[go: up one dir, main page]
Edukira joan

Haragitze

Artikulu hau Wikipedia guztiek izan beharreko artikuluen zerrendaren parte da
Wikipedia, Entziklopedia askea
(«Berraragiztatzea» orritik birbideratua)

Haragitzea arte hinduistaren arabera irudikatua.

Haragitzea[1] edo haragiztatzea[2] hiltzean gizabanakoen esentzia (adimen, arima, konorte edo energia) beste gorputzetara pasako den sinesmena da[3][4]. Berez, ideia batzuk hartzen ditu bere barnean:

Haragitzea dakarten sinesmen gehienetan, gizaki baten arima hilezkorra da, eta ez da sakabanatzen gorputz fisikoa hil ondoren. Hiltzean, arima haur jaioberri edo animalia bihurtzen da hilezkortasunarekin jarraitzeko. Transmigrazio hitzak, hil ondoren, arima bat gorputz batetik bestera igarotzea esan nahi du.

Haragitzea (punarjanma) indiar erlijioen erdigune bat da, hala nola hinduismo, budismo, jainismo eta sikhismoan, eta, nahiz eta talde hindu eta budistek ez duten haragitzean sinesten, geroko bizitza batean bai sinesten dute[5][6][7][8]. Hainbat formatan, sineskizun esoteriko gisa agertzen da judaismoaren korronte askotan, zenbait erlijio paganotan, Wicca barne, eta Amerikako herri indigenen[9] eta Australiako indigenen zenbait sinesmenetan (nahiz eta gehienek beste mundu batean edo izpirituan sinesten duten). Arimaren birsortze edo migrazioari buruzko sineskizun bat (metenpsikosia) Antzinako Greziako zenbait figura historikok adierazi zuten, hala nola Pitagorasek, Sokratesek eta Platonek[10].

Kristautasunaren eta islamaren barruan talde gehienek gizabanakoak haragitzen direnik uste ez duten arren, erlijio horietako talde partikularrek erreferentzia egiten diote haragitzeari; talde horien artean daude: Kataroak, Alauiak, Druzoren[10] eta Rosenkreutz elkarteko[11] jarraitzaile historiko eta garaikide nagusiak. Neoplatonismoaren, orfismoaren, hermetismoaren, manikeismoaren eta erromatar garaiko gnostizismoaren ezaugarri ziren sekta horien eta haragitzeari buruzko sinesmenen arteko harreman historikoek eta Indiako erlijioek interesa sortu dute ikerketa akademiko berrian[12]. Azken hamarkadetan, europar eta iparramerikar askok interesa azaldu dute haragitzean[13], eta hori lan garaikide askok aipatzen dute.

Aukera guztietan, arimak gorputzez gorputz bidaia egiten du azkenekoz askapena lortu arte. Hala ere, badaude arimarik gabeko haragiztatzea bultzatzen duten ideiak ere:

Haragiztatzearen sinesmena jada antzinaroko erlijioetan existitzen zen eta ekialdean erlijio nagusiek (hinduismoak, budismoak edota taoismoak) onartzen dute. Erlijio judeo-kristauek (kristautasunak, judaismoak edota islamak), berriz, ez dute ideia onartzen, nahiz eta zenbait heresia aldekoa izan.

Definizio kontzeptualak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Haragitze hitza latinezko esamolde batetik dator, zeinak hitzez hitz haragitara berriro sartu esan nahi duen. Haragitzeak esan nahi du gizaki ororen (edo kultura batzuetako bizidun guztien) alderdi batek bizirik jarraitzen duela hil ondoren. Alderdi hori arima, gogoa, kontzientzia edo zerbait transzendentea izan daiteke, existentziaren ziklo interkonektatu batean birsortzen dena; transmigrazio-sinismena aldatu egiten da kultura zein den, eta gizaki jaio berriaren, animaliaren, landarearen, izpirituaren forman ikusten da, edo gizaki ez den existentziaren beste erresumaren bateko izaki gisa[14][15][16].

Ingelesera, ordezko hitz bat sartu da, transmigrazioa, bizitza (gorputz) batetik besterako migrazioa dakarrena[17]. Terminoa, filosofo modernoek erabili izan dute, hala nola Kurt Gödelek[18].

