^[6][7]) Ali (musulmon xalifasi va imomi) va Fotima binti Hizomning oʻgʻli boʻlib, u odatda Umm al-Banin nomi bilan mashhur (arabcha: أُمّ ٱلْبَنِين, (o'z. „O'gʻillarning onasi“). Abbos akasi Husayn ibn Aliga sodiqligi va Ahli Baytga bayroqdor boʻlgan Karbalo jangidagi ishtiroki uchun Islom olamida katta hurmatga sazovor. Abbos Iroqning Karbalo shahridagi Al-Abbos ziyoratgohida dafn etilgan va u yerda Ashuro kuni Karbalo jangida shahid boʻlgan.^[8] U oʻzining chiroyli koʻrinishi uchun maqtovga sazovor boʻlgan^[9], shuningdek, arab jamiyatida oʻzining jasurligi, kuch-qudrati va jangchi sifatida mashhurdir. Ibn Manzur o‘zining „al-Ayn“ asarida Al-Abbos boshqa sherlar qo‘rqqan sher bo‘lib, uning jangchi sifatidagi maqtoviga guvohlik sifatida rivoyat qiladi.^[10] Shayx at-Turayhiy Abbosning qiyofasini betakror otliq va qo‘rqmas qahramonlik fazilatlari tufayli tebranmas toqqa o‘xshagan, qalbi mustahkam ildiz otgan, deb taʼriflanadi.

Abbos hijriy 26-yilning shaʼbon oyida (taxminan milodiy 647-yil mayi) Madina shahrida Ali va Umm al-Banin oilasida tug‘ilgan. Abbosning uchta tugʻishgan ukasi boʻlgan. Bular: Abdulloh, Jaʼfar va Usmon. Abbos uzoqdagi amakivachchasi Luboba binti Ubayd zlloh ibn Abbosga uylandi. Ularning Fazl, Muhammad va Ubayd Alloh ismli uchta o‘g‘illari bor edi.^[11] Onasi unga hasad qilganlarning yomonligidan daf bo‘lsin deb duo qilib mashhur sheʼrlar o‘qirdi.^[12][13]

Abbos 657-yilda otasi Ali va Muoviya oʻrtasidagi kurashning asosiy toʻqnashuvlaridan biri boʻlgan (8-13) yoshida Siffin jangida askar sifatida safarbar qilindi. Abbos buyuk jangchi sifatida tanilgan otasining kiyimlarini kiyib, ko‘plab dushman askarlarini o‘ldirdi. Muoviyaning kuchlari uni Ali deb adashgan. Shu bois, Ali jang maydonida paydo bo‘lganida, Muoviyaning askarlari uni ko‘rib hayratda qolishdi va boshqa askarning kimligini bilmay dovdirab qolishdi. Shunda Ali Abbosni shunday deb tanishtirdi:

U Abbos, Hoshimiylarning oyidir.^[14][15]

Abbos otasi va katta akasi Hasan ibn Ali tomonidan jangovar sanʼatni oʻrgatilgan, bu uning jang maydonida otasiga oʻxshab ketishining sabablaridan biri boʻlishi mumkin. Uning jang maydonidagi janglarini tasvirlaganda, koʻplab tarixchilar uni jasorati, qoʻrqmasligi va hujumchi sifatidagi kuchliligi uchun „gʻazablangan sher“ deb atashadi. Keyin Abbos katta akalarining aksariyat o‘g‘illariga jang sanʼatida murabbiy bo‘ldi. Husayn ibn Ali oʻgʻli Ali al-Akbarning jasorati bunga misol boʻla oladi.^[16] Qosim ibn Hasan, Avn ibn Abdulloh ibn Jaʼfar va Muhammad ibn Abdulloh ibn Jaʼfarga ham dars bergan.

Abbos Husaynga sodiqligini Karbalo jangida koʻrsatdi. Otasi Muoviya I ning o‘rniga xalifa bo‘lganidan keyin Yazid I Husayndan unga bay‘at qilishni talab qildi, lekin Husayn rozi bo‘lmadi^[17] va dedi:

Yazid odamlarni sababsiz o‘ldiradigan zotdir, men kabi shaxs u kabi kishiga bay’at qilmaydi…^[18]

Yazidning xulq-atvori Islomda (hali ham) taʼqiqlangan boʻlgani uchun, Husayn Yazidga bay’at qilganida edi, uning qilmishi Islom asoslarini buzgan boʻlar edi.^[19] Husaynning katta akasi Hasan ibn Ali Ahli Bayt diniy qarorlar uchun mas’ul boʻlib, boshqa ishlarga aralashmaydi, deb ahd qilgan edi. Husayn kelishilgan narsani qilmoqchi edi, lekin Yazid I butunlay nazorat qilishni xohlardi.

