Spanien

Amtsspraak is Spaansch in’t ganze Land. In welke Regionen sünd ok Basksch, Katalaansch, Okzitansch un Galicisch Amtsspraken. In Aragonien is ook dat Aragoonsche Amtssprake.

 

Spanien liggt up de Ibeersche Halfinsel un nimmt dar veer Föffdel van in. In’n Westen grenzt dat Land an Portugal un an den Atlantischen Ozean, In'n Noorden an Frankriek, in’n Oosten an de Middellannsche See un in’n Süden an dat britische Gibraltar un an de Straat van Gibraltar. To Spanien höört ok noch de Balearen, dat sünd Inseln in de Middellannsche See, un de Kanarischen Inseln, de westlich van Noordafrika in den Atlantischen Ozean liggt. Spanien is 505.000 km² groot. De Küsten sünd över 3000 km lang, siene Landgrenzen so um 1700 km.

Dat Klima in Spanien is teemlich unnerscheedlich. Galicien in’n Noordwesten höört mit 250 cm in'n Jahr to de regenrieksten Rebeden van Europa, aver Andalusien is mit 30 cm Nedderslag de dröögste Gegend in ganz Westeuropa. Ene dachte Lien van Lissabon över Madrid un Zaragossa na Barcelona deelt de Halfinsel in de noorden maatigde un de süden subtroopsche Zoon. Süden disse Lien gifft dat man af un to en beten Frost, un de Sommer is övermaten heet un dröög. An de Atlantikküst is dat in’n Sommer teemlich köhl un in’n Winter moi week. An de Küst von de Middellannsche See is dat Klima ungefähr so as an de franzöösche un italiensche Riviera, blots in'n Winter noch en beten weker. In Madrid un in Südspanien gifft dat in’n Hoochsommer Tempraturen twüschen 40 un 45 °C. Dat Klima up de Balearen is en beten anners: In Palma stiggt de Tempratur in'n Sommer selten över 33 °C un in Ibiza nich över 30 °C. In'n Winter fallt se in Palma nich unner 0 °C, up Ibiza nich unner 7 °C.

De Pyrenäen in’n Noorn hefft na Westen hen noch en Foortsetten in de Kantabrischen Bargen, de bit na Asturien un Galicien gaht. Tosamen mit de Sierra de Gata un de Sierra de Gredos, de Sierra de Guadarrame un de Iberschen Bargen rahmt se de Landschap Oolt-Kastilien in. Ok de Hoochevene La Mancha südlich van Madrid is van Bargen umgeven: van de Toledo-Bargen, de Sierra Morena un de Serrania de Cuenca. An de Südküst liggt de Sierra Nevada (de Sneebargen) mit den hööchsten Barg van Spanien, den Mulhacen (3481 m).

Van Spaniens fiev längsten Strööm kummt de Ebro ut de Kantabrischen Bargen un münnt twüschen Barcelona un Valencia in de Middellannsche See. De Duero kummt ut de Ibeerschen Bargen, flütt dör Oolt-Kastilien un Portugal un münnt in den Atlantischen Ozean. De Tajo hett siene Spring in de Serrania de Cuenca, flütt an Toledo vörbi un münnt bi Lissabon in den Atlantik. Ok de Guadiana kummt ut de Serrania de Cuenca, flütt dör de Hoochevene La Manche un dat Hoochland van Estremadura. An de Grenz van Portugal wennt he sik na Süden un münnt in den Golf van Cadiz. De eenzige Stroom, up de Scheep föhren köönt, de Guadalquivir, flütt an Córdoba un Sevilla vörbi un münnt noorden van Cadiz.

 

De Höhlenmalereen ut de öllere Steentiet, to’n Bispill de in de beröhmte Höhl van Altamira, sünd de Bewies darför, dat Spanien al vör 20.000 Jahren besiedelt weer. De Basken un de Iberer, de wahrschienlich ut Afrika kamen sünd, weren de eersten Bewahner van de Halfinsel. Twüschen 1500 un 500 v. Chr. lannen verschedene Völker ut de Rebeden üm de Middellannsche See an de Küsten van Spanien, vör allen Greken un Phönizier. Ok keltische Stämme leten sik up de Halfinsel nedder. Van dat 5. Jahrhunnert an kemem ok Karthager in’t Land. Se grünnen unner annern de Stadt Cartagena.

206 v.Chr.

De Römers verdrievt de Karthager un hebbt sess Jahrhunnerten dat Seggen in den gröttsten Deel van Spanien.

400 - 711

In de Tiet van dat Völkerwannern sett sik de Sweben, Wandalen un Alanen up de Halfinsel fast. Um 411 kaamt de Westgoten van Frankriek her över de Pyrenäen un överwinnt de Sweben un Wandalen. Toledo warrt de Hööftstadt van dat Westgotenriek.

711

De Mauren, de van Noordafrika inwannert sünd, överwinnt de Westgoten bi Jerez de la Frontera un störmt wieter bit an de Pyrenäen.Blots in'n Noordwesten köönt de Christen sik noch to Wehr setten.

756

Córdoba is en sülvstännig Emirat. Christen nehmt to’n Deel de araabsche Spraak un araaabsche Sitten an.

912

Dat Maurenriek dehnt sik wieter ut. Toledo warrt innahmen, aver in’n Noorn weert de christlichen Königrieke bilütten starker.

1031

Dat Kalifat van Córdoba deelt sik in mehr Fürstendömer up.

1037

Dat Torüchwinnen (de Reconquista) van dat maurische Spanien kummt in Gang. De König van Kastilien nimmt Córdoba, Sevilla, Murcia, Valencia un Cadiz in. Blots Granada blifft noch in de Hannen van de Mauren.