Grekoan, haragitzearen baliokide, metenpsikosia ((μετεμψύχωσις)), metatik (aldaketa) eta empsykhounatik (arima jarri -(e)n) eratorria da, Pitagorasi egotzitako terminoa[19][20]. Batzuetan erabilitako beste hitz greko bat palingenesia da (berriro jaiotzea, brjaiotzea)[21].

Pizkundea funtsezko kontzeptua da Indiako erlijio nagusietan, eta eztabaidatua hainbat termino erabiliz. Haragiztatze edo Punarjanman (sanskritoz: पुनर्जन्मन् berpiztea, transmigrazioa)[22][23] terminoak sanskritozko testu zaharretan, hinduismoan, budismoan eta jainismoan aipatzen dira, eta beste hitz asko ere erabiltzen dira, hala nola punarāvītti (पुनरावृत्ति), punarājāti (पुनराजाति), punarjāvātu (पुनर्जीवातु), punarbhava (पुनर्भव), āgati-gati (आगति-गति, ohikoa Pali testu budistetan), nibbattin (निब्बत्तिन्), upatti (उपपत्ति) eta upajjana (उप्पज्जन)[22][24].

Erlijio horiek uste dute haragitze hori ziklikoa eta amaierarik gabeko samsāra dela, non eta ez den lortzen askapenera daraman ziklo horri amaiera ematen dion ezagutza espiritualik[5][25]. Indiar erlijioetan, urrats gisa hartzen da haragitzearen kontzeptua, zeinak hasiera ematen dion «noraezeko edo mundutar izatearen norabiderik gabeko ziklo» bat den[5], baina aukera bat da, bizitza etikoaren bidez edo beste praktika espiritual batzuen bidez, askapen espirituala eta gogoetazko logika (marga) bilatzeko[26]. Haragiztatzeen zikloaren askapena azken helburu espiritualtzat hartzen dute, eta askapena deitzen diote moksha, nirvana, mukti eta kaibalia terminoen bidez[27][28][29]. Hala ere, tradizio budista, hindu eta jainista ezberdinak izan dira, antzinatik, beren suposizioetan eta xehetasunetan zer haragitzen den, nola haragitzen den eta zerk eragiten duen askapena[30][31].

Gilgul, Gilgul neshamot, edo Gilgulei Ha Neshamot (hebreeraz, גלגול הנשמות) Kabala judaismoan haragitzearen kontzeptua da, Askenaziko juduen artean literatura yiddish askotan aurkitua. Gilgulek zikloa esan nahi du, eta neshamotek arimak. Haragitze kabalistikoak dio gizakiak gizakiekin bakarrik haragitzen direla, Jainkoak besterik aukeratzen ez badu.

Historia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Jatorria

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Haragitzearen nozioaren jatorria iluna da[32]. Gaiari buruzko eztabaida Indiako tradizio filosofikoetan agertzen da. Presokratiko grekoek haragitzeari buruz hitz egin zuten, eta druida zeltak haragitzeari buruzko doktrina ere irakatsi zutela diote[33].

Jainismo goiztiarra, budismoa eta hinduismoa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Jaiotza- eta heriotza-zikloaren, samsāraren eta askapenaren kontzeptuak, neurri batean, Indian, K.a. lehen milurtekoaren erdialdera sortu ziren tradizio aszetikoetatik datoz. Haragitzearen ideiari buruzko lehen testu-erreferentziak Vedic aldi berantiarreko, Buda eta Mahaviraren aurrekoa, Rig-veda, Yajurveda eta Upanishaden (K.a. 1100– K.a 500) agertzen dira[34]. Haragitzearen ideiari buruzko lehen testu-erreferentziak Vediko aro berantiarreko Rig-veda, Yajur-veda eta Upanishadetan agertzen dira (K.a. 1100 - K.a. 500), Buda eta Mahaviraren aurretik[35][36]. Horren froga zuzenik aurkitu ez den arren, Ganges haraneko tribuak edo India hegoaldeko tradizio drabidiarrak proposatu dira haragitze sinesmenen beste iturri goiztiartzat[37].

