Nadania praw miejskich w Polsce po 1900 roku

Poniższa lista przedstawia najmłodsze polskie miasta, które otrzymały lub odzyskały prawa miejskie lub równorzędny im status prawny (uzyskanie statusu miasta, zaliczenie w poczet miast, utworzenie miasta, uznanie za miasto itp.) po roku 1900.

Obecnie, (tj. od 27 maja 1990 roku) całe gminy^[1], a od 12 stycznia 1993^[2] gminy lub miejscowości, będące wsiami (dawniej także miasteczka, osiedla, gromady itp.) otrzymują status miasta na mocy rozporządzenia Rady Ministrów^[3]. Przed 1990 rokiem nadania praw miejskich odbywały się zazwyczaj odgórnie^[4].

O źródłach:
Zmiany pod administracją polską (1919–1939 i 1946–) oraz w krótkim okresie rozbiorowym (lata 1900–1914) opracowano na podstawie źródeł oryginalnych i archiwalnych (głównie dzienników urzędowych) i są one w pełni prawidłowe. W chwilach przełomowych, zwłaszcza wskutek wojen i tymczasowych administracji okupacyjnych, następują paroletnie okresy chaosu w ciągłości prawnej miast, gdzie trudno jest dotrzeć do oryginalnych źródeł lub w ogóle nie istnieją (na przykład w przypadku miast utworzonych bądź zniesionych w 1945/1946 roku). Ponadto w wielu przypadkach administracja polska przemiennie sankcjonowała bądź uchylała zmiany wprowadzone przez okupanta, a co nie zawsze zostało odzwierciedlane w dziennikach urzędowych lub bywało odzwierciedlane znacznie później (nawet 7 lat później w przypadku niektórych zmian wprowadzonych podczas II wojny światowej, co nie pozwala jednoznacznie ustalić zależności między stanem de iure a de facto). Okresy te nastręczają najwięcej kłopotu przy porządkowaniu zagadnienia, a czasem zmuszają do przyjęcia do wiadomości faktu zmiany bez formalnego aktu prawnego (opierając się na oficjalnych wykazach bądź monografiach) lub faktu zmiany zatwierdzonego znacznie później^[5]. Wreszcie szczególnie skomplikowane są przemiany w kategorii miast w związku z reformami administracyjnymi lub masowym porządkowaniem kategorii jednostek miejskich (miast, miasteczek, osad miejskich, itd.) po długoletnich okresach rozbiorów (na przykład po I wojnie światowej i w latach 1933/1934), gdzie nie jest możliwe (i nie jest wskazane) spłycanie tematu do jednoznacznych dat bez szczegółowego omówienia zagadnienia^[6].

Uwagi:

1. Miasta uszeregowane są według roku nadania praw miejskich lub równorzędnego im statusu prawnego.
2. Artykuł dotyczy praw miejskich i równorzędnego im statusu prawnego (po 1918 roku).
3. Artykuł nie dotyczy statusu gmin miejskich (w Galicji i na Kresach Wschodnich do 1934 roku gminami miejskimi mogły być miasteczka, a także wsie^[7]). Przypadki podniesienia miejscowości do rzędu gmin miejskich bez równoczesnego nadania im praw miejskich (lub bez uprzedniego posiadania praw miejskich bez ich utraty^[8]) zostały w liście uwzględnione, lecz opisano je kursywą.
4. Artykuł nie dotyczy gmin wiejskich o miejskich uprawnieniach finansowych (gmin wiejskich o charakterze miejskim), które funkcjonowały w Polsce w latach 1924–1939 i 1946–1954.
5. Kursywą opisano przypadki nadań praw miejskich poza administracją Polski.
6. Podana przynależność wojewódzka miast dotyczy aktualnego podziału administracyjnego (oprócz miast znajdujących się obecnie poza granicami Polski, gdzie podano ostatnią przynależność wojewódzką w granicach Polski).

Lata:

• 2020–2021–2022–2023–2024–2025
• 2010–2011–2014–2015– 2016–2017–2018–2019
• 2000–2001–2003–2004– 2005–2006–2007–2008–2009
• 1990–1991–1992–1993– 1994–1996–1997–1998
• 1980–1982–1983–1984– 1986–1987–1988–1989
• 1973–1977
• 1960–1961–1962–1963–1965–1966– 1967–1969
• 1950–1951–1952–1953–1954–1956– 1957–1958–1959
• 1940–1941–1945–1946–1947–1949
• 1930–1931–1932–1933/1934 (Galicja)–1934–1935–1936–1939
• 1921–1922–1923–1924–1925–1926–1927–1928–1929
• 1912–1915–1916–1917–1918–1919
• 1901–1902–1906
• Okoliczności szczególne, błędne interpretacje i wątpliwości

1 stycznia 2025^[9]

• Kazanów (MZ) (prawa miejskie 1566–1870)
• Kobylnica (PM)
• Końskowola (LB) (prawa miejskie 1532–1870)
• Kurów (LB) (prawa miejskie 1442–1870)
• Sobków (ŚW) (prawa miejskie 1563–1870)
• Wąwolnica (LB) (prawa miejskie 1346–1870)
• Zaniemyśl (WP) (prawa miejskie 1742–1934 i 1940–1948)

1 stycznia 2024^[10]

• Białaczów (ŁD) (prawa miejskie 1456–1674 i 1787–1870)
• Bircza (PK) (prawa miejskie 1464–1784 i 1868–1934, miasteczko 1784–1868)
• Bobrowniki (KP) (prawa miejskie 1403–1870)
• Bogoria (ŚW) (prawa miejskie 1616–1870)
• Bolesławiec (ŁD) (prawa miejskie 1266–1870 i 1915–1919)
• Brody (LS) (prawa miejskie 1454–1945)
• Ciepielów (MZ) (prawa miejskie 1548–1870)
• Czemierniki (LB) (prawa miejskie 1509–1870)
• Dobre (MZ) (prawa miejskie 1530–1851) – stając się 1000. miastem Polski^[11]
• Gąsawa (KP) (prawa miejskie 1372–1934)
• Gielniów (MZ) (prawa miejskie 1455–1870)
• Głowaczów (MZ) (prawa miejskie 1445–1870)
• Gowarczów (ŚW) (prawa miejskie 1430–1870)
• Grabów (ŁD) (prawa miejskie 1372–1690 i 1800–1870)
• Inowłódz (ŁD) (prawa miejskie 1350–1870)
• Jawornik Polski (PK) (prawa miejskie 1472–1784, miasteczko 1784–1934)
• Kiernozia (ŁD) (prawa miejskie 1523–1579 i 1784–1870)
• Kikół (KP) (prawa miejskie 1791–1870)
• Maciejowice (MZ) (prawa miejskie 1507–1870)
• Magnuszew (MZ) (prawa miejskie 1377–1870)
• Mieścisko (WP) (prawa miejskie 1474–1934)
• Odrzywół (MZ) (prawa miejskie 1418–1870)
• Osieck (MZ) (prawa miejskie 1558–1870)
• Osjaków (ŁD) (prawa miejskie 1446–1793)
• Parzęczew (ŁD) (prawa miejskie 1421–1870)
• Piszczac (LB) (prawa miejskie 1530–1870)
• Przyrów (ŚL) (prawa miejskie 1369–1870)
• Przytyk (MZ) (prawa miejskie 1333–1870)
• Rychtal (WP) (prawa miejskie 1294–1934)
• Siennica (MZ) (prawa miejskie 1526–1870)
• Sienno (MZ) (prawa miejskie 1421–1870)
• Strzeleczki (OP) (prawa miejskie 1327–1742)
• Turobin (LB) (prawa miejskie 1420–1870)
• Żarnów (ŁD) (prawa miejskie 1360–1577, 1655–1662 i 1786–1870)

1 stycznia 2023^[12]

• Bodzanów (MZ) (prawa miejskie 1351–1870)
• Czarny Dunajec (MP) (prawa miasteczka 1879–1896, status miasta 1925–1934)
• Dąbrowice (ŁD) (prawa miejskie 1455–1870)
• Jadów (MZ) (prawa miejskie 1823–1870)
• Jastrząb (MZ) (prawa miejskie 1422–1870)
• Jeżów (ŁD) (prawa miejskie 1334–1870)
• Książ Wielki (MP) (prawa miejskie 1372–1870)
• Latowicz (MZ) (prawa miejskie 1423–1870)
• Łopuszno (ŚW)
• Miasteczko Krajeńskie (WP) (prawa miejskie 1457–1972)
• Miękinia (DŚ)
• Piekoszów (ŚW)
• Rozprza (ŁD) (prawa miejskie 1272–1870)
• Ujazd (ŁD) (prawa miejskie 1428–1870)
• Włodowice (ŚL) (prawa miejskie 1386–1870)

1 stycznia 2022^[13]

• Bolimów (ŁD) (prawa miejskie 1370–1870)
• Cegłów (MZ) (prawa miejskie 1621–1870)
• Iwaniska (ŚW) (prawa miejskie 1403–1870)
• Izbica (LB) (prawa miejskie 1750–1870)
• Jedlnia-Letnisko (MZ)
• Kaczory (WP)
• Lutomiersk (ŁD) (prawa miejskie 1274–1870)
• Nowe Miasto (MZ) (prawa miejskie 1370–1870)
• Olsztyn (ŚL) (prawa miejskie 1488–1870)
• Pruszcz (KP)

1 stycznia 2021^[14]

• Budzyń (WP) (prawa miejskie 1458–1934 i 1940–1945)
• Dubiecko (PK) (prawa miejskie 1407–1934)
• Goraj (LB) (prawa miejskie 1405–1870)
• Kamieniec Ząbkowicki (DŚ) (prawa miejskie 1945–1946)
• Kamionka (LB) (prawa miejskie 1469–1870)
• Koźminek (WP) (prawa miejskie 1369–1870)
• Sochocin (MZ) (prawa miejskie 1385–1870)
• Solec nad Wisłą (MZ) (prawa miejskie 1370–1870 i 1916–1919)
• Wiskitki (MZ) (prawa miejskie 1595–1870 i 1916–1919)
• Wodzisław (ŚW) (prawa miejskie 1366–1870)

1 stycznia 2020^[15] (^{[16][17][18][19]})

• Chełmiec (MP) (^{[16][17][18][19]}) – ostateczne wykreślenie z wydanego rozporządzenia
• Czerwińsk nad Wisłą^[15] (MZ) (prawa miejskie 1373–1870)
• Klimontów^[15] (ŚW) (prawa miejskie 1604–1870)
• Lututów^[15] (ŁD) (prawa miejskie 1406–1720 i 1843–1870)
• Piątek^[15] (ŁD) (prawa miejskie 1339–1870)

1 stycznia 2019^[20][21] (^[16][17][18])

• Chełmiec (MP) (^[16][17][18]) – drugie odroczenie wydanego rozporządzenia
• Koszyce^[20] (MP) (prawa miejskie 1374–1870)
• Lubowidz^[20] (MZ) (prawa miejskie 1446–1660)
• Nowa Słupia^[20] (ŚW) (prawa miejskie 1351–1870)
• Nowy Korczyn^[21] (ŚW) (prawa miejskie 1258–1870)
• Oleśnica^[21] (ŚW) (prawa miejskie 1470–1870)
• Opatowiec^[21] (ŚW) (prawa miejskie 1271–1870) – stając się najmniejszym miastem Polski
• Pacanów^[21] (ŚW) (prawa miejskie 1265–1870)
• Pierzchnica^[20] (ŚW) (prawa miejskie 1370–1870)
• Szydłów^[20] (ŚW) (prawa miejskie 1329–1870)
• Wielbark^[20] (WM) (prawa miejskie 1723–1946)

1 stycznia 2018^[16] (^[17])

• Chełmiec (MP) (^[17]) – pierwsze odroczenie wydanego rozporządzenia
• Józefów nad Wisłą (LB) (prawa miejskie 1687–1870)
• Łagów (ŚW) (prawa miejskie 1375–1870)
• Otyń (LS) (prawa miejskie 1325–1945)
• Radoszyce (ŚW) (prawa miejskie 1370–1870)
• Sanniki (MZ)
• Tułowice (OP)
• Wiślica (ŚW) (prawa miejskie 1326–1870) – stając się najmniejszym miastem Polski

1 stycznia 2017^[22]

• Mielno (ZP)
• Morawica (ŚW)
• Opatówek (WP) (prawa miejskie 1338–1870)
• Rejowiec (LB) (prawa miejskie 1547–1870)

1 stycznia 2016^[23].