Ubaydullohning yordami bilan Yazid uni Kufaga kelib, ularni toʻgʻri yoʻlga koʻrsatishga taklif qildi, Husayn bu taklifni qabul qildi. Ammo bu maktublar aslida Kufa ahli tomonidan yuborilgani, ular keyinchalik Muslim ibn Aqilning (Husaynning Kufaga yuborgan elchisi) jasadi Yazid qoʻshini tomonidan Kufa markazidagi binodan uloqtirilganda unga xiyonat qilgani aytiladi.

Hijriy 60-yilda (680) Husayn oz sonli sahobalari va oila aʼzolari bilan Madinadan Makkaga jo‘nab, Kufaga yo‘l oldi. Oldindan amakivachchasi Muslim ibn Aqilni qanday kutib olishlarini koʻrish uchun yubordi, soʻngra amakivachchasi maslahatiga koʻra Kufaga kirishga qaror qildi. Ammo Husayn Kufa yaqiniga yetib kelganida amakivachchasi o‘ldirilgan edi.

Kufaga ketayotganda Husayn va uning guruhi to‘xtatildi.^[20] Ular aylanib o‘tishga majbur bo‘ldilar^[21] va hijriy 61-yilning 2-muharramida Karbaloga yetib kelishdi.^[22] Husaynning qarorgohi qurshab olingan va Furot daryosidan uzilgandi. Qamalda 7-muharramda suv tugab qoldi.^[23]

Abbos Husayn ibn Ali qo‘shinining „shtandart va bayroqdori“ bo‘lishidan tashqari, chanqagan Ahli Bayt farzandlari undan daryodan suv olib kelishni so‘raganlar.^[24] Yazid I qoʻshini Husayn qarorgohiga suv bermaslik uchun Furot daryosini egallab oldi. Abbosga faqat himoya qilishga ruxsat berilgandi, chunki Husayn uning jang qilishini xohlamagan. Unga faqat suv olishga ruxsat berildi.

Nihoyat, Abbos Husaynning oromgohidagi bolalarga suv olish uchun daryoga bordi.^[25] Ammo qaytib ketayotib, Abbosdan qo‘rqib ketayotgan dushman askarlari avvaliga uning bir ko‘zini teshib o‘tgan o‘qlarni yog‘dira boshlashdi, so‘ngra uning orqa tarafidan hujum qilib, bir qo‘lini kesib oldilar (u otga minib turganda). Ularni daf qilmoqchi bo‘lganda, keyin uning ikkinchi qo'lini kesib tashlaydilar. So'ngra bir o‘q meshga yoki suv ko‘zasiga tegdi va u avval ot yuzidan yiqilib, imomi Husaynga so‘nggi salomini aytadi. Husayn uning ovozini eshitib, Abbos yarador va oʻlim yoqasida yotgan Furot tomon yuguradi. Husayn Abbosning oldiga yetib boradi va Abbos so‘nggi nafas olayotganda akasining boshini bag‘riga qo‘yadi. Abbos oʻlimidan oldin akasi va rahbari Husayndan opa-singillari uchun jasadini chodirga qaytarmaslikni soʻragan va ayollar tinchlanmaydi (yaʼni, u umid bilan kutayotgan chanqagan bolalarga suv olib kelolmagani uchun uyalgandi). Abbos hijriy 61-yil muharram oyining 10-juma kuni Furot daryosining qirgʻogʻi yaqinida vafot etdi. Keyinroq uning tanasidan boshi kesildi va boshiga boshoqlar koʻrsatildi va Karbaloning boshqa shahidlari bilan birga dafn qilindi.

Shuning uchun uni „Furat Qahramoni“ deb atashadi. Shia musulmonlari Muharram oyida, asosan, oyning birinchi oʻn kunligida Husayn bilan Karbalo jangida halok boʻlganlarning barchasi uchun motam tutadilar. Abbosning vafoti odatda Muharram oyining sakkizinchi kechasida xotirlanadi. Fazl ibn Abbos va Qosim ibn Abbos ham Karbaloda jonlarini fido qildilar. Ubayd Alloh ibn Abbos Abbosning nasl-nasabini davom ettirish uchun o‘zining besh o‘g‘li bilan yashadi.