Lehen erlijio vediarretan, dagoeneko bazen haragitzearen, saṁsāra, ideia[38][39][40]. Vedas goiztiarrak karma eta pizkundearen doktrina aipatzen du[25][41][42]. Upanishad goiztiarretan, Buda eta Mahavira aurrekoetan, garatzen eta deskribatzen dira ideia horiek oro har[43][44][45]. Lehen aldiz, K.a. I. milurtekoaren erdialdean agertzen dira deskribapen zehatzak hainbat tradiziotan, budismoa, jainismoa eta hinduaren filosofiako hainbat eskola barne[25].

Sangam literaturak[46] antzinako tamil literatura konnotatzen du, eta Hegoaldeko Indiako lehen literatura ezaguna da. Tamilen tradizioak eta kondairek Madurairen inguruko hiru topaketa literarioekin lotzen dute. Kamil Zvelebil tamil literaturako eta historiako jakintsuaren arabera, sangam literaturarako hedadurarik onargarriena K.a. 100etik K.o. 250ra doana da, testuen eta koloreen barruan dauden aipamen linguistiko, prosodiko eta ia historikoetan oinarritua[47]. Purananurun ere pizkundea eta moksha aipatzen dira[48]. Testuak heriotzaren inguruko erritu hinduak azaltzen ditu, hala nola pinda eta errausketa izeneko arroz-bolak egitea. Testuak dio arima onek leku bat lortzen dutela Indralokan, non Indrak agurtzen dituen[49].

Antzinako jainismoaren testuak, aro modernoan biziraun dutenak, Mahavira ostekoak dira, ziur aski K.a. lehen milurtekoaren azken mendeetakoak, eta pizkunde eta karma doktrinak luze aipatzen dituzte[50][51]. Jaina filosofiak suposatzen du arima (jiva jainismoan; atman hinduismoan) existitzen dela eta betierekoa dela transmigrazio eta pizkunde zikloetan zehar[52]. Hil ondoren, gorputz berri batean haragitzea berehalakoa dela esaten da Jaina testu goiztiarretan[51]. Metatutako karmaren arabera, birjaiotza goi mailako edo behe mailako gorputz batean ematen da, izan zeruan, infernuan edo lurreko erresuman[53][54]. Gorputz forma bat bera ere ez da iraunkorra; mundu guztia hiltzen da, eta gehiago haragitzen. Haragitzetik askatzea (kevalya) posible da metaketa karmikoekin bukatuz[55]. Jainismoaren hastapenetatik, gizakia zen izaki hilkor gorena, askapena lortzeko ahalmenarekin, batez ere aszetismoaren bidez[56][57][58].

Testu budista goiztiarrek birsortzeari buruz hitz egiten dute samsāraren doktrinaren zati gisa. Horrek baieztatzen du existentziaren izaera bizitzaz, heriotzaz eta pizkundeaz zamaturiko ziklo bat dela, hasiera eta amaierarik gabea [59][60]. Existentziaren gurpila ere esaten zaio (Bhavacakra), eta testu budistetan sarri aipatzen da punarbhava (birsortzea, birjaiotzea) hitzarekin. Existentziaren ziklo horretatik askatzea, Nirvana, budismoaren oinarria eta helbururik garrantzitsuena da[59][61][62]. Testu budistek diote, halaber, pertsona argiegin batek ezagutzen dituela bere aurreko jaiotzak, meditazio kontzentrazio maila handien bidez lortzen dena[63]. Tibeteko budismoak heriotza, bardoa (tarteko estatua) eta pizkundea aztertzen ditu Hildakoen Tibeteko Liburua gisako testuetan. Nirvana Theravadingo budismoaren azken helburutzat irakasten da, eta Mahayanako budismoarentzat funtsezkoa da; gaur egungo budista laiko gehienek, ordea, karma ona metatzea eta hurrengo bizitzan haragitze hobea lortzeko merituak lortzea dute helburu[64][65].

Tradizio budista goiztiarretan, Saṃsāra kosmologia bost erresuma osatzen zuten[59], zeinaren existentziaren gurpilak aro egin batzuen. Horrek infernuak (Nirayak), gose mamuak (pretak), animaliak (tiryakak), gizakiak (manushyak), eta jainkoak (devak, zeruko)[59][60][66]. Bigarren tradizio budistetan, zerrenda hau pizkundearen sei erresuma izatera pasa zen, sasijainkoak gehituz (asurak)[59][67].

