Johannes Gutenberg

Johannes Gensfleisch zur Laden zum Gutenberg (entre 1394 e 1404, Maiança - avans lo 26 de febrier de 1468, Maiança), dich Johannes Gutenberg, es un inventaire e un imprimeire alemand famós per son invencion de l'imprimariá de caracters metallics mobiles en Euròpa. D'efiech, son invencion permetèt d'aumentar rapidament la produccion de libres e de facilitar la circulacion de las ideas, çò que menèt a l'emergéncia dau movement umanista tre la fin dau segle XV.

Pauc de documents e de testimoniatges sus la vida de Gutenberg son disponibles e la mager part es compausaa d'archius judiciaris que donan gaire de detalhs sus lo personatge. Aquò es a l'origina de retrachs fantasmats e ambivalents d'inventaire geniau o de raubaire d'ideas, de victima despulhaa injustament de son invencion o d'usurpaire avent esplechat sensa vergonha d'innovacions concebuás per d'autres inventaires, de precursor dau movement umanista o d'òme d'afaires cupide^[1]. Mas, en realitat, es quasi impossible de traçar un retrach de Gutenberg en defòra de sas innovacions tecnicas e de sos problemas judiciaris amb son associat Johann Fust.

La data de naissença de Johannes Gutenberg, naissut a Maiança, se situa entre 1394 e 1404. L'annaa 1400 es sovent avançaa, mai es estaa chausiá a la fin dau segle XIX per la comuna de Maiança dins l'encastre de las celebracions dels 500 ans de sa naissença^[2]. Èra lo tresen fiu d'una familha aisaa d'orfebres que fasiá partia de la borgesia de la vila^[3]. Sa vida es pas conoissuda entre 1400 e 1420, mas d'estudis universitaris a Erfurt son probables car correspòndon a las practicas de sa classa sociala e explican sos sabers tecnics^[4][5].

Entre 1429 e 1444, la familha de Gutenberg s'exilièt a Estrasborg, probablament en causa d'una insureccion populara menaa per las corporacions e los marchands contra lo patriciat de Maiança^[6][7]. A una epòca desconeguá, Gutenberg foguèt probablament iniciat a l'orfevrariá, çò que li permetèt d'aprendre la ciselura e la metallurgia dels aliatges. En 1438, associat amb lo baile de Lichtenau, fabriquèt ansin d'ensenhas de romieus a basa d'un aliatge de plomb e d'estanh^[8][9].

Sas activitats dins los ans 1440 son quasi desconeguás dinque a son retorn a Maiança en 1448^[10]. Auriá empruntat de sòus a un cosin per durbir una pressa^[11].

Començat en 1431, lo concili de Florença se debanèt en realitat en partia a Basilea, a proximitat d'Estrasborg. Los teologians, universitaris e intellectuaus participant a las discussions avián besonh d'escriure, çò que favorizèt la construccion de molins destinats a la produccion de papier dins la region. D'imprimeires s'i intallèron egalament per respòndre als besonhs de las universitats e de las bibliotecas. Aquò justifiquèt las recherchas de Gutenberg que voliá demenir lo còst de reproduccion dels textes^[12].

En 1450, concluguèt un acòrdi amb lo banquier Johann Fust (vers 1400-1466) per trobar lo finançament necessari au desvolopament de sas invencions. Fust prestèt 800 florins a Gutenberg e n'avancèt 300 suplementaris per sos despens generaus. Totun, redigiguèt un contracte fòrça constrencha car la soma èra fòrça importanta segon los criteris de l'epòca^[13]. En particular, l'ensemble de las maquinas e de sos accessòris venguèron la garantia dau prest. D'interès de 6 % èran tanben preveguts. Per rentabilizar rapidament aquel investiment, los dos òmes decidèron donc d'estampar la Bíblia car èra l'unic libre susceptible d'èsser crompat per un public nombrós.

Per facilitar la produccion, Gutenberg melhorèt tres elements d'un biais quasi simultaneu. Premier, imaginèt de caracters metallics interchanjables fachs d'un aliatge de plomb, d'estanh e d'antimòni. En parallele, perfeccionèt la pressa e la tencha d'impression. Per aqueu darrier ponch, desvolopèt una substància a basa d'òli de lin (liant) e de sujas de resinós (pigments). Aquò permetèt d'imprimir de documents pichons, de poëmas, la gramatica latina de Donat, de letras d'indulgéncia per la Gleisa e un calendier turc^[14]. Pasmens, la concepcion definitiva de la pressa foguèt mai lonja que prevegut. En 1454, Fust deupuguèt tornarmai avançar 800 florins per contuniar l'impression de las bíblias. Ansin, au finau, de 1452 a 1455, 180 exemplaris foguèron imprimits.