• Jaraczewo (WP) (prawa miejskie 1519–1934)
• Lubycza Królewska (LB) (prawa miejskie 1759–1787)
• Siedliszcze (LB) (prawa miejskie 1548–1821)
• Urzędów (LB) (prawa miejskie 1405–1870)

1 stycznia 2015

• Chocz^[24] (WP) (prawa miejskie XIV w.–1870)
• Stopnica^[24] (ŚW) (prawa miejskie 1362–1870)

1 stycznia 2014

• Dobrzyca^[25] (WP) (prawa miejskie 1440–1934 i 1940–1945)
• Modliborzyce^[25] (LB) (prawa miejskie 1642–1870)
• Mrozy^[25] (MZ)
• Stepnica^[25] (ZP)
• Zaklików^[25] (PK) (prawa miejskie 1565–1870)

1 stycznia 2011

• Czyżew^[26] (PL) (prawa miejskie 1476–1870)
• Gościno^[26] (ZP)
• Nowe Brzesko^[26] (MP) (prawa miejskie 1279–1870)
• Pruchnik^[26] (PK) (prawa miejskie/miasteczka 1370–1934)
• Wolbórz^[26] (ŁD) (prawa miejskie 1273–1870)

1 stycznia 2010

• Kołaczyce^[27] (PK) (prawa miejskie 1354–1919)
• Łaszczów^[27] (LB) (prawa miejskie 1549–1870)
• Przecław^[27] (PK) (prawa miejskie 1471–1919)
• Radłów^[27] (MP)
• Szepietowo^[27] (PL)
• Tychowo^[27] (ZP)

1 stycznia 2009

• Bobowa^[28] (MP) (prawa miejskie 1339–1934)
• Brzostek^[28] (PK) (prawa miejskie 1367–1934)
• Krynki^[28] (PL) (prawa miejskie 1509–1950)
• Michałowo^[28] (PL) (prawa miejskie 1832–1875)
• Szczucin^[28] (MP) (prawa miejskie 1780–1934)

1 stycznia 2008

• Boguchwała^[29] (PK) (prawa miejskie 1728–1772)

1 stycznia 2007

• Daleszyce^[30] (ŚW) (prawa miejskie 1569–1870)
• Wojnicz^[30] (MP) (prawa miejskie 1278–1934)

1 stycznia 2006

• Rzgów^[31] (ŁD) (prawa miejskie 1467–1870)
• Zakliczyn^[31] (MP) (prawa miejskie 1558–1934)

1 stycznia 2005

• Olszyna^[32] (DŚ)

1 stycznia 2004

• Dziwnów^[33] (ZP) (prawa miejskie ok. 1946–1947)
• Prószków^[33] (OP) (prawa miejskie 1560–1915)

1 stycznia 2003

• Tarczyn^[34] (MZ) (prawa miejskie 1353–1870)

1 stycznia 2001

• Halinów^[35] (MZ)
• Koprzywnica^[35] (ŚW) (prawa miejskie 1268–1870)
• Krzanowice^[35] (ŚL) (prawa miejskie 1265–1874)
• Ryglice^[35] (MP) (prawa miejskie 1781–1934)

1 stycznia 2000

• Czchów^[36] (MP) (prawa miejskie przed 1333 do 1934)
• Kosów Lacki^[36] (MZ) (prawa miejskie 1723–1870)
• Nekla^[36] (WP) (prawa miejskie 1725–1793)
• Prusice^[36] (DŚ) (prawa miejskie 1287–1951)
• Tyszowce^[36] (LB) (prawa miejskie przed 1419 do 1870)

1 stycznia 1998

• Ciężkowice^[37] (MP) (prawa miejskie 1348–1934)
• Miłakowo^[37] (WM) (prawa miejskie 1323–1945)
• Miłomłyn^[37] (WM) (prawa miejskie 1335–1945)
• Piotrków Kujawski^[37] (KP) (prawa miejskie 1738–1870)
• Radzionków^[38] (ŚL) (prawa miejskie 1951–1975; 1975–1997 dzielnica Bytomia)

1 stycznia 1997

• Pasym^[39] (WM) (prawa miejskie 1386–1946)
• Radlin^[40] (ŚL) (prawa miejskie 1954–1975; 1975–1996 dzielnica Wodzisławia Śląskiego)
• Siechnice^[39] (DŚ)
• Skępe^[39] (KP) (prawa miejskie 1445–1870)
• Suchowola^[39] (PL) (prawa miejskie 1777–1950)
• Świątniki Górne^[39] (MP)

1 stycznia 1996

• Annopol^[41] (LB) (prawa miejskie 1761–1870)
• Małogoszcz^[41] (ŚW) (prawa miejskie przed 1342 do 1870)
• Narol^[41] (PK) (prawa miejskie 1592–1880)
• Sośnicowice^[41] (ŚL) (prawa miejskie 1506–1945)

30 grudnia 1994

• Bodzentyn^[42] (ŚW) (prawa miejskie 1413–1870)
• Imielin^[43] (ŚL) (prawa miejskie 1967–1975; 1975–1977 dzielnica Tychów, 1977–1994 dzielnica Mysłowic)
• Krasnobród^[42] (LB) (prawa miejskie 1576–1870)
• Lubniewice^[42] (LS) (prawa miejskie 1808–1945)
• Miasteczko Śląskie^[43] (ŚL) (prawa miejskie 1561-XIX wiek, 1866–1946 i 1963–1975; 1975–1994 dzielnica Tarnowskich Gór)
• Nowy Wiśnicz^[42] (MP) (prawa miejskie 1616–1934)
• Pszów^[43] (ŚL) (prawa miejskie 1954–1975; 1975–1994 dzielnica Wodzisławia Śląskiego)

1 lipca 1994

• Drobin^[44] (MZ) (prawa miejskie 1351–1870)
• Osiek^[44] (ŚW) (prawa miejskie 1430–1870)

31 grudnia 1993

• Bieżuń^[45] (MZ) (prawa miejskie 1406–1870)
• Działoszyn^[45] (ŁD) (prawa miejskie przed 1412 do 1870)
• Kamieńsk^[45] (ŁD) (prawa miejskie 1374–1870)
• Pilica^[45] (ŚL) (prawa miejskie przed 1394 do 1870)
• Torzym^[45] (LS) (prawa miejskie ok. 1375 do 1945)
• Wąchock^[45] (ŚW) (prawa miejskie 1454–1870)

1 października 1993

• Alwernia^[46] (MP) (prawa miejskie 1778–1784, 1808–1868, 1879–1896)
• Borne Sulinowo^[46] (ZP)
• Frampol^[46] (LB) (prawa miejskie 1736–1870)
• Glinojeck^[46] (MZ)
• Kleszczele^[46] (PL) (prawa miejskie od XVI w. do 1950)

11 sierpnia 1993

• Korfantów^[47] (OP) (prawa miejskie 1335–1742, 1809–1945)
• Myszyniec^[47] (MZ) (prawa miejskie 1791–1870)
• Piaski^[47] (LB) (prawa miejskie przed 1456 do 1870)
• Tykocin^[47] (PL) (prawa miejskie 1425–1950)

1 stycznia 1993

• Czarna Woda^[48] (PM)

1 stycznia 1992

• Rydułtowy^[49] (ŚL) (prawa miejskie 1951–1975; 1975–1991 dzielnica Wodzisławia Śląskiego)
• Wojkowice^[49] (ŚL) (prawa miejskie 1962–1977; 1977–1991 dzielnica Będzina)

2 kwietnia 1991

• Bieruń^[50] (ŚL) (prawa miejskie 1387–1743 i 1865–1975; 1975–1991 dzielnica Tychów)
• Krynica Morska^[50] (PM)
• Lędziny^[50] (ŚL) (prawa miejskie 1966–1975; 1975–1991 dzielnica Tychów)

1 stycznia 1990

• Golczewo^[51] (ZP)
• Kunów^[52] (ŚW) (prawa miejskie 1365–1870)
• Obrzycko^[53] (WP) (prawa miejskie 1638–1934)
• Sędziszów^[54] (ŚW)
• Zwierzyniec^[55] (LB)

1 stycznia 1989

• Łomianki^[56] (MZ)
• Oleszyce^[57] (PK) (prawa miejskie od ok. 1576 do 1794)
• Żukowo^[58] (PM)

1 stycznia 1988

• Brusy^[59] (PM)
• Józefów^[60] (LB) (prawa miejskie 1725–1870)
• Nowogród Bobrzański^[61] (LS) (utworzone z połączenia wsi Nowogród Bobrzański (prawa miejskie 1238–1945) i Krzystkowice (prawa miejskie 1659–1945))
• Ożarów^[62] (ŚW) (prawa miejskie 1569–1870)

1 stycznia 1987

• Drzewica^[63] (ŁD) (prawa miejskie 1429–1870)
• Jelcz-Laskowice^[64] (DŚ) (utworzone z połączenia wsi Jelcz i Laskowice Oławskie)
• Skała^[65] (MP) (prawa miejskie 1267–1870)
• Tarnogród^[66] (LB) (prawa miejskie 1567–1870)
• Zalewo^[67] (WM) (prawa miejskie 1305–1945)

1 stycznia 1986

• Kisielice^[68] (WM) (prawa miejskie 1293–1946)

15 marca 1984

• Międzyzdroje^[69] (ZP) (prawa miejskie 1945–1973; 1973–1984 dzielnica Świnoujścia)
• Sławków^[69] (ŚL) (prawa miejskie 1286–1870 i 1958–1977; 1977–1984 dzielnica Dąbrowy Górniczej)

1 stycznia 1984

• Młynary^[70] (WM) (prawa miejskie od XIV w. do 1945)
• Pilawa^[70] (MZ)
• Świerzawa^[70] (DŚ) (prawa miejskie 1295–1945)
• Wąsosz^[70] (DŚ) (prawa miejskie ok. 1250–1945)

1 października 1983

• Lipsk^[70] (PL) (prawa miejskie 1580–1870)

1 października 1982

• Poręba^[71] (ŚL) (prawa miejskie 1973–1975; 1975–1982 dzielnica Zawiercia)

1 stycznia 1980

• Połaniec^[72] (ŚW) (prawa miejskie 1264–1870)

1 lutego 1977

• Zagórz^[73] (PK) (1960–1972 status osiedla; 1972–1977 w obrębie Sanoka)

9 grudnia 1973

• Sulmierzyce^[74] (WP) (prawa miejskie 1457–1972^[75], przywrócone po zaledwie 11 miesiącach)

1 stycznia 1973

• Iwonicz-Zdrój^[75] (PK)
• Izbica Kujawska^[75] (KP) (prawa miejskie 1394–1870)
• Jastarnia^[75] (PM)
• Jeleń^[75] (ŚL) (od 1977 dzielnica Jaworzna)
• Kłodnica^[75] (OP) (w 1975 połączona z Kędzierzynem, Koźlem i Sławięcicami utworzyła Kędzierzyn-Koźle)
• Kolonowskie^[75] (OP)
• Nowa Sarzyna^[75] (PK)
• Ogrodzieniec^[75] (ŚL) (prawa miejskie 1386–1870)
• Pieniężno^[75] (WM) (prawa miejskie 1295–1945)
• Poręba (ŚL)^[75] (w 1975–1982 dzielnica Zawiercia)
• Sępopol^[75] (WM) (prawa miejskie 1351–1945)
• Sławięcice^[75] (OP) (prawa miejskie 1228–1260; w 1975 połączone z Kędzierzynem, Koźlem i Kłodnicą utworzyły Kędzierzyn-Koźle)
• Sompolno^[75][76] (WP) (prawa miejskie 1477–1870)
• Szczyrk^[75] (ŚL)
• Szczytna^[75] (DŚ)
• Wojcieszów^[75] (DŚ)

1 stycznia 1969

• Bardo^[77] (DŚ) (prawa miejskie ok. 1300–1945)
• Chełmek^[78] (MP)
• Czerwieńsk (LS)^[79] (prawa miejskie 1690–1945)
• Kobyłka^[80] (MZ)
• Konstancin-Jeziorna^[80] (MZ) miasto powstało z połączenia miast Skolimów-Konstancin (prawa miejskie 1952) i Jeziorna (prawa miejskie 1962)
• Kunice Żarskie^[79] (LS) (od 1973 dzielnica Żar)
• Libiąż^[78] (MP) (utworzone jako miasto Libiąż Mały z jednoczesną zmianą nazwy na Libiąż)
• Łagisza^[80] (ŚL) (od 1973 dzielnica Będzina)
• Łaskarzew^[80] (MZ) (prawa miejskie 1418–1870)
• Łęknica^[79] (LS)
• Łochów^[80] (MZ)
• Małomice^[79] (LS)
• Podkowa Leśna^[80] (MZ)
• Sułkowice^[78] (MP)
• Wesoła^[80] (MZ) (od 2002 dzielnica Warszawy)
• Zawidów^[77] (DŚ) (prawa miejskie 1396–1945)

1 stycznia 1967

• Blachownia^[81] (ŚL)
• Chodaków^[81] (MZ) (od 1977 dzielnica Sochaczewa)
• Chwałowice^[81] (ŚL) (od 1973 dzielnica Rybnika)
• Gogolin^[81] (OP)
• Gozdnica^[81] (LS) (prawa miejskie 1315–1439 i 1554–1842)
• Imielin^[81] (ŚL) (w 1975–1977 dzielnica Tychów, 1977–1994 dzielnica Mysłowic)
• Jedlicze^[81] (PK) (prawa miejskie 1768–1870)
• Jedlina-Zdrój^[81] (DŚ)
• Kazimierz Górniczy^[81] (ŚL) (utworzony z osiedli Kazimierz i Ostrowy Górnicze; od 1975 dzielnica Sosnowca)
• Kępice^[81] (PM)
• Klimontów^[81] (ŚL) (od 1975 dzielnica Sosnowca)
• Kostuchna^[81] (ŚL) (od 1975 dzielnica Katowic; wcześniej w obrębie Katowic 1951–1954)
• Kuźnia Raciborska^[81] (ŚL)
• Łazy^[81] (ŚL)
• Marki^[81] (MZ)
• Murcki^[81] (ŚL) (od 1975 dzielnica Katowic)
• Ożarów Mazowiecki^[81] (MZ) (z osiedla Ożarów-Franciszków przemianowanego na Ożarów Mazowiecki)
• Piechowice^[81] (DŚ)
• Polkowice^[82] (DŚ) (prawa miejskie 1291–1945)
• Porąbka^[81] (ŚL) (w 1973–1975 dzielnica Kazimierza Górniczego, od 1975 dzielnica Sosnowca)
• Reda^[81] (PM)
• Słupiec^[81] (DŚ) (od 1973 dzielnica Nowej Rudy)
• Stąporków^[81] (ŚW)
• Stronie Śląskie^[81] (DŚ)
• Strzybnica^[81] (ŚL) (od 1975 dzielnica Tarnowskich Gór)
• Tłuszcz^[81] (MZ)
• Węgliniec^[81] (DŚ)
• Zagórze^[81] (ŚL) (od 1975 dzielnica Sosnowca)
• Ząbki^[81] (MZ)

1 stycznia 1966

• Lędziny^[83] (ŚL) (w 1975–1991 dzielnica Tychów)
• Ruciane-Nida^[83] (WM) (z osiedla Ruciane)

1 stycznia 1965

• Dąbrowa Białostocka^[84] (PL) (prawa miejskie 1775–1950)
• Mońki^[84] (PL)

30 czerwca 1963

• Hel (PM)^[85] (prawa miejskie 1378–1872)
• Jastrzębie-Zdrój^[85] (ŚL)
• Miasteczko Śląskie^[85] (ŚL) (prawa miejskie 1561-XIX wiek, 1866–1946 i 1963–1975; 1975–1994 dzielnica Tarnowskich Gór)
• Nałęczów^[86] (LB)
• Władysławowo^[85] (PM)

