[go: up one dir, main page]
İçeriğe atla

Pasifik ateş çemberi

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Çukurları mavi çizgilerle gösterilmiş Pasifik ateş çemberi pembe renkle işaretlenmiştir
Dünya üzerinde 1900–2013 yılları arasındaki 7.0 Mw ve daha büyük depremlerin pek çoğu Pasifik ateş çemberi boyunca meydana gelmiştir
Pasifik ateş çemberi boyunca yitim zonlarında meydana gelen volkanik ve sismik aktivitelerin oluşum şekli

Pasifik ateş çemberi veya Pasifik deprem kuşağı, birçok volkanik patlamanın ve depremin meydana geldiği Pasifik Okyanusu kıyısının büyük bir kısmını ve etrafını içine alan bir bölgedir. Ateş Çemberi, yaklaşık 40.000 km (25.000 mi) uzunluğunda ve yaklaşık 500 km (310 mi) genişliğinde ve at nalına benzer şekilde bir kemerdir.[1]

Ateş Çemberi, Güney Amerika'nın Pasifik kıyılarını, Kuzey Amerika'yı, Rusya'nın Kamçatka Yarımadası'nı ve batı Pasifik Okyanusu'ndaki bazı adaları içerir. Jeologlar arasında Ateş Çemberi'ne dahil olan çoğu alan hakkında fikir birliği olmasına rağmen, Antarktika Yarımadası ve batı Endonezya gibi birkaç alanın dahil edilmesi konusunda fikir birliği içinde değillerdir.

Ateş Çemberi, yeryüzündeki levha tektoniğinin doğrudan bir sonucudur. Özellikle Pasifik Okyanusu'nun altında ve çevresindeki litosferik levhaların (örn. Pasifik Levhası) hareketi, çarpışması ve yok edilmesi sonucu volkanların oluştuğu ve depremlerin meydana geldiği neredeyse sürekli bir yitim zonu dizisi meydana gelmiştir.[2][3] Bu yakınsak levha sınırlarında okyanus litosferinin tüketilmesi okyanus hendeklerini, volkanik yayları, yay arkası havzaları ve volkanik kuşakları oluşturmuştur.

Pasifik ateş çemberi, Holosen devrinde aktif olan ve dünyada her üç aktif volkandan ikisine denk gelen yaklaşık 715-900 volkanik dağ bulundurur.[4][5] Holosen devrinde meydana gelen dört büyük yanardağ patlamasının tümü bu bölgede meydana gelmiştir.[6] Ateş Çemberi'ndeki volkanların 350'den fazlası tarihi zamanlarda aktif olmuştur.[7]

Ateş Çemberi'nin şu anda aktif ve uykuda olan volkanlarının yanı sıra uzun zaman önce batma yoluyla oluşan eski sönmüş volkan kuşakları vardır. Sönmüş volkanlar en son binlerce veya milyonlarca yıl önce patladı.[4] Ateş Çemberi 35 milyon yıldan fazladır[8] vardır ama batma hareketi Ateş Çemberinin bazı kısımlarında çok daha uzun süredir vardır.[9]

Zirveleri deniz seviyesinden yüksek olan Dünya'nın aktif yanardağlarının çoğu Ateş Çemberi'nde bulunur.[10] Bu yer altı volkanlarının çoğu tefranın patlayıcı püskürmelerinden oluşan ve lav akıntılarının coşkulu püskürmeleriyle dönüşümlü olarak oluşan stratovolkanlardır (örn. St. Helens Dağı). Ateş Çemberindeki stratovolkanlardaki lavlar esas olarak andezit ve bazaltik andezittir ancak dasit, riyolit, bazalt ve diğer bazı daha nadir türler de bulunur.[4] Ateş Çemberi'nde Kalkan volkan ve denizaltı deniz dağları gibi başka volkan türleri de bulunur.

Dünyanın en yüksek aktif yanardağı, Ateş Çemberi'nin And Dağları bölümünde yer alan Ojos del Salado'dur (6.893 m veya 22.615 ft). Arjantin ve Şili arasındaki sınırın bir parçasını oluşturur ve en son MS 750'de patlamıştır.[11] Arjantin-Şili sınırındaki bir başka Ateş Çemberi And yanardağı Llullaillaco'dur (6,739 m veya 22,110 ft), dünyanın tarihsel olarak aktif olan en yüksek yanardağıdır. Yanardağ en son 1877'de patladı.

Dünyanın sismik enerjisinin yaklaşık %76'sı Ateş Çemberi'nde depremler olarak salınır.[12] Dünya'daki depremlerin yaklaşık %90'ı[13][14] ve dünyanın en büyük depremlerinin yaklaşık %81'i bu bölgede meydana gelmiştir.