Abbos Iroqning Karbalo shahrida otdan yiqilgan joyiga dafn etilgan. Uning qabri atrofida Al-Abbos ziyoratgohi qurilgan boʻlib, har yili millionlab ziyoratchilar uni ziyorat qiladilar.^[26]

Abbos ibn Alining besh oʻgʻli bor edi. Bular Ubayd Alloh, Fazl, Hasan, Qosim, Muhammad va yana 2 qizi boʻlgan.^[27] Ko‘zga ko‘ringan tarixchi Ibn Shahrashub: „Muhammad ibn Abbos otasi bilan Karbaloda shahid bo‘ldi“, deb qayd etgan. Ubayd Alloh va Fazlning onasi Luboba binti Ubayd Alloh ibn Abbos edi. Geneaologlar Abbosning nasli uning o‘g‘li Ubayd Allohdan kelgan deb hisoblashadi. Shayx al-Futuniy esa Hasan ibn Abbosning ham o‘g‘illari va avlodlari bo‘lganligini eslatib o‘tadi. Hijriy 155-yilda vafot etgan Ubayd Alloh ibn Abbos oʻzining goʻzalligi, komil axloqi va goʻzal shaxsiyati bilan mashhur boʻlgan mashhur olim edi. Uning uchta xotini bor edi.^[27]

Ali ibn Husayn (Zayn al-Obidin) amakisi Abbosni juda hurmat qilar edi. U ko‘zi Ubayd Allohga tushganida ko‘p yig‘lardi va otasining o‘sha kuni Karbaloda qilgan qahramonlik va fojiali oʻlimini eslatganini tushuntirardi.

Abdulloh Avn XI asrda Hirotda hukmronlik qilgan Abbosning avlodi edi.^[28] U soʻfiy, musulmon voizi va diniy olim ham edi.^[29][30]

Abbosga „Ashal“ („Nur“) nomli ot berildi.^[31] Shia manbalarida bu ot Muhammad va Ali tomonidan ishlatilganligi va bu otni Muhammadga Yaman shohi Sayf ibn Zi Yazon Abdulmuttalib orqali sovg‘a qilgani aytiladi. Podshoh otni juda muhim deb hisoblagan va uning boshqa otlardan ustunligi uning nasl-nasabi ham saqlanib qolganligidan ko‘rinib turardi. U dastlab „Murtajiz“ deb nomlangan, bu arabcha „Rijiz“ momaqaldiroq (chaqmoq) degan maʼnoni anglatadi.^[31][32][33]

• 
  Tomor tog'idagi Abbos ibn Alining ziyoratgohi
• 
  Tomor tog'idagi Abbos ibn Alining ziyoratgohi
• 
  2014-yil 23-avgustdagi ziyorat sahnasi

• Oʻn toʻrtta maʼsum
• Husayn ibn Ali
• Sakina binti Husayn
• Bibi Pak Daman

• Eugène Aubin, La Perse d’aujourd’hui, Parij, 1908, 376-bet.
• Ivar Lassi, Kavkaz ozarbayjon turklari orasida muxarram sirlari, Xelsingfors, 1916, 38f., 52, 113 va b. Jaffur Shureef, Hindistondagi Islom yoki Qonun-i Islom, tr. Herklots, Oksford, 1921, 160, 162-betlar.
• Anri Masse, Anthologie persane, Parij, 1950, 390-92-betlar.
• Ettore Rossi va Alessio Bombaci, Elenco di drammi religiosi persiani (fondo mss. Vaticani Cerulli), Vatikan shahri, 1961 yil (Chodzko, Pelly va Litten toʻplamlari haqida, indeksga qarang, 354f-bet. [1]
• Peter Chelkowski, Tārīḵ va ǰanba-ye adabī-e taʿzīa (dis., Tehron universiteti, 1347 Š./1968), 180-92-betlar.
• Hasan ul-Amin, Islom shia ensiklopediyasi IV, Bayrut, 1973, 172-bet, 180f., 192, 197, 209f.
• Jean Calmard, Le cult de l' Imom Husayn: étude sur la commémoration du drame de Karbala dans l’Iran pré-safavide (diss., Parij universiteti [Sorbonna], 1975), 347, 364, 363-betlar. indeks (kechki mashhur hikoyalar uchun). Dastlab nashr etilgan: 1982 yil 15 dekabr. Oxirgi yangilangan: 2011 yil 13 iyul. Ushbu maqola bosma nashrlarda mavjud. jild. Men, Fasc. 1, 77-79-betlar.

• AL- ABBOS: Abu Tolib At-Tabriziy, Abdulloh ash-Shahin tarjimasi, Ahmad Hanif tahriri
• Hazrati Abbosning qurbonligi va jasorati
• HAZRATI ABBOS HAZRAT ABBAS IBN ALI
• Hazrati Abbosning shaxsi
• Hazrati Abbosning muqaddas ziyoratgohidagi qabr toshlari
• Hazrati Abbos ziyoratgohining yerto‘lasi (yerto‘lasi).