18 lipca 1962

• Boguszowice^[87] (ŚL) (od 1975 dzielnica Rybnika)
• Brzeszcze^[87] (MP)
• Brzozowice-Kamień^[87] (ŚL) (utworzone z osiedli Brzozowice i Kamień; od 1973 dzielnica Brzezin Śląskich, od 1975 dzielnica Piekar Śląskich)
• Bukowno^[87] (MP) (z osiedla Bukowno-Osiedle przemianowanego na Bukowno)
• Czarna Białostocka^[87] (PL) (z osiedla Czarna Wieś przemianowanego na Czarna Białostocka)
• Czerwionka^[87] (ŚL) (w 1975 włączona do Leszczyn, w 1992 zmiana nazwy miasta na Czerwionkę-Leszczyny)
• Ćmielów^[87] (ŚW) (prawa miejskie 1505–1870)
• Głuszyca^[87] (DŚ)
• Gorce^[87] (DŚ) (w 1973 włączone z Kuźnicami Świdnickimi do Boguszowa (prawa miejskie 1499) przemianowanego na Boguszów-Gorce)
• Iłowa (LS)^[87] (prawa miejskie od 1679 do XIX w.)
• Jabłonowo^[87] (KP) (1940–1945 prawa miejskie pod okupacją^[88]; obecnie Jabłonowo Pomorskie)
• Janikowo^[87] (KP)
• Jeziorna^[87] (MZ) (w 1969 połączona ze Skolimowem-Konstancinem (prawa miejskie 1952) utworzyła miasto Konstancin-Jeziorna)
• Józefów^[87] (MZ)
• Korsze^[87] (WM)
• Leszczyny^[87] (ŚL) (w 1975 połączone z Czerwionką zachowując jednak nazwę Leszczyny, w 1992 miasto przemianowane na Czerwionkę-Leszczyny)
• Leśna^[87] (DŚ) (prawa miejskie 1319–1945)
• Nowe Skalmierzyce^[87] (WP) (z osiedla Skalmierzyce Nowe przemianowanego na Nowe Skalmierzyce)
• Orzesze^[87] (ŚL)
• Ozimek^[87] (OP)
• Pieńsk^[87] (DŚ)
• Pieszyce^[87] (DŚ)
• Piława Górna^[87] (DŚ)
• Poniatowa^[87] (LB)
• Puszczykowo^[87] (WP)
• Rejowiec Fabryczny^[87] (LB)
• Siewierz^[87] (ŚL) (prawa miejskie od XIII w. do 1870)
• Sobieszów^[87] (DŚ) (od 1976 dzielnica Jeleniej Góry)
• Suchedniów^[87] (ŚW)
• Sulejówek^[87] (MZ)
• Szczawnica^[87] (MP)
• Wesoła^[87] (ŚL) (od 1975 dzielnica Mysłowic)
• Wojkowice^[87] (ŚL) (z osiedla Wojkowice Komorne przemianowanego na Wojkowice; w 1977–1991 dzielnica Będzina)
• Zawadzkie^[87] (OP)
• Ząbkowice^[87] (ŚL) (od 1977 dzielnica Dąbrowy Górniczej)
• Zdzieszowice^[87] (OP)

1 lipca 1962

• Wisła^[89] (ŚL)

31 grudnia 1961

• Nowa Dęba^[90] (PK)

31 grudnia 1960

• Zielonka^[91] (MZ)

31 grudnia 1959

• Karczew^[92] (MZ) (prawa miejskie 1548–1870)
• Karpacz^[93] (DŚ)
• Szklarska Poręba^[93] (DŚ)

1 stycznia 1959

• Frombork^[94] (WM) (prawa miejskie 1310–1945)
• Kazimierza Wielka^[95] (ŚW)
• Przemków^[95] (DŚ) (prawa miejskie 1305–1945)
• Ruda Śląska^[96] (ŚL) (miasto powstało z połączenia miast Ruda (prawa miejskie 1939) i Nowy Bytom (prawa miejskie 1939))

1 stycznia 1958

• Białobrzegi^[97] (MZ) (prawa miejskie 1540–1870)
• Bełżyce^[98] (LB) (prawa miejskie 1417–1870)
• Bobolice^[99] (ZP) (prawa miejskie 1340–1945)
• Bychawa^[98] (LB) (prawa miejskie 1537–1870)
• Lipsko^[97] (MZ) (prawa miejskie 1614–1870)
• Pajęczno^[97] (ŁD) (prawa miejskie 1276–1870)
• Przysucha^[97] (MZ) (prawa miejskie 1710–1870)
• Sławków^[100] (ŚL) (w 1977–1984 dzielnica Dąbrowy Górniczej)
• Ulanów^[101] (PK) (prawa miejskie 1616–1934)

31 stycznia 1957

• Zelów^[102] (ŁD)

1 stycznia 1957

• Opole Lubelskie^[103] (LB) (prawa miejskie 1450–1870)
• Ryki^[104] (LB) (prawa miejskie 1782–1810)

31 grudnia 1956

• Ustroń^[105] (ŚL)

13 listopada 1954

• Brzeg Dolny^[106] (DŚ) (prawa miejskie 1663–1945)
• Dęblin^[106] (LB)
• Jaworzyna Śląska^[106] (DŚ)
• Luboń^[106] (WP) [utworzone z gromady Luboń (= Luboń, Żabikowo i Lasek)]
• Niedobczyce^[106] (ŚL) (od 1975 dzielnica Rybnika)
• Pionki^[106] (MZ)
• Pszów^[106] (ŚL) (w 1975–1994 dzielnica Wodzisławia Śląskiego)
• Radlin^[106] (ŚL) (w 1975–1996 dzielnica Wodzisławia Śląskiego)
• Rumia^[106] (PM)
• Strzemieszyce Wielkie^[106] (ŚL) (od 1975 dzielnica Dąbrowy Górniczej)
• Świdnik^[106] (LB) (utworzone z gromady Adampol, przemianowanej równocześnie na Świdnik)
• Żarów^[106] (DŚ)

1 stycznia 1954

• Kraśnik Fabryczny^[107] (LB) (utworzone z osiedla Dąbrowa Bór, wyłączonego z Kraśnika; od 1975 dzielnica Kraśnika)
• Łabędy^[108] (ŚL) (od 1964 dzielnica Gliwic)

21 września 1953

• Rabka^[109] (MP) (od 1999 Rabka-Zdrój^[110])

1 lipca 1952

• Czechowice^[111] (MZ) (od 1954 Ursus; od 1977 dzielnica Warszawy)
• Legionowo^[111] (MZ)
• Mszana Dolna^[112] (MP) (utworzone z gminy Mszana Dolna I; prawa miejskie od 1346 do XVI wieku)
• Piastów^[111] (MZ)
• Skolimów-Konstancin^[111] (MZ) (utworzony w wyniku przekształcenia gminy wiejskiej Skolimów-Konstancin w gminę miejską; w 1969 połączony z Jeziorną w nowe miasto Konstancin-Jeziorna)

8 sierpnia 1951

• Brzeziny Śląskie^[113] (ŚL) (od 1975 dzielnica Piekar Śląskich)
• Grodziec^[113] (ŚL) (od 1975 dzielnica Będzina)
• Radzionków^[113] (ŚL) (w 1975–1997 dzielnica Bytomia)

15 maja 1951

• Golub-Dobrzyń^[114] (KP) (powstał z połączenia miast Golub (prawa miejskie ok. 1300) i Dobrzyń nad Drwęcą (prawa miejskie 1789–1870 i od 1919))

12 marca 1951

• Kędzierzyn^[115] (OP) (w 1975 do Kędzierzyna włączono Koźle, Kłodnicę i Sławięcice, a następnie przemianowano na Kędzierzyn-Koźle)

1 stycznia 1951

• Bielsko-Biała^[116] (ŚL) (powstała z połączenia miast Bielsko (prawa miejskie w XIII wieku) i Biała Krakowska (prawa miejskie 1723); w latach 1941–1945 Biała Krakowska była częścią miasta Bielska)
• Czechowice^[117] (ŚL) (w 1958 zmiana nazwy na Czechowice-Dziedzice^[118])
• Hajnówka^[119] (PL)
• Kalety^[119] (ŚL)
• Knurów^[119] (ŚL)
• Łaziska Górne^[119] (ŚL)
• Milanówek^[119] (MZ)
• Rydułtowy^[119] (ŚL) (w 1975–1991 dzielnica Wodzisławia Śląskiego)
• Tychy^[119] (ŚL)

1 stycznia 1950

• Brwinów^[120] (MZ)
• Koziegłowy^[121] (ŚL) (prawa miejskie 1472–1870)
• Myszków^[122] (ŚL)

1 lipca 1949

• Żarki^[123] (ŚL) (prawa miejskie 1382–1870)

28 kwietnia 1949

• Koluszki^[124] (ŁD) (utworzone z gromady Koluszki-Kolonia z równoczesną zmianą nazwy na Koluszki)

4 kwietnia 1949

• Wirek^[125] (ŚL) (w 1951 włączony do Nowego Bytomia, a w 1959 wraz z nim do Rudy Śląskiej)

1 stycznia 1947

• Nowy Bytom^[126] (ŚL) (formalne nadanie ustroju miejskiego, do którego nie doszło w 1940 ze względu na wybuch II wojny światowej; w 1959 połączony z Rudą utworzył miasto Ruda Śląska)
• Piekary Śląskie^[126] (ŚL) (formalne nadanie ustroju miejskiego, do którego nie doszło w 1940 ze względu na wybuch II wojny światowej)
• Ruda^[126] (ŚL) (formalne nadanie ustroju miejskiego, do którego nie doszło w 1940 ze względu na wybuch II wojny światowej; w 1959 połączona z Nowym Bytomiem utworzyła miasto Ruda Śląska)
• Szopienice^[126] (ŚL) (formalne nadanie ustroju miejskiego, do którego nie doszło w 1940 ze względu na wybuch II wojny światowej; od 1959 dzielnica Katowic)
• Świętochłowice^[126] (ŚL) (formalne nadanie ustroju miejskiego, do którego nie doszło w 1940 ze względu na wybuch II wojny światowej)

1 października 1946

• Police^[127] (ZP) (prawa miejskie 1260–1939, od 30 listopada 1939 dzielnica Szczecina)

1 kwietnia 1946

• Dynów^[128] (PK)

• Biały Kamień^[129] (DŚ) (w 1951 włączony do Wałbrzycha)
• Cybinka^[130] (LS)
• Kamieniec Ząbkowicki^[131][132] (DS) (utrata praw miejskich w 1946; 1958-72 osiedle, 1973-2020 wieś gminna, od 2021 miasto)
• Rychwałd^[130] (DŚ) (14 marca 1947 zmiana nazwy na Bogatynia)
• Sobięcin^[129] (DŚ) (w 1951 włączony do Wałbrzycha i Boguszowa)
• Zbąszynek^[130] (LS)

5 lipca 1945

• Wydminy^[133] (WM) (27 września 1945 prawa miejskie odebrane^[133])

1 kwietnia 1945

• Stalowa Wola^[134] (PK)

• Dziwnów^[135] (ZP) (utrata praw miejskich przed 1 IV 1948, od 2004 znów miasto)
• Międzyzdroje^[130] (ZP) (w 1973–1984 dzielnica Świnoujścia)
• Ustka^[136] (PM)

23 września 1945

• Oborniki Śląskie^[130][137] (DŚ)

1 lipca 1945

• Kudowa-Zdrój^[138] (DŚ)
• Polanica-Zdrój^[138] (DŚ)
• Szczawno-Zdrój^[138] (DŚ)
• Świeradów-Zdrój^[130] (DŚ)

• Pruszcz Gdański^[139] (PM)

Do kategorii tej, choć z innych powodów, należą także miasta Dąbie i Podjuchy (patrz niżej) oraz miasto Police (dopiero w 1946 roku)

• Dąbie^[140] (ZP) (prawa miejskie 1260–1816 i 1826–1939; 1939–1945 i od 1948 dzielnica Szczecina)
• Podjuchy^{[141][142][143][144]} (ZP) (1939–1945 i od 1948 dzielnica Szczecina)

W 1939 roku Dąbie i Podjuchy, podobnie jak większość prawobrzeżnych osiedli, zostało włączone w granice tzw. Wielkiego Szczecina. W 1945 z powodu ciężkich walk o prawobrzeże Szczecina, zabudowa doznała dużych zniszczeń. Zniszczono także mosty kolejowe i drogowe na Odrze Zachodniej i Regalicy, co łączyło się z odcięciem Prawobrzeża od centrum Szczecina. W związku z tym stworzył się logistyczny przymus przyłączenia Podjuch i Dąbia do ówczesnego powiatu gryfińskiego i co za tym idzie nadania im statusu samodzielnych miast. Ożywienie obu miast nastąpiło po odbudowaniu mostów co zakończyło się ich przyłączeniem w 1948 do Szczecina^[145].

• Barść^[146] (LS) (konstrukt efemeryczny^[147], zniesiony w 1946)
• Gubin^[130][148] (LS)
• Przybrzeg^[149] (LS) (konstrukt efemeryczny^[150], szybko zlikwidowany)
• Słubice^[130][151] (LS)
• Zgorzelec^[130][152] (DŚ)

Nowo powstała sytuacja geopolityczna spowodowała przedzielenie linią Odry i Nysy Łużyckiej ośmiu miast. W siedmiu przypadkach centra (starówki) miast znalazły się po stronie niemieckiej. Jedynie w przypadku Kostrzyna teren centrum przypadł Polsce (mimo że zostało ono niemal w 100% zburzone), co można potraktować za formalnoprawną kontynuację historycznego miasta. W trzech przypadkach (Görlitz, Gubina i Frankfurtu nad Odrą) dostatecznie duże części miast przypadły Polsce aby utworzyć z nich nowe miasta (odpowiednio: Zgorzelec, Gubin i Słubice); w przypadku Gubina była to nawet część (przed wojną) ludniejsza. Ponadto dwóm innym prawobrzeżnym częściom (miast Forst i Fürstenberg an der Oder) nadano prawa miejskie (odpowiednio: Barść i Przybrzeg), lecz okazały się one tworami efemerycznymi, szybko zniesionymi. Prawobrzeżne części Żytawy i Mużakowa przekształcono we wsie Porajów i Łęknica (początkowo Lubanica); tej drugiej nadano prawa miejskie dopiero w 1969 roku^[145].