Coğrafi sınırlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ateş Çemberi'ne dahil olan bölgelerin çoğu hakkında jeologlar arasında fikir birliği vardır. Bununla birlikte, üzerinde evrensel bir anlaşmanın bulunmadığı birkaç bölge vardır. Bazı jeologlar Endonezya'nın tamamını Ateş Çemberi'ne dahil ederken [15] birçok jeolog, Endonezya'nın batı adalarını (Alpid kuşağına dahil ettikleri) hariç tutar.[3][16][17][18][19]

Bazı jeologlar Antarktika Yarımadası'nı ve Güney Shetland Adalarını Ateş Çemberi'ne dahil ederken,[17][18] diğer jeologlar bu bölgeleri hariç tutmaktadır.[15] Antarktika'nın geri kalanı hariç tutulmuştur çünkü oradaki volkanizma yitim ile ilgili değildir.

Pasifik ateş çemberi sınırlarında bulunan bögeler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yitim zonu ve Okyanus çukurları

[değiştir | kaynağı değiştir]
Şili tipi ve Mariana tipi yitim zonu örnekleri

Bir tektonik levhanın okyanus litosferi, başka bir levhanın okyanus litosferinin altına daldırılırsa, yitim bölgesinde bir volkanik ada yayı oluşturulur. Ateş Çemberi'ndeki bir örnek, batı Pasifik Okyanusu'ndaki Mariana Arkıdır. Bununla birlikte, okyanusal litosfer kıtasal litosferin altına girerse, o zaman volkanik bir kıtasal yay oluşur; Ateş Çemberi örneği Şili kıyılarıdır.

Okyanus çukurları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Okyanus çukurları, okyanusların tabanındaki dalma-batma bölgelerinin topografik ifadesidir. Ateş Çemberi'nin batma bölgeleriyle ilişkili okyanus çukurları şunlardır:

Galeri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "What is the Ring of Fire?". NOAA. 12 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2020. 
  2. ^ "Moving slabs". This Dynamic Earth. USGS. 11 Ekim 1997 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  3. ^ a b Decker, R.W.; Decker, B.B. (1991). Mountains of Fire: The Nature of Volcanoes. Cambridge University Press. s. 23. ISBN 978-0521321761. 
  4. ^ a b c Venzke, E, (Ed.) (2013). "Volcanoes of the World, v. 4.3.4". Global Volcanism Program. Smithsonian Institution. doi:10.5479/si.GVP.VOTW4-2013. 5 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2023. 
  5. ^ Siebert, L; Simkin, T.; Kimberly, P. (2010). Volcanoes of the World (3. bas.). s. 68. 
  6. ^ Oppenheimer, Clive (2011). "Appendix A". Eruptions that Shook the World. Cambridge: Cambridge University Press. ss. 355-363. ISBN 978-0-521-64112-8. 
  7. ^ Macdonald, G.A. (1972). Volcanoes. Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice-Hall. ss. 346, 430-445. ISBN 9780139422195. 
  8. ^ Pappas, Stephanie (11 Şubat 2020). "The lost continent of Zealandia hides clues to the Ring of Fire's birth". Live Science. 27 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2023. 
  9. ^ Schellart, W. P. (December 2017). "Andean mountain building and magmatic arc migration driven by subduction-induced whole mantle flow". Nature Communications. 8 (1): 2010. Bibcode:2017NatCo...8.2010S. doi:10.1038/s41467-017-01847-z. PMC 5722900 $2. PMID 29222524. 
  10. ^ "DESCRIPTION: "Ring of Fire", Plate Tectonics, Sea-Floor Spreading, Subduction Zones, "Hot Spots"". vulcan.wr.usgs.gov. 31 Aralık 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  11. ^ "Nevados Ojos del Salado". Global Volcanism Program. Smithsonian Enstitüsü. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2021. 
  12. ^ Duda, Seweryn J. (November 1965). "Secular seismic energy release in the circum-Pacific belt". Tectonophysics. 2 (5): 409-452. Bibcode:1965Tectp...2..409D. doi:10.1016/0040-1951(65)90035-1. 
  13. ^ "Ring of Fire". USGS. 24 Temmuz 2012. 6 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2013. 
  14. ^ "Where do earthquakes occur?". USGS. 13 Mayıs 2013. 5 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2013. 
  15. ^ a b Schmincke, Hans-Ulrich (2004). Volcanism. ss. 55, 114. doi:10.1007/978-3-642-18952-4. ISBN 978-3-540-43650-8. 
  16. ^ Macdonald, G.A. (1972). Volcanoes. Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice-Hall. ss. 344-345. ISBN 9780139422195. 
  17. ^ a b Francis, P.; Oppenheimer, C. (2004). Volcanoes (2. bas.). Oxford: Oxford University Press. ss. 18-22. ISBN 0-19-925469-9. 
  18. ^ a b Hickson, C J; Edwards, B R (2001). "Volcanoes and volcanic hazards". Brooks, G R (Ed.). A synthesis of geological hazards in Canada. Geological Survey of Canada, Bulletin 548. Natural Resources Canada. ss. 145-181. doi:10.4095/212217. ISBN 978-0-660-18316-9. OCLC 1032874834. 
  19. ^ Francis, Peter (1993). Volcanoes: A Planetary Perspective. Clarendon Press. ss. 18-22. ISBN 978-0-19-854452-4. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Pasifik_ateş_çemberi&oldid=33023095" sayfasından alınmıştır