Lo succès comerciau de la Bíblia de Gutenberg foguèt mitijat car las vendas foguèron lonjas. Fust, avent investit mas de 2 500 florins dins lo projecte, èra furiós còntra Gutenberg. Demandèt donc lo remborsament de sos prests, çò que foguèt refusat per Gutenberg per de rasons desconeguás (benleu una impossibilitat). Ansin, Fust portèt l'afaire en justícia. Lo tribunau considerèt que la soma avançaa per Fust èra un investiment e non un prest. Fust obtenguèt donc pas lo remborsament de las somas avançaas, mas foguèt reconoissut coma associat^[15]. De mai, obtenguèt la gestion directa dau talhier e de la pressa.

Fust contunièt l'entrepresa d'imprimariá sota son nom en s'associant amb Pierre Schoeffer (1425-1503), l'aprendís de Gutenberg. En 1457, son edicion dau Psalmorum Codex aguèt un certan succès. Puei, delaissèt la produccion d'obratges destinats als universitaris e a la borgesiá cultivaa per orientar son activitat vers d'obratges mai simples de vendre. En 1463, s'installèt a París onte l'imprimariá èra una tecnologia encara desconeguá. I favorizèt l'installacion d'imprimeires germanics, mas moriguèt en 1466.

De son caire, Gutenberg assajèt de tornar crear un talhier d'imprimariá. En 1459, participèt ansin a l'edicion d'una Bíblia dins la vila de Bamberg. En 1460, intervenguèt pereu sus lo diccionari Catholicon que foguèt imprimit en 1460 a Maiança. Dispareguèt de las publicacions a partir de 1461 per una rason desconeguá. Auriá tanben ensenhat son saber contra retribucion^[16]. Durant aqueu periòde, Gutenberg èra insolvable e viupuguèt probablament modestament.

En genier de 1465, Gutenberg viviá dins l'ospici Algesheimer Hof. Foguèt alora nomat gentilòme per l'arquevesque Adòlf II de Nassau. Aquò li permetèt de beneficiar d'una renda e d'avantatges en natura. Moriguèt probablament lo 3 de febrier de 1468, dins un quasi anonimat, e foguèt enterrat dins un cementeri de Maiança. L'endrech foguèt destruch pendent los segles seguents e sa tomba es desenant perduá^[17].

Los trabalhs de Gutenberg s'inscrivián dins de recherchas mai larjas menaas en Euròpa per d'imprimeires coma Laurent Coster (vers 1370-1440), Johannes Mentelin (1410-1478) e Nicolas Jenson (vers 1420-1480). Per aquela rason, la paternitat de son invencion es de còps contestaa. Mai, tre la segonda mitat dau sègle XV, sos contemporaneus lo reconoissián coma l'inventaire de l'imprimariá de caracters mobils moderna en Euròpa. Aquò es probablament la consequéncia de las innovacions importantas combinaas dins son talhier per lo prumier còp de l'istòria.

Las mai importantas pertochan l'introduccion dau plomb tipografic per fabricar los caracters. Compausat de 50 a 86 % de plomb, de 11 a 30 % d'antimòni e de 3 a 20 % d'estanh, aquel aliatge foguèt utilizat dinque a l'aparicion de la fotocomposicion dins los ans 1960-1970. Permet de fabricar d'objectes indeformables e inoxidables sensa utilizar de forns poderós car son ponch de fusion es bas. Per exemple, lo ponch de fusion d'un aliatge compausat de 84 % de plomb, de 12 % d'antimòni e 4 % d'estanh es de solament 240 °C. Aquò permet d'utilizar de motles amb una matritz en negatiu dau caracter, objectes tanben introduchs per Gutenberg, per fabricar los caracters. Un autre avantatge dau plomb tipografic es son abséncia d'aderéncia als parets dau motle. Enfin, per renjar los caracters, Gutenberg adoptèt la caissa tipografica.

Los autres progrès introduchs per Gutenberg pertochan la pressa xilografica ela meteissa. En particular, utilizèt una tencha qu'aviá de proprietats similaras a una pega e que formava pas de pòchas de liquide durant l'impression.

Gutenberg aguèt un ròtle fondamentau dins lo desvolopament de l'imprimariá en Euròpa. D'efiech, en causa de son falhiment, una partia de sos obriers e aprendís migrèron en Euròpa, principalament en França e en Itàlia. Aquò favorizèt la difusion de sas tecnicas e aumentèt rapidament la produccion de libres sus lo continent. Ansin, en 1460, i aviá solament dos centres europeus capables de produire mas d'un centenau de libres imprimits per an (Estrasborg e Maiança). Aqueu nombre aumentèt per agantar 11 vilas productritz en 1470 e 29 en 1480 (sensa comptar los centres mai pichons). Aquò favorizèt la circulacion de las ideas e permetèt l'emergéncia dau movement umanista e de la Reforma.

• (fr) Frédéric Barbier, L'Europe de Gutenberg. Le livre et l'invention de la modernité occidentale (XIIIe-XVIe siècle), París, Belin, 2006.
• (fr) Guy Bechtel, Gutenberg et l'invention de l'imprimerie : une enquête, París, Fayard, 1992.
• (en) Stephan Füssel, Gutenberg and the Impact of Printing, Ashgate Pub, 2005.