Miasto przedwojenne	Część niemiecka po wojnie	Postępowanie (część niemiecka)	Część polska po wojnie	Postępowanie (część polska)
Forst	Forst (centrum)	Utrzymanie przy prawach miejskich	Forst-Berge / Forst-Scheuno	Nadanie praw miejskich 1945 jako Barść (miasto szybko zniesione, przekształcone w wieś Zasieki z przysiółkiem Skórzno + wieś Brożek)
Frankfurt an der Oder	Frankfurt an der Oder (centrum)	Utrzymanie przy prawach miejskich	Frankfurt-Dammvorstadt	Nadanie praw miejskich 1945 jako Słubice
Fürstenberg an der Oder	Fürstenberg an der Oder (centrum)	Utrzymanie przy prawach miejskich[153]	prawobrzeżne (dziś nieistniejące) zabudowania koło Kłopotu	Nadanie praw miejskich 1945 jako Przybrzeg, miasto szybko zniesione
Küstrin	Küstrin-Kietz	Przekształcenie w wieś Küstrin-Kietz	Küstrin (centrum)[154]	Utrzymanie przy prawach miejskich jako Kostrzyn
Görlitz	Görlitz (centrum)	Utrzymanie przy prawach miejskich	Görlitz-Oststadt	Nadanie praw miejskich 1945 jako Zgorzelec
Guben	Guben (centrum)	Utrzymanie przy prawach miejskich	Guben (ludniejsza część)	Nadanie praw miejskich jako Gubin
Muskau	Muskau (centrum)	Utrzymanie przy prawach miejskich	Muskau-Lugknitz[155]	Przekształcenie w wieś Lubanica (od 1947 Łęknica)[156]
Zittau	Zittau (centrum)	Utrzymanie przy prawach miejskich	Zittau-Großporitsch	Przekształcenie w wieś Porajów

22 sierpnia 1944

Dekret PKWN z 21 sierpnia 1944 r. o trybie powoływania władz administracji ogólnej zakładał, że wszelkie zmiany w podziale administracyjnym wprowadzone przez okupanta winne zostać uchylone^[157]. Opublikowanie dekretu wprowadziło jednak szereg niejasności w odniesieniu do miast utworzonych bądź zniesionych podczas wojny przez Niemców, co do których stan faktyczny nie zgadzał się ze stanem prawnym aż do lat 1950:

Miasto	Zmiana wprowadzona przez okupanta[158][159]	Reakcja PRL natychmiastowa (1944/45)[142]	Reakcja PRL odroczona[160]
Bełz	zniesienie 1939	Usankcjonowanie	(przekazany ZSRR 1951)
Biała Krakowska	połączenie z Bielskiem 1941	Uchylenie	Usankcjonowanie 1951
Bielsko	połączenie z Białą Krakowską 1941	Uchylenie	Usankcjonowanie 1951
Bielsko-Biała (jako Bielsko)	utworzenie 1941	Uchylenie	Usankcjonowanie 1951
Brańsk	zniesienie 1944	Uchylenie
Brwinów	utworzenie 1940	Uchylenie	Usankcjonowanie 1950
Budzyń	utworzenie 1940	Uchylenie	(prawa miejskie ponownie w 2021)
Dąbrowa Grodzieńska	zniesienie 1944	Uchylenie	Usankcjonowanie 1951
Dobrzyca	utworzenie 1940	Uchylenie	(prawa miejskie ponownie w 2014)
Dobrzyń nad Drwęcą	połączenie z Golubiem 1940	Uchylenie	Usankcjonowanie 1951
Drohiczyn	zniesienie 1944	Uchylenie
Dubienka	zniesienie 1939	Usankcjonowanie
Golub	połączenie z Dobrzyniem 1940	Uchylenie	Usankcjonowanie 1951
Golub-Dobrzyń	utworzenie 1940	Uchylenie	Usankcjonowanie 1951
Hajnówka	utworzenie 1944	Uchylenie	Usankcjonowanie 1951
Jabłonowo	utworzenie 1941	Uchylenie	Usankcjonowanie 1962
Janów Podlaski	zniesienie 1940	Usankcjonowanie
Kleszczele	zniesienie 1941	Uchylenie	Usankcjonowanie 1951
Koluszki	utworzenie 1940	Uchylenie	Usankcjonowanie 1949
Krynki	zniesienie 1944	Uchylenie	Usankcjonowanie 1951
Milanówek	utworzenie 1940	Uchylenie	Usankcjonowanie 1951
Piaski	utworzenie 1940	Uchylenie
Ruda Pabianicka	zniesienie 1940	Uchylenie	Usankcjonowanie 1946
Siemiatycze	zniesienie 1944	Uchylenie
Sokoły	zniesienie 1944	Uchylenie	Usankcjonowanie 1951
Suchowola	zniesienie 1944	Uchylenie	Usankcjonowanie 1951
Terespol	zniesienie 1940	Uchylenie
Tychy	utworzenie 1940	Uchylenie	Usankcjonowanie 1951
Tykocin	zniesienie 1944	Uchylenie	Usankcjonowanie 1951
Uhnów	zniesienie 1941	Usankcjonowanie	(przekazany ZSRR 1951)
Ulanów	utworzenie 1941	Uchylenie	Usankcjonowanie 1958
Ustrzyki Dolne	zniesienie 1941	Uchylenie	(zabrane przez ZSRR 1939, zwrócone jako miasto w 1951)
Władysławów	utworzenie 1940	Uchylenie
Zaniemyśl	utworzenie 1940	Usankcjonowanie	Uchylenie 1948

Generalne Gubernatorstwo

Władze hitlerowskie zniosły w sumie 51 miast na terenie Generalnego Gubernatorstwa (GG), które – jako wsie – powłączano do istniejących lub nowo utworzonych gmin wiejskich.

Cztery z nich (w dystrykcie lubelskim) zniesiono już na początku okupacji (1939/40).

• Bełz, Dubienka, Janów Podlaski i Terespol;

Pozostałe 46 znajdowały się na terenie Galicji, włączonej do GG w czerwcu 1941 po przejęciu władzy przez Niemców nad terenami okupowanymi od 1939 przez ZSRR. Weszły one 7 sierpnia 1941 w skład dystryktu Galicja, po czym jedynie Ustrzyki Dolne dołączono 15 listopada 1941 do dystryktu krakowskiego^[158].

• Barysz, Bohorodczany, Bołszowce, Bóbrka, Budzanów, Bursztyn, Busk, Chorostków, Gliniany, Grzymałów, Husiatyn, Janów Lwowski, Jaryczów Nowy, Jaworów, Kamionka Strumiłowa, Komarno, Krakowiec, Kulików, Kuty, Łopatyn, Mielnica Podolska, Mikołajów, Mikulińce, Mosty Wielkie, Mościska, Niemirów Lwowski, Olesko, Otynia, Peczeniżyn, Podwołoczyska, Pomorzany, Radziechów, Rozdół, Rożniatów, Rudki, Sasów, Sądowa Wisznia, Skała Podolska, Sokal, Stary Sambor, Szczerzec, Tłuste, Uhnów, Ustrzyki Dolne, Winniki, Załoźce i Żurawno

Ponadto hitlerowcy utworzyli 4 miasta: Brwinów, Koluszki, Milanówek i Ulanów.

Bezirk Bialystok

Również na obszarze Bezirk Bialystok doszło także do serii zniesień miast: Według stanu z 31 lipca 1944 pozbawiono statusu miasta następujące miejscowości, włączając je do gmin wiejskich^[159]:

• Brańsk, Drohiczyn, Kamieniec Litewski, Kleszczele, Siemiatycze i Wysokie Litewskie

Ponadto utworzono miasto Hajnówka

Kraj Warty

Na obszarze Kraju Warty władze hitlerowskie 1 kwietnia 1940 reaktywowały 4 miasta:

• Budzyń, Dobrzyca, Piaski i Władysławów^[161], wszystkie zniesione w 1934 roku^[162] i już nie reaktywowane po wojnie (Dobrzyca otrzymała prawa miejskie ponownie dopiero w 2014 roku, a Budzyń w 2021).

Zniesiono natomiast miasto Ruda Pabianicka, włączając je w 1940 do Łodzi^[163]

Górny Śląsk

Na obszarze prowincji Górny Śląsk władze okupacyjne:

1 lipca 1944

• Frysztat, Karwina (Republika Czeska, KMŚ) – rozporządzeniem z 14 stycznia 1944 roku zniosły gminy miejskie Frysztat (niem. Freistadt) i Karwina (niem. Karwin) oraz gminy (wiejskie) Stare Miasto, Darków i Raj, a z ich obszaru utworzyły z dniem 1 lipca 1944 roku nową gminę miejską o nazwie Karwin z dwiema dzielnicami: Karwin-Freistadt (dla Frysztatu, Starego Miasta i Raju) i Karwin-Bad-Darkau (dla Darkowa)^[164]; (anulowane w 1945 roku; władze Republiki Czechosłowackiej w 1949 roku ponownie połączyły te miasta i gminy w miasto o nazwie Karviná)

[1 kwietnia 1945]

• Stary Bogumin, Nowy Bogumin (Republika Czeska, KMŚ) – rozporządzeniem z 14 sierpnia 1944 roku połączyły miasta Nowy Bogumin (niem. Neu-Oderberg) i Stary Bogumin (niem. Oderberg) z gminami (wiejskimi): Pudłów, Zabłocie, Skrzeczoń i Wierzbica w nową gminę o nazwie Oderberg (Oberschlesien), na którą rozciągnięto prawo niemieckiej ustawy o gminach, nadając jej status miasta. Połączenie miało wejść w życie 1 kwietnia 1945 roku^[165], lecz nie zostało zrealizowane (władze Republiki Czechosłowackiej powróciły do pomysłu, łącząc te miasta i gminy w 1949 roku jako miasto Bohumín)

Podsumowanie

Reasumując, na mocy dekretu PKWN, 21 sierpnia 1944 przywrócono zaledwie dwa zniesione miasta na obszarze powojennej Polski^[166]:

• Ruda Pabianicka^[142] (ŁD; zniesione ponownie 12 II 1946^[167])
• Terespol^[142] (LB)

Brak daty

• Ulanów^[158][142] (PK) (prawa miejskie nadane przez okupanta; anulowane w 1945; prawa miejskie ponownie w 1958)

1 lipca 1941

• Biała Krakowska – rozporządzeniem z 31 marca 1941 władze okupacyjne dokonały z dniem 1 lipca 1944 roku podziału miasta Biała Krakowska (niem. Biala), przyłączając jego (śródmiejską) część do miasta Bielska (niem. Bielitz), a z pozostałej części tworząc nową, samodzielną gminę wiejską Kunzendorf (pol. Lipnik). Następcą prawnym miasta Biała Krakowska zostało miasto Bielsko^[168]; (anulowane 13 lutego 1945 roku^[169]; władze polskie dopiero w 1951 roku ponownie połączyły oba ówczesne powiaty miejskie, tworząc powiat miejski Bielsko-Biała^[170])

Brak daty

• Golub-Dobrzyń^[142] (KP) (utworzony przez okupanta przez połączenie miast Golub i Dobrzyń nad Drwęcą; anulowane w 1945; połączone ponownie w 1951)
• Koluszki^[142] (PK) (prawa miejskie nadane przez okupanta; anulowane w 1945; prawa miejskie ponownie w 1949)
• Zaniemyśl^[142][171] (WP) (prawa miejskie poza administracją Polski, pod okupacją; prawa miejskie wcześniej 1742–1934, utrata praw miejskich w 1948)

24 października 1940^[142][88]

• Jabłonowo Pomorskie (KP) (prawa miejskie nadane przez okupanta; anulowane w 1945; prawa miejskie ponownie w 1962)

[1 stycznia 1940]^[172]

• Piekary Śląskie (ŚL) (do formalnego nadania statusu miasta nie doszło ze względu na wybuch II wojny światowej, lecz dopiero w 1947)
• Nowy Bytom (ŚL) (do formalnego nadania statusu miasta nie doszło ze względu na wybuch II wojny światowej, lecz dopiero w 1947; w 1959 połączony z Rudą utworzył miasto Ruda Śląska)
• Ruda (ŚL) (do formalnego nadania statusu miasta nie doszło ze względu na wybuch II wojny światowej, lecz dopiero w 1947; w 1959 połączona z Nowym Bytomiem utworzyła miasto Ruda Śląska)
• Szopienice (ŚL) (do formalnego nadania statusu miasta nie doszło ze względu na wybuch II wojny światowej, lecz dopiero w 1947; od 1959 dzielnica Katowic)
• Świętochłowice (ŚL) (do formalnego nadania statusu miasta nie doszło ze względu na wybuch II wojny światowej, lecz dopiero w 1947)

1 czerwca 1939

• Brochów^[173][129] (DŚ) (prawa miejskie poza administracją Polski; w 1951 włączony do Wrocławia)

1 kwietnia 1939

• Rembertów^[174] (MZ) (w 1957 włączony do Warszawy)
• Włochy^[175] (MZ) (w 1951 włączone do Warszawy)

28 maja 1936

• Krzyż^[130][176] (WP) (obecnie Krzyż Wielkopolski; prawa miejskie poza administracją Polski)

12 września 1935^[177]

• Cieplice Śląskie-Zdrój^[130] (DŚ) (w 1976 włączone do Jeleniej Góry; prawa miejskie poza administracją Polski)

1 lipca 1935^[178]

• Witnica^[130] (LS) (prawa miejskie poza administracją Polski)

15 maja 1934

• Skórcz^[179] (PM)

9 kwietnia 1934

• Poddębice^[180] (ŁD) (prawa miejskie 1400-? i 1822–1870)

1 kwietnia 1934

• Chorostków^[181] (tarnopolskie) (obecnie na terenie Ukrainy)
• Mielnica^[182] (tarnopolskie) (prawa miejskie od 1767, obecnie na terenie Ukrainy)
• Tłuste^[182] (tarnopolskie) (prawa miasteczka od 1549; obecnie na terenie Ukrainy)

Przemiany administracyjne w kategorii miast w latach 1933–1934 w województwach południowych wymagają szczególnego omówienia.