1236

Sizilien kummt to Spanien un blifft bit 1713 spaansch.

1443

Ok dat Königriek Neapel kummt unner spaansche Herrschap.

1469

De kastielsche Thronarvin Isabella heiraat den aragonschen Thronarven Ferdinand.

1479 - 1704

De Kathoolschen Könige Ferdinand un Isabella regeert tosamen över ganz Spanien.

1491

Na 11 Jahren Krieg warrt Granada, dat leste Bollwark van de Mauren, innahmen.

1492

Kolumbus deckt Amerika up. Grote Rebeden in Översee kaamt unner spaansche Herrschap.

1504 - 1516

Na Isabellas Doot regeert Ferdinand in Kastilien för siene Dochter Johanna de Wahnsinnige, de mit Philipp den Schönen, den Arven van Kaiser Maximilian I. verheiraat is.

1516

 

Karl I. van Habsborg, de Söhn van Philipp den Schönen un van Johanna arvt ganz Spanien. Na Maximilians Doot (1519) warrt he as Karl V. de röömsch-düütsche Kaiser. („In mien Riek geiht de Sünn nich unner“.)

1510

Cortez nimmt Mexiko för Spanien in.

1532

Peru un Chile weert spaansch.

1556

Bi dat Updelen van Karl V. sien Riek fallt an sienen Söhn Philipp II. (1556-98) Spanien, de Nedderlannen, Neapel, Sizilien un de Kolonien in Översee. Philipp versoch, England in de Knee to dwingen, verlüst darbi aver sien Flott, de „Armada“ 1588 in den engelschen Kanaal.

1598- 1621

Philipp III.

1621 - 1662

Philipp IV. mutt 1648 togeven, dat Holland unafhängig is.

1700

Na den Doot van den lesten spaanschen Habsborger (Karl II.) geiht de Spaansche Arvenkrieg los. In den Freden von Utrecht (1713) verlüst Philipp V. all spaansche Besitten in Italien un de Nedderlannen an Österriek, uterdem Gibraltar un Menorca an England.

1783

Menorca warrt wedder spaansch.

1805

De spaansche Flott geiht in de Slacht bi Trafalgar verloren

1808

Napoléon Bonaparte sett sienen Broder Joseph Bonaparte as König van Spanien in. Dat Volk is nich inverstahn un maakt en Upstand, in den de Englänner sik as Hölpers inmischt.

1812

In dat van Franzosen besette Cadiz warrt de eerste spaansche Verfaten verkünnigt. De Spanier verleert all ehre Kolonien in Südamerika, ut de unafhängige Staaten weert.

1830

Ferdinand VII. ännert dat Thronfolge-Gesett to Gunsten van siene Dochter Isabella.

1833

De Anhängers van Don Carlos, de egentlich König weern schull, fangt enen Krieg an. Isabella warrt mit 13 Jahren as münnig verklaart, aver dat kummt 1868 to ene Revolutschoon, un se mutt na Frankriek flüchten.

1870

Amadeus van Aosta, de Söhn van den italienschen König warrt as König van Spanien wählt, aver 1873 dankt he af.

1874

Mit Alfons XII., den Söhn van Isabella, warrt Spanien wedder Königriek.

1886

Fö Alfon XIII., de eerst na den Doot van sienen Vadder boorn warrt, regeert bit 1902 siene Moder Marie Christine van Österriek.

1895

Upstand in Kuba, de 1898 toden Amerikaanschen Krieg föhrt, in den Spanien Kuba, Porto Rico un de Philippinen verlüst.

1914-1918

Spanien blifft neutral.

1931

Bi fre'e Gemeendewahlen winnt de Republikaanschen. Alfons XIII. dankt af, un de Twete Republik warrt utropen.

1933

Primo de Rivera grünnt de Falange, ene Partei mit en faschistisch Programm.

1936

Bi de Parlamentswahlen winnt de Linksparteien. In’n Juli warrt Salvo Sotello, de Baas van de Rechten umbrocht. Dat is dat Signaal to’n Upstand, de an'n 16. Juli 1936 unner dat Leit van General Franzisco Franco losgeiht. De Westen un de Noorden van dat Land slutt sik Franco an. De Oosten mit Barcelona un Madrid blifft in de Hannen van de republikaansche Regeren.

1938

Na de Slacht an'n Ebro kaamt de Franco-Truppen an de Middellannsche See un spleet dat republikaansche Spanien up.

1939

An'n 26 Januar warrt Barcelona un an’n 30. März Madrid van de Natschonalisten innahmen. An’n 1. April is de Börgerkrieg toennen. Ene Million Minschen sünd to Doot kamen.

1947

Volksafstimmen över de Fraag, of Spanien wedder Monarchie weern schall. Franco blifft Staatsbaas.

1966

Volksafstimmen över de Verfatensreform.

'1969

Franco sett fast, dat de Prinz Juan Carlos na sienen Doot de Regeren as König vörsitten schall.

1975

An'n 20. November blifft Franco doot. Juan Carlos warrt König.

1981

En General un en Oberst versöökt enen Militärputsch un störmt dat Parlament. De König versteiht dat, dat Militär up siene Siet to trecken un so den Putsch to verhinnern.

1986

Spanien warrt in de Europäsche Union upnahmen.

2014

Felipe VI. wurrd nee König vun Spanien.

De Verfaten is demokraatsch.

• Madrid
• Barcelona
• Valencia
• Santiago de Compostela
• Sevilla
• Cadiz
• Córdoba
• Murcia
• Granada
• Alicante
• Toledo
• Salamanca
• Burgos
• Santander
• Pamplona
• Valladolid
• Malaga
• Zaragoza