Określenie miasto w latach międzywojennych na terenie Galicji i Kresów Wschodnich nie było jednoznaczne. Mogło odnosić się wyłącznie do charakteru prawnego miejscowości (a więc typu jednostki administracyjnej), co nie znaczyło automatycznie że „miasto administracyjne” faktycznie posiadało prawa miejskie. Mimo że większość miast prawnych prawa miejskie posiadała, wiele z nich miało zaledwie prawa miasteczka a niektóre miasta (np. Krynica, Krzeszowice, Szczakowa i Zakopane) były wręcz wsiami^[183]. W wyniku reformy administracyjnej przeprowadzonej przez władze austriackie na obszarze Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim po I rozbiorze Polski (1784), miasta prawne (gminy miejskie) na terenie międzywojennej Galicji (województwa: krakowskie, lwowskie, stanisławowskie i tarnopolskie) należały do trzech kategorii:

• miasta o własnym statucie
  • do kategorii tej należały tylko Lwów^[184] i Kraków^[185]
• miasta rządzące się ustawą z 13 marca 1889 roku^[186]
  • miasta należące do tej kategorii posiadały wszystkie przywileje miast (prawa miejskie), z wyjątkiem miasteczka Buczacz
• miasta rządzące się ustawą z 3 lipca 1896 roku^[187]
  • miasta należące do tej największej kategorii posiadały najczęściej przywileje a) miasteczek, rzadziej b) miast a czasem wyjątkowo (7 miejscowości) niektóre były c) wsiami

13 lipca 1933 roku weszła w życie ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego, stanowiąca znoszenie miast o liczbie mieszkańców niższej niż 3000 w drodze rozporządzeń Rady Ministrów, a większych miast w drodze ustawodawczej^[188]. Ustawa z 3 lipca 1896 roku przestała obowiązywać w ciągu roku od wejścia w życie ustawy (czyli do lipca 1934) przez co 40 miast i 67 miasteczek rządzących się ustawą z 1896 roku i liczących powyżej 3000 mieszkańców zostało automatycznie podniesionych do rangi miast objętych ustawą z 1889 roku^[189]. Równocześnie 31 gmin miejskich będących miastami/miasteczkami rządzącymi się ustawą z 1896 roku i liczących w 1933 roku mniej niż 3000 mieszkańców, a także 8 (9^[190]) gmin miejskich będących wsiami (niezależnie od liczby ludności) zostałyby według nowego prawa przekształcone w gminy wiejskie. Jednakże indywidualnymi rozporządzeniami za miasta uznano 20 mniejszych miast^[191] oraz wszystkie wsie^[190] stanowiące gminy miejskie^[192]. Równocześnie do rzędu miast podniesiono także trzy dotychczasowe gminy wiejskie^[193]. Na mocy ustawy z 1933 łącznie 12 gmin miejskich (w tym jedna wieś)^[194], a także 14 gmin wiejskich z prawami miejskimi^[195] utraciło automatycznie status miast.

Poniższa lista uwzględnia wszystkie dotychczasowe gminy miejskie, które od reformy w 1784 r. praw miejskich nie posiadały (były miasteczkami albo wsiami), a które w związku z reformą administracyjną miast galicyjskich 1933-34 zostały podniesione do rzędu miast rządzących się ustawą z 1889 roku (a więc w praktyce otrzymując prawa miejskie), zarówno automatycznie, jak i drogą indywidualnych rozporządzeń. Lista nie uwzględnia natomiast tych 40 miast^[196], które automatycznie – oraz Husiatyna i Zatora w drodze indywidualnych rozporządzeń^[197][198] – zmieniły ustawę z 1896 na 1889, posiadając nieprzerwanie prawa miejskie.

13 lipca 1934

Główne źródła:^{[127][130][189][199][200][201][202][203][204]}

• Andrychów (MP) (prawa miejskie od 1767)
• Barysz (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1559)
• Błażowa (PK) (prawa miejskie od 1624)
• Bohorodczany (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od?)
• Bołszowce (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1590)
• Borszczów (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1629)
• Brzesko (MP) (prawa miejskie od 1385)
• Buczacz (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od końca XIV w., ponownie od 1515)
• Budzanów (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1549)
• Bursztyn (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1554)
• Chodorów (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1394)
• Chrzanów (MP) (prawa miejskie od 1393)
• Chyrów (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1528)
• Dąbrowa (Tarnowska) (MP) (prawa miejskie od końca XVII wieku)
• Delatyn (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1400)
• Gliniany (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1397)
• Grzymałów (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1720)
• Horodenka (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1668)
• Kałusz (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1549)
• Kolbuszowa (MP) (prawa miejskie od 1690)
• Kopyczyńce (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1564)
• Kosów Huculski (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1654)
• Kozowa (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1569)
• Kulików (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1469)
• Leżajsk (PK) (prawa miejskie od 1397)
• Łańcut (PK) (prawa miejskie od 1367)
• Łopatyn (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1505)
• Maków Podhalański (MP) (prawa miejskie od 1840)
• Mielec (PK) (prawa miejskie od 1457)
• Mikołajów (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1578)
• Monasterzyska (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1454)
• Mosty Wielkie (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1549)
• Nadwórna (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1591)
• Niemirów Lwowski (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1580)
• Niepołomice (MP) (prawa miejskie od 1772)
• Ottynia (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1606; gmina miejska od 1 kwietnia 1928^[205])
• Peczeniżyn (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1766)
• Piwniczna (MP) (prawa miejskie od 1348)
• Podhajce (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1539)
• Podwołoczyska (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miasteczka od 1880.12.30^[206])
• Przemyślany (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1623)
• Radziechów (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1493)
• Rawa Ruska (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1455)
• Rozdół (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1569)
• Rozwadów (PK) (prawa miejskie od 1690, od 1973 dzielnica Stalowej Woli^[207])
• Rożniatów (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1785)
• Rudki (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1645)
• Rudnik (nad Sanem) (PK) (prawa miejskie od 1552)
• Sasów (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1615)
• Skała (Podolska) (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1443)
• Skałat (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od ok. 1600)
• Skole (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1397)
• Sokołów (Małopolski) (PK) (prawa miejskie od 1608)
• Stary Sącz (MP) (prawa miejskie od 1273)
• Strzyżów (PK) (prawa miejskie od 1481)
• Sucha (Beskidzka) (MP) (prawa miejskie od 1889)
• Tarnobrzeg (PK) (prawa miejskie od 1593)
• Tłumacz (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1448)
• Trzebinia (MP) (prawa miejskie od 1415, gmina miejska od 27 kwietnia 1931^[208])
• Turka (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1730)
• Tyczyn (PK) (prawa miejskie od 1368)
• Uhnów (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1462)
• Ustrzyki Dolne (PK) (prawa miejskie od 1727)
• Zabłotów (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1785)
• Załoźce (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1511)
• Zborów (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1639)
• Żabno^[209] (MP) (prawa miejskie od 1385)
• Żurawno (obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1563)

2 czerwca 1934

• Sieniawa^[210] (PK) (prawa miejskie od 1676)

1 kwietnia 1934

• Kalwaria Zebrzydowska^[198] (MP) (prawa miejskie od 1588)
• Muszyna^[198] (MP) (prawa miejskie od 1340)
• Tuchów^[198] (MP) (prawa miejskie od 1340)
• Limanowa^[198] (MP) (prawa miejskie od 1565)
• Radomyśl Wielki^[198] (PK) (prawa miejskie od 1581)
• Sędziszów Małopolski^[198] (PK) (prawa miejskie od 1483)
• Wilamowice^[198] (ŚL) (prawa miejskie od 1818)

31 marca 1934

• Baranów (Sandomierski)^[211] (PK) (prawa miejskie od 1354)
• Cieszanów^[211] (PK) (prawa miejskie od 1590)
• Dukla^[211] (PK) (prawa miejskie od 1380)
• Głogów (Małopolski)^[211] (PK) (prawa miejskie od 1578)
• Janów^[211] (lwowskie; obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1611)
• Jaryczów Nowy^[211] (lwowskie; obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1618)
• Kańczuga^[211] (PK) (prawa miejskie od 1442)
• Krakowiec^[211] (lwowskie; obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1520)
• Radymno^[211] (PK) (prawa miejskie od 1431)
• Szczerzec^[211] (lwowskie; obecnie na terenie Ukrainy) (prawa miejskie od 1397)

20 października 1933

• Jaworzno^[212] (ŚL) (gmina miejska оd 1901)

20 października 1933

• Krynica-Zdrój^[212][213] (MP) (za II RP przez cały czas gmina miejska)
• Krzeszowice^[212] (MP) (gmina miejska od 1 stycznia 1925^[214])
• Nisko^[215] (PK) (za II RP przez cały czas gmina miejska)
• Szczakowa^[212] (ŚL) (za II RP przez cały czas gmina miejska; w 1956 włączona do Jaworzna^[216])
• Winniki^[217] (lwowskie; obecnie na terenie Ukrainy) (gmina miejska od 1 stycznia 1924^[218])
• Zakopane^[212] (MP) (za II RP przez cały czas gmina miejska)

14 sierpnia 1933

• Borysław^[219] (lwowskie; obecnie na terenie Ukrainy) (za II RP przez cały czas gmina miejska)

23 czerwca 1932

• Siemianowice Śląskie^[220] (ŚL)

27 czerwca 1931

• Lachowicze^[221] (nowogródzkie) (obecnie na terenie Białorusi)

27 kwietnia 1931

• Trzebinia^[208][222] (MP) – otrzymanie statusu gminy miejskiej na prawach miasteczka, prawa miejskie dopiero w 1934

1 stycznia 1931

• Pelplin^[223] (PM)

19 maja 1930

• Wolbrom^[224] (MP) (prawa miejskie 1321–1870)

11 lipca 1929

• Kowalewo^[225] (KP) (prawa miejskie 1275–1833; obecnie Kowalewo Pomorskie)

21 maja 1929

• Mołodeczno^[226] (wileńskie) (obecnie na terenie Białorusi)
• Wołożyn^[227] (nowogródzkie) (obecnie na terenie Białorusi)

1 kwietnia 1928

• Otynia^[205][228] (stanisławowskie) – otrzymanie statusu gminy miejskiej na prawach miasteczka (od 1784), prawa miejskie dopiero w 1934

31 października 1927

• Jedwabne^[229] (PL) (prawa miejskie 1736–1827)
• Kazimierz Dolny^[230] (LB) (prawa miejskie 1370–1870)

15 kwietnia 1927

• Rokitno^[231] (poleskie) (obecnie na terenie Ukrainy)

1 kwietnia 1927

• Koniecpol^[232] (ŚL) (prawa miejskie 1403–1870)
• Skalbmierz^[233] (ŚW) (prawa miejskie 1342–1870)

14 lutego 1927

• Sulejów^[234] (ŁD) (prawa miejskie 1296–1870)

11 lutego 1927

• Nowogród^[235] (PL) (prawa miejskie 1427–1870, samorząd miejski przywrócony przez okupanta, lecz miasto nie zaliczone do miast w 1919 przez co status prawno-administracyjny był nieuregulowany)

1 września 1926

• Krośniewice^[236] (ŁD) (prawa miejskie 1452–1870)

1 lipca 1926

• Czersk^[237] (PM) (prawa miejskie 1386 (lub wcześniej)-1772)

1 kwietnia 1926

• Lanckorona^[238] (MP) – otrzymanie statusu gminy miejskiej, posiadając już prawa miejskie (od 1361), lecz będąc dotychczas (za II RP) gminą wiejską; w 1934 utrata praw miejskich i statusu gminy miejskiej

4 marca 1926

• Gdynia^[239] (PM)

13 lutego 1926

• Stołpce^[240] (nowogródzkie; obecnie na terenie Białorusi) (prawa miasteczka od 1593)

1 stycznia 1926

• Zawichost^[241] (ŚW) (prawa miejskie 1255–1888)

1 października 1925

• Biała Rawska^[242] (ŁD) (prawa miejskie 1498–1870, samorząd miejski przywrócony przez okupanta, lecz miasto nie zaliczone do miast w 1919 przez co status prawno-administracyjny był nieuregulowany)

9 lipca 1925

• Kłodawa^[243] (WP) (prawa miejskie 1383–1870)

1 lipca 1925

• Zwoleń^[244] (MZ) (prawa miejskie 1425–1870)
• Żuromin^[245] (MZ) (prawa miejskie 1765–1870)

14 stycznia 1925

• Głowno^[246] (ŁD) (prawa miejskie 1427–1870, samorząd miejski przywrócony przez okupanta, lecz miasto nie zaliczone do miast w 1919 przez co status prawno-administracyjny był nieuregulowany)

1 stycznia 1925

• Bełchatów^[247] (ŁD) (prawa miejskie 1737–1870)
• Czarny Dunajec^[248] (MP) – otrzymanie statusu gminy miejskiej bez praw miejskich, od 1934 znów gmina wiejska (prawa miejskie 2023)
• Iłża^[249] (MZ) (prawa miejskie 1239–1870)
• Krzeszowice^[214] (MP) – otrzymanie statusu gminy miejskiej bez praw miejskich, prawa miejskie dopiero w 1933
• Łapy^[250] (PL)

31 grudnia 1924

• Podgórz^[251] (KP) (prawa miejskie 1611–1876; od 1938 dzielnica Torunia)

1 maja 1924

• Bielawa^[252] (DŚ) (prawa miejskie poza administracją Polski)

5 marca 1924

• Aleksandrów^[253] (ŁD) (prawa miejskie 1822–1870, obecnie Aleksandrów Łódzki)

1 stycznia 1924

• Konstantynów (ŁD)^[254] (prawa miejskie 1830–1870, obecnie Konstantynów Łódzki)
• Rajgród^[255] (PL) (prawa miejskie 1566–1870)
• Tuszyn^[256] (ŁD) (prawa miejskie 1416–1870)
• Winniki^[218] (lwowskie) – otrzymanie statusu gminy miejskiej bez praw miejskich, prawa miejskie dopiero w 1934
• Żychlin^[257] (ŁD) (prawa miejskie przed 1397–1870)

11 maja 1923

• Sejny^[258] (PL) (prawa miejskie 1602–1919, miasto nie zaliczone do miast w 1919, utrzymując jednak samorząd miejski, przez co status prawno-administracyjny miejscowości był nieuregulowany)

14 kwietnia 1923

• Kartuzy^[259] (PM)

1 marca 1923

• Proszowice^[260] (MP) (prawa miejskie 1358–1870, samorząd miejski przywrócony przez okupanta, lecz miejscowość nie zaliczona do miast w 1919 przez co status prawno-administracyjny był nieuregulowany)
• Stryków^[260] (ŁD) (prawa miejskie 1394–1870, samorząd miejski przywrócony przez okupanta, lecz miejscowość nie zaliczona do miast w 1919 przez co status prawno-administracyjny był nieuregulowany)

26 lutego 1923

• Suraż^[261] (PL) (prawa miejskie 1440–1919, miejscowość nie zaliczona do miast w 1919, utrzymując jednak samorząd miejski, przez co status prawno-administracyjny miejscowości był nieuregulowany)

24 lutego 1923

• Ruda Pabianicka^[262] (ŁD) (od 1946 dzielnica Łodzi)

1 stycznia 1923

• Kamienna^[263] (ŚW) (od 1928 jako Skarżysko-Kamienna)
• Kostopol^[264] (wołyńskie) (obecnie na terenie Ukrainy)
• Serock^[265] (MZ) (prawa miejskie 1417–1870)
• Szczekociny^[266] (ŚL) (prawa miejskie 1398–1870)

1 października 1922

• Zabrze^[267] (ŚL) (prawa miejskie poza administracją Polski)

1 lipca 1922

• Raciąż^[268] (MZ) (prawa miejskie 1425–1870)
• Skaryszew^[269] (MZ) (prawa miejskie 1264–1870)
• Wyśmierzyce^[270] (MZ) (prawa miejskie 1338–1870)

1 marca 1922

• Brok^[271] (MZ) (prawa miejskie 1501–1870)

1 sierpnia 1921

• Chodecz^[272] (KP) (prawa miejskie 1442–1812 i 1822–1870, samorząd miejski przywrócony przez okupanta, lecz miejscowość nie zaliczona do miast w 1919 przez co status prawno-administracyjny był nieuregulowany)
• Golina^[272] (WP) (prawa miejskie 1330–1870, samorząd miejski przywrócony przez okupanta, lecz miejscowość nie zaliczona do miast w 1919 przez co status prawno-administracyjny był nieuregulowany)
• Rychwał^[272] (WP) (prawa miejskie 1458–1870, samorząd miejski przywrócony przez okupanta, lecz miejscowość nie zaliczona do miast w 1919 przez co status prawno-administracyjny był nieuregulowany)
• Ślesin^[272] (WP) (prawa miejskie 1358–1870, samorząd miejski przywrócony przez okupanta, lecz miejscowość nie zaliczona do miast w 1919 przez co status prawno-administracyjny był nieuregulowany)

7 stycznia 1920

• Krynki^[273] (PL) (prawa miejskie 1569–1875 >> miasteczko; w 1950 utrata praw miejskich^[274]; od 2009 znów miasto^[275])

Przemiany administracyjne w kategorii miast w 1919 roku na obszarze województw centralnych wymagają szczególnego omówienia.

4 lutego 1919 roku ukazał się dekret o samorządzie miejskim, według którego za miasta uznano 150 miejscowości na terenie Generalnego Gubernatorstwa w granicach byłego Królestwa Kongresowego (a więc bez obszarów Ober-Ostu). Lista obejmowała miejscowości należące do różnych kategorii pod względem praw miejskich. Były to zarówno miasta, jak i miejscowości które w dniu wydania dekretu praw miejskich nie posiadały^[276]:

• Miejscowości podniesione do rzędu miast (40)
  • Kat. 1: 35 miejscowości (osad miejskich) które zostały pozbawione praw miejskich Ukazem Carskim z 1869^[277]
  • Kat. 2: 1 miejscowość która została pozbawiona praw miejskich w ramach korekty Ukazu Carskiego z 1869 (1883)^[278]
  • Kat. 3: 1 miejscowość która od 1908 była osadą miejską w rozumieniu Ukazu Carskiego z 1869, lecz nigdy wcześniej praw miejskich nie posiadała^[279]
  • Kat. 4: 2 miejscowości która wcześniej praw miejskich nigdy nie posiadały^[280]
• Miasta (110)
  • Kat. 5: 94 miejscowości będącymi miastami nieprzerwanie od XIII–XVII wieku^[281]
  • Kat. 6: 11 miejscowości które prawa miejskie uzyskały lub odzyskały od austriackich bądź niemieckich władz okupacyjnych podczas I wojny światowej^[282]
  • Kat. 7: 3 miejscowości które prawa miejskie uzyskały w czasie autonomii Królestwa Kongresowego^[283]
  • Kat. 8: 2 miejscowości które prawa miejskie otrzymały od władz carskich na początku XX wieku^[284]

Powyższy dekret nie objął początkowo trzech powiatów byłej guberni suwalskiej, które weszły w skład II RP (augustowskiego, sejneńskiego i suwalskiego) oraz czterech powiatów z byłej guberni siedleckiej (bialskiego, konstantynowskiego, radzyńskiego i włodawskiego, podlegających do końca 1918 roku pod Ober-Ost); nie objął też trzech powiatów byłej guberni grodzieńskiej (białostockiego, bielskiego i sokólskiego), które w 1919 roku przyłączono do województwa białostockiego^[285]. Działanie dekretu o samorządzie miejskim na miejscowości w wymienionych powiatach rozciągnięto trzema osobnymi rozporządzeniami: z 25 września 1919^[286], 13 października 1919^[287] i 22 października 1919^[288]; łącznie za miasta uznano 31 miejscowości, jednemu – Orli – odebrano prawa miejskie z dniem 22 października 1919 a miasteczko Suraż oraz miasto Sejny nie zostały zaliczone do miast. Brak jedynie rozporządzenia dotyczącego Augustowa i Suwałk (które statusu miejskiego nigdy nie utraciły)^[285]. 34 miejscowości z obszaru Ober-Ostu które uznano za miasta należały do następujących kategorii:

• Miejscowości podniesione do rzędu miast (22)
  • Kat. 1: 3 miejscowości (osady miejskie) które zostały pozbawione praw miejskich Ukazem Carskim z 1869^[289]
  • Kat. 4: 1 miejscowość która wcześniej praw miejskich nigdy nie posiadała^[290]
  • Kat. 9: 18 miejscowości które od reform w 1875 bądź 1892 r. posiadały zaledwie prawa miasteczka^[291][292]
• Miasta (17)
  • Kat. 5: 12 miejscowości będącymi miastami nieprzerwanie od XII-XVII wieku^[292][293]

Podczas pracy nad Rocznikiem Statystycznym GUS-u w 1920/21 istniało na terenie województw centralnych 21 miejscowości o nieuregulowanym charakterze prawnym. Były to miejscowości, którym samorząd miejski został nadany przez okupanta (a więc de facto funkcjonujące już jako gminy miejskie), a które nie zostały wymienione w dekrecie z 4 lutego 1919. Jednostkami tymi, których sprawa charakteru prawno-administracyjnego została zadecydowana w latach 1921–1927 (przez rozciągnięcie na nie dekretu na mocy indywidualnych rozporządzeń wydanych na podstawie ustawy z 20 lutego 1920 roku) były „miejscowości”: Chodecz, Golina, Rychwał, Ślesin, Stryków, Proszowice i Suraż oraz „miasta”: Sejny, Rajgród, Głowno, Biała Rawska i Nowogród. Pozostałym dziewięciu jednostkom skasowano ustrój miejski: Burzeninowi, Osięcinom, Piotrkowowi (Kujawskiemu), Skulskowi, Śniadowowi, Stopnicy, Wiźnie, Kłodawie i Jedwabnemu (dwóm ostatnim nadano jednak status miejski w 1925 względnie w 1927 roku)^{[285][294][295][296]}.

Poniższa lista uwzględnia tylko miejscowości podniesione do rzędu miast według powyższej klasyfikacji, a więc miejscowości którym nadano prawa miejskie, niezależnie od uprzedniego statusu administracyjnego. Lista nie uwzględnia natomiast tych 128 miast, które nieprzerwanie posiadały prawa miejskie. Listę uszeregowano najpierw według kategorii, a następnie według daty.

22 października 1919

• Janów Podlaski^{[189][288][297]} (LB) (prawa miejskie 1465–1870; w 1945 ponowna utrata praw miejskich)
• Łosice^{[189][288][297]} (MZ) (prawa miejskie 1505–1870)

13 października 1919

• Ostrów^[189][287] (LB) (prawa miejskie 1548–1870)

7 lutego 1919

• Chorzele^[276] (MZ) (prawa miejskie 1542–1870)
• Czeladź^[276] (ŚL) (prawa miejskie 1325–1870)
• Dobra^[276] (WP) (prawa miejskie 1392–1870)
• Dobrzyń nad Drwęcą^[276] (KP) (prawa miejskie 1789–1870; w 1951 połączony z Golubiem utworzył miasto Golub-Dobrzyń^[114])
• Grajewo (PL)^[276] (prawa miejskie 1540–1870)
• Grodzisk^[276] (MZ) (prawa miejskie 1522–1870)
• Kleczew (WP)^[276] (prawa miejskie 1366–1870)
• Kłobuck (ŚL)^[276] (prawa miejskie 1244–1870)
• Kock (LB)^[276] (prawa miejskie 1417–1870)
• Kowal^[276] (KP) (prawa miejskie 1339–1870)
• Krzepice (ŚL)^[276] (prawa miejskie 1357–1870)
• Lubień^[276] (KP) (prawa miejskie 1566–1870)
• Lubraniec (KP)^[276] (prawa miejskie 1509–1870)
• Mogielnica (MZ)^[276] (prawa miejskie 1317–1870)
• Mordy (MZ)^[276] (prawa miejskie 1488–1870)
• Praszka^[276] (OP) (prawa miejskie 1392–1870)
• Przedecz^[276] (WP) (prawa miejskie 1363–1870)
• Pyzdry^[276] (WP) (prawa miejskie 1257–1870)
• Radziejów^[276] (KP) (prawa miejskie 1252–1870)
• Różan^[276] (MZ) (prawa miejskie 1378–1870)
• Sokoły^[276][297] (PL) (prawa miejskie 1827–1870; w 1950 ponowna utrata praw miejskich^[298])
• Stawiski^[276] (PL) (prawa miejskie 1688–1870)
• Stawiszyn^[276] (WP) (prawa miejskie 1291–1870)
• Stoczek^[276] (LB) (prawa miejskie 1540–1870)
• Szadek^[276] (ŁD) (prawa miejskie 1295–1870)
• Tuliszków^[276] (WP) (prawa miejskie 1458–1870)
• Uniejów^[276] (ŁD) (prawa miejskie 1290–1870)
• Wieruszów^[276] (ŁD) (prawa miejskie 1368–1870)
• Władysławów^[276] (WP) (prawa miejskie 1727–1870; w 1934 ponowna utrata praw miejskich^[299]
• Wysokie Mazowieckie^[276] (PL) (prawa miejskie 1503–1870)
• Wyszków^[276] (MZ) (prawa miejskie 1502–1870)
• Zagórów^[276] (WP) (prawa miejskie 1407–1870)
• Zambrów^[276] (PL) (prawa miejskie 1430–1870)
• Złoczew^[276] (ŁD) (prawa miejskie 1605–1870)

7 lutego 1919

• Góra Kalwaria^[276] (MZ) (prawa miejskie 1670–1883)

7 lutego 1919

• Ciechocinek^[276] (KP)

29 września 1919

• Starosielce^[286][300] (PL) (od 1954 dzielnica Białegostoku)

7 lutego 1919

• Aleksandrów^[276] (KP)
• Wołomin^[276] (MZ)

• Boćki^[288] (PL) (prawa miejskie 1509–1875 >> miasteczko; w 1934 utrata praw miejskich^[274])
• Brańsk^[288] (PL) (prawa miejskie 1493–1892 >> miasteczko)
• Choroszcz^[286] (PL) (prawa miejskie 1507–1875 >> miasteczko)
• Ciechanowiec^[288] (PL) (prawa miejskie 1429–1892 >> miasteczko)
• Dąbrowa Grodzieńska^[287] (PL) (prawa miejskie 1712–1892 >> miasteczko; w 1950 utrata praw miejskich^[298]; od 1965 znów miasto^[301])
• Drohiczyn^[288] (PL) (prawa miejskie 1409–1892 >> miasteczko; w 1941 utrata praw miejskich; od 1950 znów miasto)
• Kleszczele^[288] (PL) (prawa miejskie 1523–1892 >> miasteczko; w 1950 utrata praw miejskich^[298]; od 1993 znów prawa miejskie^[46])
• Knyszyn^[286] (PL) (prawa miejskie 1537–1892 >> miasteczko)
• Mielnik^[288] (PL) (prawa miejskie 1440–1892 >> miasteczko; w 1934 utrata praw miejskich^[274])
• Narew^[288] (PL) (prawa miejskie 1529–1892 >> miasteczko; w 1934 utrata praw miejskich^[274])
• Nowy Dwór^[287] (PL) (prawa miejskie 1578–1892 >> miasteczko; w 1934 utrata praw miejskich^[274])
• Odelsk^[287] (woj. białostockie; obecnie na terenie Białorusi) (prawa miejskie 1588–1892 >> miasteczko; w 1934 utrata praw miejskich^[274])
• Orla (PL) (prawa miejskie 1507–1875 >> miasteczko; w 1919, po miesiącu utrata praw miejskich^[288])
• Siemiatycze^[288] (PL) (prawa miejskie 1542–1892 >> miasteczko)
• Suchowola^[287] (PL) (prawa miejskie 1777–1892 >> miasteczko; w 1950 utrata praw miejskich^[298]; od 1997 znów prawa miejskie^[39])
• Supraśl^[286] (PL) (prawa miejskie 1509–1875 >> miasteczko)
• Wasilków^[286] (PL) (prawa miejskie 1567–1892 >> miasteczko)
• Zabłudowo^[288] (PL) (prawa miejskie 1563–1875 >> miasteczko)

Generalne Gubernatorstwo Lubelskie (okupacja austriacko-węgierska):

1 lutego 1917

• Słomniki (MP) (prawa miejskie 1358–1870; w 1917 prawa miejskie poza administracją Polski)

Generalne Gubernatorstwo Warszawskie (okupacja niemiecka):

Okupant niemiecki wprowadził nową ustawę o miastach, obowiązującą od 1 lipca 1915. W dniu tym uchylono wszystkie dotychczasowe przepisy o prowadzeniu spraw administracji miejskiej^[302]. W myśl tej ustawy szereg miast otrzymało bądź odzyskało prawa miejskie^[303]:

10 grudnia 1916

• Góra Kalwaria (MZ) (prawa miejskie 1670–1883; w 1916 prawa miejskie poza administracją Polski, potwierdzone w 1919 roku przez władze polskie)
• Grodzisk Mazowiecki (MZ) (w 1916 prawa miejskie poza administracją Polski, potwierdzone w 1919 roku przez władze polskie)
• Mogielnica (MZ) (prawa miejskie 1317–1870; w 1916 prawa miejskie poza administracją Polski, potwierdzone w 1919 roku przez władze polskie)
• Nowe Miasto nad Pilicą (MZ) (prawa miejskie 1400–1870; w 1916 prawa miejskie poza administracją Polski, potwierdzone w 1919 roku przez władze polskie)
• Otwock (MZ) (w 1916 prawa miejskie poza administracją Polski, potwierdzone w 1919 roku przez władze polskie)
• Piaseczno (MZ) (prawa miejskie 1429–1870; w 1916 prawa miejskie poza administracją Polski, potwierdzone w 1919 roku przez władze polskie)
• Pruszków^[304] (MZ) (w 1916 prawa miejskie poza administracją Polski, potwierdzone w 1919 roku przez władze polskie)
• Wiskitki (MZ) (prawa miejskie 1595–1870; w 1916 prawa miejskie poza administracją Polski, niepotwierdzone w 1919 roku przez władze polskie)
• Żyrardów^[130][305] (MZ) (prawa miejskie poza administracją Polski, potwierdzone w 1919 roku przez władze polskie)

Generalne Gubernatorstwo Lubelskie (okupacja austriacko-węgierska):

1 października 1916^[306][307]

(Często spotykana data 18 sierpnia 1916 jest zaledwie datą wydania rozporządzenia dot. ordynacji miejskiej dla 34 miast. Ostatni paragraf (22) rozporządzenie wyraźnie stwierdza, że rozporządzenie wchodzi w życie 1 października 1916.)

• Busk (ŚW) (prawa miejskie 1287–1870; w 1916 prawa miejskie poza administracją Polski, potwierdzone w 1919 roku przez władze polskie)
• Dąbrowa (ŚL) (1916 prawa miejskie poza administracją Polski, potwierdzone w 1919 roku przez władze polskie)
• Jędrzejów (ŚW) (prawa miejskie 1271–1870; w 1916 prawa miejskie poza administracją Polski, potwierdzone w 1919 roku przez władze polskie)
• Wierzbnik (ŚW) (prawa miejskie 1624–1870); w 1916 prawa miejskie poza administracją Polski, potwierdzone w 1919 roku przez władze polskie; w 1931 połączony z osadą fabryczną i wsią Starachowice utworzył nowe miasto Wierzbnik-Starachowice – od 1939 jako Starachowice-Wierzbnik, od 1949 jako Starachowice)
• Włoszczowa (ŚW) (prawa miejskie 1539–1870; w 1916 prawa miejskie poza administracją Polski, potwierdzone w 1919 roku przez władze polskie)

Brak daty

• Iłża (MZ) (prawa miejskie 1239–1870; w 1916 prawa miejskie poza administracją Polski, niepotwierdzone w 1919 roku przez władze polskie, dopiero w 1925)
• Solec (MZ) (prawa miejskie 1370–1870; w 1916 prawa miejskie poza administracją Polski, niepotwierdzone w 1919 roku przez władze polskie)

5 listopada 1915^[308]

• Czeladź (ŚL) (prawa miejskie 1242–1870; w 1915 prawa miejskie poza administracją Polski, potwierdzone w 1919 roku przez władze polskie)

1 lipca 1915

• Krzepice (ŚL) (prawa miejskie 1357–1870; w 1915 prawa miejskie poza administracją Polski, potwierdzone w 1919 roku przez władze polskie)
• Mrzygłód (ŚL) (prawa miejskie (1412–1870; w 1915 prawa miejskie poza administracją Polski, niepotwierdzone w 1919 roku przez władze polskie)
• Zawiercie^[309] (ŚL) (w 1915 prawa miejskie poza administracją Polski, potwierdzone w 1919 roku przez władze polskie)

brak daty

• Tarnogród (LL) (prawa miejskie (1567–1870; w 1915 prawa miejskie poza administracją Polski, niepotwierdzone w 1919 roku przez władze polskie)

27 lipca 1912

• Dębica^[310] (PK) (prawa miejskie poza administracją Polski; miasto 1358–1784, miasteczko 1784–1912)

7 listopada 1906

• Puławy (LB) (w 1906 prawa miejskie poza administracją Polski)

23 czerwca 1902^{[311][312][313]}

• Sosnowiec (ŚL; prawa miejskie poza administracją Polski)

1 kwietnia 1902^[314]

• Sopot^[315] (PM; prawa miejskie poza administracją Polski)

21 września 1901

• Jaworzno^[316] (ŚL; otrzymanie statusu gminy miejskiej (na prawach miasteczka) poza administracją Polski, prawa miejskie w 1933)

• 2017–2020: Chełmiec – Rada Gminy w Chełmcu uchwałą XXI/405/2016, w oparciu o wcześniej przeprowadzone konsultacje, wyraziła pozytywną opinię w sprawie nadania statusu miasta miejscowości Chełmiec. 21 lutego 2017 wniosek o zmianę statusu miejscowości Chełmiec został podpisany przez Przewodniczącego Rady Gminy Chełmiec Józefa Zygmunta^[317][318]. Rozporządzeniem Rady Ministrów z 24 lipca 2017 Chełmiec miał uzyskać status miasta z dniem 1 stycznia 2018^[319]. Jednak w grudniu 2017 chełmieccy radni zakwestionowali rzetelność przeprowadzenia konsultacji społecznych, po czym powstała awantura w Chełmcu^[320]. Na skutek interwencji radnych Rada Ministrów zmieniła zdanie, publikując 6 grudnia projekt zmieniający rozporządzenie z dnia 24 lipca 2017 r, odraczając nadanie statusu miasta Chełmcowi o jeden rok (tzn. do 1 stycznia 2019), co z kolei ma pozwolić wszystkim zainteresowanym na ponowną analizę zasadności tej regulacji, w tym rzetelne skonsultowanie jej z mieszkańcami^{[321][322][323]}. Mimo buntu przyszłego burmistrza Chełmca, Bernarda Stawiarskiego (zarzucającego MSWiA „działanie po cichu i w pełnej konspiracji” i łamanie Konstytucji)^[324][325], odroczenie daty zatwierdzono Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 2017, wchodzącym w życie 31 grudnia 2017^[325][326]. 27 stycznia radni zdecydowali, że sprawa Chełmca trafi do Trybunału Konstytucyjnego^[327]. Sprawa rzekomo źle przeprowadzonych konsultacji została rozpatrywana w prokuraturze, a żaden właściwy organ nie wydał negatywnej opinii na temat tych konsultacji. W związku z tym, podczas sesji gminnego samorządu 26 czerwca 2018 radni podjęli decyzję o podtrzymaniu w całości wniosku i opinii lokalnego samorządu w sprawie przekształcenia wsi w miasto. Oznacza to też, że nowe konsultacje nie będą przeprowadzane. Ostatecznie trzynastu radnych poparło wniosek, a ośmiu zagłosowało przeciw, przez co uchwała została przyjęta^[328]. 12 grudnia 2018 MSWiA wydało projekt zmieniający rozporządzenie z 24 lipca 2017 przez usunięcie z listy przyszłych miast Chełmca, dodanego do niej rozporządzeniem z 30 grudnia 2017^[329] a mającym wejść w życie 1 stycznia 2019 (a więc praktycznie unieważniając zmiany wprowadzone rozporządzeniem z 30 grudnia 2017)^[330]. Przyczyną zmiany zdania były: a) brak przeprowadzenia ponownych konsultacji z mieszkańcami w sprawie nadania statusu miasta Chełmcowi, których pierwsza rendycja (w 2017) została zakwestionowana przez część radnych gminy jako nierzetelna, a co z kolei stało się powodem odroczenia nadania statusu miasta Chełmcowi o rok (z 1 stycznia 2018 na 1 stycznia 2019); b) kolejne pismo radnych gminy Chełmiec do MSWiA wnioskujące o uchylenie przepisów dotyczących nadania statusu miasta Chełmcowi z powodu nierzetelnych konsultacji w 2017; c) Sąd Rejonowy w Nowym Sączu (II Wydział Karny) uchylił uchylił postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa w sprawie niedopełnienia obowiązków wójta i przewodniczącego rady gminy Chełmiec w trakcie konsultacji społecznych oraz w sprawie poświadczenia nieprawdy przez tych samych co do okoliczności mających znaczenie prawne w dokumentach dotyczących zarówno konsultacji, jak i wniosku o nadanie statusu miasta. Żaden z konsultowanych resortów rządowych nie wniósł zastrzeżeń co do projektu rozporządzenia z 12 grudnia 2018^[330]. Ostatecznie MSWiA powiadomiło 28 grudnia 2018, że z dniem 1 stycznia 2019 w Polsce przybędzie 10 nowych miast, wśród których nie znalazł się Chełmiec^[331]. W ostateczniej wersji rozporządzenie korygującego, nadanie statusu miasta Chełmcowi zostało odroczone o kolejny rok, do 1 stycznia 2020^[18], by ostatecznie pod koniec 2019 r. zrezygnować z nadawania miejscowości praw miejskich^[19].
• 2019: Opatowiec – 1 stycznia 2019 Opatowiec stał się najmniejszym miastem Polski z 338 mieszkańcami, wypierając dotychczasową Wiślicę (500 mieszkańców w 2018 roku) po zaledwie jednym roku posiadania tego epitetu^[331]. Z rozwoju ostatnich lat wynika, że liczba ludności projektowanego miasta nie ma już znaczenia.
• 2018: Wiślica – 1 stycznia 2018 Wiślica stała się najmniejszym miastem Polski z 503 mieszkańcami, wypierając dotychczasowe Wyśmierzyce (920 mieszkańców w 2016 roku) o 45%. Również pozytywne zaopiniowanie wniosku Józefowa nad Wisłą utworzyło kolejne (piąte) miasto w Polsce poniżej tysiąca ludności (oprócz Wyśmierzyc do tej grupy należą obecnie także Działoszyce i Suraż). Dotychczasowe kryterium ludnościowe (minimum 2000 mieszkańców) nie jest już od kilku lat przestrzegane, a w obecnej praktyce MSWiA honoruje wnioski każdego małego miasta zdegradowanego o ile spotka się z pozytywnymi – często nieznacznie – konsultacjami lokalnymi^[332]
• 2017: Jastarnia – 1 stycznia 2017 odebrano status miasta gminie miejskiej Jastarnia z równoczesnym nadaniem statusu miasta miejscowości Jastarnia. Jest to zabieg administracyjny związany ze zmianą rodzaju gminy z miejskiej na miejsko-wiejską (patrz → Szczawnica poniżej).
• 2016: Pieszyce – 1 stycznia 2016 odebrano status miasta gminie miejskiej Pieszyce z równoczesnym nadaniem statusu miasta miejscowości Pieszyce. Jest to zabieg administracyjny związany ze zmianą rodzaju gminy z miejskiej na miejsko-wiejską (patrz → Szczawnica poniżej).
• 2015: Władysławowo – 1 stycznia 2015 odebrany został status miasta gminie miejskiej Władysławowo z równoczesnym nadaniem statusu miasta miejscowości Władysławowo. Jest to zabieg administracyjny związany ze zmianą rodzaju gminy z miejskiej na miejsko-wiejską^[24] (patrz → Szczawnica poniżej).
• 2014: Czarna Woda – 1 stycznia 2014 odebrano status miasta gminie miejskiej Czarna Woda z równoczesnym nadaniem statusu miasta miejscowości Czarna Woda. Jest to zabieg administracyjny związany ze zmianą rodzaju gminy z miejskiej na miejsko-wiejską^[25] (patrz → Szczawnica poniżej).
• 2008: Szczawnica – 1 stycznia 2008 odebrano status miasta gminie miejskiej Szczawnica z równoczesnym nadaniem statusu miasta miejscowości Szczawnica. Jest to zabieg administracyjny związany ze zmianą rodzaju gminy z miejskiej na miejsko-wiejską^[333]. Rada Miasta Szczawnicy złożyła do MSWiA wniosek dotyczący zmiany granic administracyjnych miasta Szczawnica oraz zmiany statusu gminy z gminy miejskiej na miejsko-wiejską. Dokonanie takiej zmiany wymagało, ze względów ustawowych, w pierwszej kolejności odebrania statusu miasta gminie Szczawnica, następnie nadania statusu miasta miejscowości Szczawnica oraz określenia jej granic. Ten zabieg administracyjny oczywiście nie wpłynął w jakikolwiek sposób na zmianę statusu miasta samej Szczawnicy. Sam wniosek Szczawnicy wiązał się głównie z tym, że zmiana statusu gminy na miejsko-wiejską umożliwi skorzystanie ze środków Unii Europejskiej przeznaczonych dla obszarów wiejskich, a mieszkańcy nowo utworzonych wsi (na wyłączonych z granic administracyjnych miasta terenach dominują funkcje rolnicze) będą mieli możliwość utworzenia gospodarstw agroturystycznych i dostęp do kredytów z tym związanych, a także będą zwolnieni z podatku dochodowego w przypadku wynajmu do pięciu pokoi^[334].
• 1997: Radlin – 1 stycznia 1997 miejscowość Radlin otrzymała status miasta przez wyłączenie jej z Wodzisławia Śląskiego^[40], do którego została włączona jako miasto 22 lata wcześniej, 27 maja 1975^[335]. Fakt ten często interpretowany jest jako „odzyskanie” praw miejskich przez Radlin, które to Radlin otrzymał 13 listopada 1954^[106] i posiadał do momentu wchłonięcia go przez Wodzisławia Śląskiego. Mniej znane jest, że Radlin „właściwy” (czyli dawne miejscowości Radlin Górny, Radlin Dolny i Szarowiec połączone w XIX wieku w wieś Radlin, w latach 1922–1939 i 1945–1954 siedzib gminy Radlin) pozostał – na życzenie mieszkańców – w obrębie Wodzisławia Śląskiego jako dzielnica Radlin II. W 1997 roku odłączyły się natomiast dawne, peryferyjnie położone, wsie Biertułtowy, Głożyny i Obszary, przejmując nazwę „Radlin”. Nie jest zatem oczywiste czy należy traktować umiastowienia „Radlina” w 1997 jako restytucję dawnego miasta skoro jej główna, historyczna (toponimiczna) część nie weszła w skład nowego miasta. Centrum obecnego miasta Radlin stanowi dawna wieś Biertułtowy.
• 1994: Warszawa – na mocy Zarządzenia Nr 31 Prezesa Rady Ministrów z dnia 5 kwietnia 1990 w sprawie uzyskania przez dzielnice m.st. Warszawy statusu gmin z dniem 2 kwietnia 1990 (zarządzenie wydane z mocą wsteczną) dotychczasowe dzielnice Warszawy stały się gminami: Warszawa-Mokotów, Warszawa-Ochota, Warszawa-Praga-Południe, Warszawa-Praga-Północ, Warszawa-Śródmieście, Warszawa-Ursus (od 1993), Warszawa-Wola i Warszawa-Żoliborz^[336]. Był to jedyny przypadek w Polsce by gminy miejskie nie były osobnymi miastami, tylko łącznie tworzyły jedno miasto. Gminy te istniały do 1994, kiedy to na mocy Ustawy z dnia 25 marca 1994 r. o ustroju miasta stołecznego Warszawy powołano z dniem 19 czerwca 1994 nowe gminy miejskie: Warszawa-Bemowo, Warszawa-Białołęka, Warszawa-Bielany, Warszawa-Centrum, Warszawa-Rembertów, Warszawa-Targówek, Warszawa-Ursus, Warszawa-Ursynów, Warszawa-Wawer, Warszawa-Wilanów i Warszawa-Włochy^[337], które podobnie jak poprzednie gminy, pomimo że były gminami miejskimi nie były osobnymi miastami. Stan ten został zlikwidowany 27 października 2002^[338] i od tego dnia Warszawa jest ponownie jedną gminą miejską.
• 1993: Borne Sulinowo – 1 października 1993 status miasta uzyskało Borne Sulinowo^[46], od 1945 garnizon wojskowy przejęty przez Armię Czerwoną, do 1993 wyłączony spod administracji polskiej. Na uwagę zasługuje fakt, że w chwili otrzymania praw miejskich Borne Sulinowo nie było jeszcze w pełni zasiedlone, licząc zaledwie 134 mieszkańców^[339] Nie było też siedzibą gminy, która do końca 1994 roku znajdowała się we wsi Silnowo^[43].
• 1992: Czerwionka-Leszczyny – 27 maja 1975 włączono miasto Czerwionka (prawa miejskie 1962) do miasta Leszczyny (prawa miejskie 1962), zachowując nazwę i ciągłość prawną miasta Leszczyny, a likwidując miasto Czerwionka^[335]. 1 stycznia 1992 roku zmieniono nazwę miasta na Czerwionka-Leszczyny^[340], co powoduje, że niektórzy uznają je za nowe miasto.
• 1991: Bieruń – 2 kwietnia 1991 miejscowość Bieruń otrzymała status miasta przez wyłączenie jej z Tychów^[50], do których została włączona jako miasto 16 lat wcześniej, 27 maja 1975^[341]. Fakt ten często interpretowany jest jako „odzyskanie” praw miejskich przez Bieruń, które to Bieruń posiadał w latach 1387–1743 i 1865-1975. Mniej znane jest, że prawa miejskie posiadała tylko jedna z ośmiu dzielnic (zwana współcześnie Bieruniem Starym) obecnego Bierunia, który od chwili wyłączenia z Tychów jest organizmem znacznie większym (obejmuje także cały obszar istniejącej w latach 1973–1975 wiejskiej gminy Bieruń Stary z 4 sołectwami: Bijasowice, Czarnuchowice, Nowy Bieruń i Ściernie). Obecny „Bieruń” jest przestrzennie niespójnym organizmem miejskim o znacznych odległościach (np. między Bieruniem Starym a Nowym jest prawie 8 km, znacznie dalej niż między Bieruniem Nowym a Oświęcimiem w woj. małopolskim, ok. 3 km).
• 1988: Nowogród Bobrzański – 1 stycznia 1988 status miasta otrzymała miejscowość Nowogród Bobrzański^[62]. Fakt ten często interpretowany jest jako „odzyskanie” praw miejskich przez Nowogród Bobrzański. Jednak obecne miasto Nowogród Bobrzański zostało utworzone z obszaru dwóch, zdegradowanych w 1945 roku miast: większych terytorialnie, lewobrzeżnych Krzystkowic (823 ha) i mniejszego, prawobrzeżnego Nowogrodu Bobrzańskiego (653 ha)^[61]. Tak więc formalnie ani Krzystkowice nie zostały włączone do Nowogrodu, ani Nowogród nie odzyskał praw miejskich, mimo że nowe miasto przejęło nazwę tylko prawobrzeżnego osiedla, lecz miasto obecne jest nowym tworem, tzw. zlepieńcem dwóch niespójnych przestrzennie organizmów miejskich^[342] (znaczna odległość między osiedlami bez fizycznej styczności). Ponadto obecny organizm miejski przecina historycznie utrwaloną granicę Śląska i Łużyc^[343].
• 1982: Szczawnica – 1 stycznia 1982 zmieniono nazwę miasta Szczawnica-Krościenko na Szczawnica, natomiast 1 października 1982 z miasta Szczawnica wyłączono obszar Krościenka i Tylki, które weszły w skład nowej gminy^[344][345]; początkowo tę zmianę planowano na 1 stycznia 1982, lecz ze względu na wprowadzenie stanu wojennego odłożono ją na mocy rozporządzenia Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska o 9 miesięcy. Czasami błędnie podaje się, że miasto Szczawnica-Krościenko zostało zlikwidowane, a utworzono nowe miasto Szczawnica, tymczasem miasto Szczawnica, pomimo zmiany nazwy, zachowało ciągłość prawną.
• 1975: Kędzierzyn-Koźle – 30 października 1975 do miasta Kędzierzyn włączono miasta Kłodnica (prawa miejskie 1973), Koźle (prawa miejskie 1289) i Sławięcice (prawa miejskie 1233–1260 i 1973) oraz gminę Sławięcice^[346], następnie w dniu 3 listopada 1975 zmieniono nazwę miasta z Kędzierzyn na Kędzierzyn-Koźle^[347]. Obydwa procesy prawne czasami niesłusznie są interpretowane jako fakt powstania nowego miasta, tymczasem miasto Kędzierzyn, pomimo zmiany nazwy zachowało ciągłość prawną.
• 1973: Sulmierzyce – 1 stycznia 1973 odebrano prawa miejskie Sulmierzycom^[75], będącym miastem od 1457 roku. Decyzja została podjęta w ramach przeprowadzanej wówczas reformy administracyjnej kraju. Zbulwersowani mieszkańcy podjęli zorganizowany protest skierowany do ówczesnych władz powiatowych, wojewódzkich oraz bezpośrednio do Rady Państwa w Warszawie, dokąd udała się delegacja protestujących^[348]. Reakcja ta spowodowała śpieszne przywrócenie praw miejskich Sulmierzycom dnia 9 grudnia 1973^[74], a więc już po jedenastu miesiącach.
• 1973: Boguszów-Gorce – 1 stycznia 1973^[75] do obszaru miasta Boguszów włączono miasto Gorce (prawa miejskie 1962) i osiedle Kuźnice Świdnickie, jednocześnie zmieniono nazwę miasta Boguszów na Boguszów-Gorce^[75]. Proces ten czasami jest interpretowany jako fakt powstania nowego miasta, tymczasem miasto Boguszów, pomimo zmiany nazwy zachowało ciągłość prawną.
• 1973: Szczawnica-Krościenko – 1 stycznia 1973^[75] do obszaru miasta Szczawnica włączono Krościenko, jednocześnie zmieniono nazwę miasta Szczawnica na Szczawnica-Krościenko^[75]. Proces ten czasami jest interpretowany jako fakt powstania nowego miasta, tymczasem miasto Szczawnica, pomimo zmiany nazwy zachowało ciągłość prawną.
• 1969: Trzebinia-Siersza – 1 stycznia 1969^[78] do obszaru miasta Trzebinia włączono osiedle Siersza, jednocześnie zmieniono nazwę miasta Trzebinia na Trzebinia-Siersza^[78]. Proces ten czasami jest interpretowany jako fakt powstania nowego miasta, tymczasem miasto Trzebinia, pomimo zmiany nazwy zachowało ciągłość prawną.
• 1958: Czechowice-Dziedzice – 1 stycznia 1951 włączono gminę Dziedzice do gminy Czechowice (jednocześnie nadano tej drugiej prawa miejskie), zachowując nazwę i ciągłość prawną gminy Czechowice, a likwidując gminę Dziedzice^[117]. 22 listopada 1958 roku zmieniono nazwę miasta na Czechowice-Dziedzice^[118], co powoduje, że niektórzy uznają je za nowe miasto.
• 1952: Ustrzyki Dolne – Po II wojnie światowej miasto Ustrzyki Dolne (prawa miejskie od 1727) znalazło się w ZSRR. Do Polski Ustrzyki Dolne powróciły w ramach umowy o zmianie granic zawartej 15 lutego 1951 pomiędzy PRL i Związkiem Radzieckim^[349]. Niektóre źródła oparte na danych wtórnych, w tym Encyklopedia PWN, podają że w okresie radzieckim Ustrzyki Dolne miały zostać pozbawione statusu miasta i otrzymać go ponownie wraz z powrotem do Polski^[350]. Jednak oryginalne dane radzieckie wykazują, że Ustrzyki Dolne nigdy statusu miasta nie utraciły; tak jest np. w spisie jednostek administracyjnych z 1 września 1946 roku, wydanym przez Dział Informacji i Statystyki przy Sekretariacie Prezydium Rady Najwyższej Ukraińskiej SRR^[351], a także w ostatnim spisie jednostek rejonu ustrzyckiego, wykazanym w Dekrecie Prezydium Rady Najwyższej Ukraińskiej SRR z 10 grudnia 1951 w sprawie likwidacji rejonu ustrzyckiego (...)^[352]. W obu wykazach Ustrzyki Dolne figurują jako miasto. Do błędu – poza zaniechaniem sprawdzenia źródeł radzieckich – przyczyniła się zapewne forma zapisu w Rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów z 12 grudnia 1951 w sprawie utworzenia miasta Ustrzyki Dolne (...)^[353], a gdzie wybór wyrazu utworzenie odnosił się po prostu do powstania nowego miasta w granicach Polski (bezwzględnie od uprzedniego statusu) o zmienionych granicach (w skład Ustrzyk Dolnych wszedł wtedy także Strwiążyczek)^[353].
• 1949: Nowa Huta – czasem podawana jako miasto w latach 1949–1951, po czym stała się dzielnicą Krakowa. Nowa Huta wymieniana jest w Dzienniku Ustaw jako miasto Nowa Huta^[354]. Użyte tam określenie „budowane miasto Nowa Huta” sugeruje, że jeszcze praw miejskich nie miała. Natomiast uchwała z 17 marca 1951 r.^[355] nie wspomina już by Nowa Huta była miastem. Ponieważ data nadania ewentualnych praw miejskich nie jest zweryfikowana, sugeruje to, że Nowa Huta zapewne była budowana w intencjach przekształcenia w miasto, którym ostatecznie nie została przez włączenie do Krakowa.
• 1945–1951: Krystynopol – W wykazie miast z 1939 roku Krystynopol (obecnie jest to miasto Szeptyćkyj na Ukrainie) nie figuruje^[356]. Natomiast w niektórych powojennych publikacjach, m.in. na jednej ze szczegółowych map w publikacji A. Gawryszewskiego (2005) dotyczącej umowy o zamianie odcinków terytoriów państwowych zawartej 15 lutego 1951 pomiędzy PRL i Związkiem Radzieckim, Krystynopol jest wyraźnie zaznaczony jako miasto. Jeżeli informacja ta jest poprawna, wtedy Krystynopol musiałby otrzymać prawa miejskie między 1945 a 1951 rokiem. Brak wyczerpujących dokumentów w tej kwestii.
• 1939: Wierzbnik-Starachowice – 1 kwietnia 1939 do obszaru miasta Wierzbnik włączono osiedle Starachowice Fabryczne^[357], a rozporządzeniem MSW z 28 marca 1939 roku nazwę miasta Wierzbnik zmieniono na Starachowice-Wierzbnik^[358], a w 1949 roku ostatecznie na Starachowice^[359]. Proces ten czasami jest interpretowany jako fakt powstania nowego miasta, tymczasem miasto Wierzbnik, pomimo zmiany nazwy zachowało ciągłość prawną.
• 1935: Ustka – Między 5 a 13 czerwca 2007 odbyły się w Ustce konsultacji w sprawie nadania miejscowości Ustka statusu miasta^[360]. Powodem tego było podważenie historycznego faktu nadania Ustce praw miejskich przez Niemców 22 marca 1935. W związku z obchodami 70. rocznicy nadania praw miejskich, ustecki dziennikarz-historyk Marcin Barnowski odkrył, że Ustka praw miejskich nigdy nie otrzymała, a jej obecny status miejski jest wynikiem uzurpacji. Nie udało się znaleźć żadnego dokumentu potwierdzającego nadanie Ustce praw miejskich, a data 22 marca 1935 jest zaledwie datą wydania rozporządzenia do ustawy o ustroju gmin, na mocy którego każdy szef gminy obligatoryjnie stał się burmistrzem. Znaczy to, że zmieniła się tylko samorządowa tytulatura, a samo rozporządzenie nie przesądzało o decyzji o nadaniu praw miejskich. Ponadto wydany w 1938 roku wykaz miast Pomorza Środkowego, liczących poniżej 10 tysięcy mieszkańców, nie obejmował Ustki. Ustka nie występuje jako miasto w żadnym międzywojennym wykazie gmin (np. w Amtlisches Gemeindeverzeichnis für das Deutsche Reich z 1939), a jako miasto pojawia się po raz pierwszy w polskich powojennych źródłach GUS-owskich. Wydarzenie to stało się sensacją historyczną^[361]. Pojawiły się propozycje wystąpienia z wnioskiem do premiera o nadanie Ustce praw miejskich. Jednakże według Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, takiej potrzeby nie ma, ponieważ w wielu wydanych po 1975 roku aktach prawnych^[362] Ustka figuruje jako miasto^[363]. Ostatecznie po przeprowadzonej analizie przepisów potwierdzono, że Ustka posiada prawa miejskie przynajmniej od 1 lipca 1976 roku. Przyjęcie innej interpretacji prowadziłoby do uznania, że równocześnie funkcjonowałyby dwie gminy o identycznym statucie prawnym gminy wiejskiej (a więc gmina wiejska i gmina pseudo-miejska), co jest niedopuszczalne. W oparciu o te ustalenia MSWiA stwierdziło, że władze Ustki o nadanie praw miejskich starać się nie muszą^[364].
• 1934: Chorzów – 1 lipca 1934 do obszaru miasta Królewska Huta włączono gminę Chorzów (z powiatu katowickiego) oraz gminę Nowe Hajduki (z powiatu świętochłowickiego), jednocześnie zmieniono nazwę miasta Królewska Huta na Chorzów^[365]. Proces ten czasami jest interpretowany jako fakt powstania nowego miasta, tymczasem miasto Królewska Huta, pomimo zmiany nazwy, zachowało ciągłość prawną.
• Nowe Skalmierzyce – W artykule Nowe miasta w Polsce i ich struktura społeczno-ekonomiczna (1988)^[366] D. Szymańska podaje wzmiankę (s. 404) „Niektóre z nich [z tych miast], jak Poręba czy Nowe Skalmierzyce, po włączeniu na krótko w granice innych miast [zapewne Kalisza], ponownie stały się samodzielnymi jednostkami miejskimi”. Brak jest źródeł pozwalających na weryfikacje tej informacji.

• miasta w Polsce
• najstarsze lokacje miast w Polsce na prawie niemieckim
• miejscowości w Polsce pozbawione praw miejskich
• Status miasta w Polsce współcześnie
• dawne osiedla w Polsce
• miasta województwa białostockiego 1945–1950
• Najmniejsze miasto Polski