Fundamentuak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Testu vedikoaren lehen geruzek bizitzaren kontzeptua hartzen dute, eta, ondoren, beste bizitza bat zeruan edo infernuan, bertute metatuetan (meritua) edo bizioetan (demeritua) oinarritua[68]. Hala ere, Vedic rishis zaharrak beste bizitzaren ideia hori desafiatzen zuen, sinplista zelakoan, jendeak ez baitu bizitza moral edo immoralak bizitzen. Bizitza bertutetsuen artean, oro har, batzuk bertutetsuagoak dira; gaizkiak ere baditu mailak, eta testuek diote bidegabea litzatekeela jendeak, bertute edo bizio maila ezberdinekin, zeruan edo infernuan amaitzea, edo neurriz kanpoko modu batean haien bizitza zein bertutetsu edo bizioso izan den kontuan hartu gabe[69][70][71]. Zeruan edo infernuan, beste bizitza baten ideia sartu zuten, norberaren merezimenduaren arabera[72][73][74].

Alderaketa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hinduismoaren, budismoaren eta jainismoaren lehen testuek karagitzearekin lotutako kontzeptuak eta terminologia partekatzen dituzte[75]. Era berean, antzeko praktika bertutetsuak eta karma azpimarratzen dituzte, askapenerako beharrezkoak direnak eta etorkizuneko birjaiotzetan eragina dutenak[35][76]. Adibidez, hirurek hainbat bertute eztabaidatzen dituzte —batzuetan Yamak eta Niyamak izenez taldekatuak— hala nola indarkeriarik eza, egiatasuna, lapurretarik eza, jabetzarik eza, izaki bizidun guztienganako errukia, karitatea eta beste asko[77][78].

Hinduismoa, budismoa eta jainismoa ez datoz bat birjaiotzeari buruz dituzten uste eta teorietan. Hinduismoa bere oinarrizko suposizioan oinarritzen da, hots, arima, nia (atman edo attā) existitzen dela, budismoak, berriz, arimarik, niarik (anatta edo anatman) ez dagoela uste du[79][80][81][82][83][84][85][86][87][88]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ Euskaltzaindiaren hiztegia, haragitze, Euskaltzaindia
  2. ↑ Euskaltzaindiaren hitegia, haragiztatze, Euskaltzaindia
  3. ↑ (Ingelesez) McClelland, Norman C.. (2018-10-15). Encyclopedia of Reincarnation and Karma. McFarland ISBN 978-0-7864-5675-8. (Noiz kontsultatua: 2024-02-12).
  4. ↑ (Ingelesez) Juergensmeyer, Mark; Roof, Wade Clark. (2011-10-18). Encyclopedia of Global Religion. SAGE Publications ISBN 978-1-4522-6656-5. (Noiz kontsultatua: 2024-02-12).
  5. ↑ a b c Juergensmeyer & Roof 2011, 271–272 orr. .
  6. ↑ (Ingelesez) Laumakis, Stephen J.. (2008-02-21). An Introduction to Buddhist Philosophy. Cambridge University Press ISBN 978-1-139-46966-1. (Noiz kontsultatua: 2024-02-12).
  7. ↑ Rita M. Gross. (1993). Buddhism after patriarchy. State University of New York Press ISBN 978-0-7914-1404-0. (Noiz kontsultatua: 2024-02-12).
  8. ↑ (Ingelesez) Gavin Flood. 2023-10-24 (Noiz kontsultatua: 2024-02-12).
  9. ↑ Gananath Obeyesekere, Imagining Karma: Ethical Transformation in Amerindian, Buddhist, and Greek Rebirth. University of California Press, 2002, p. 15
  10. ↑ a b see Charles Taliaferro, Paul Draper, Philip L. Quinn, A Companion to Philosophy of Religion. John Wiley and Sons, 2010, p. 640, Google Books Archived 2022-12-12 at the Wayback Machine
  11. ↑ «The Rosicrucian Christianity Lectures, Lecture 1 - 3» www.rosicrucian.com (Noiz kontsultatua: 2024-02-12).
  12. ↑ An important recent work discussing the mutual influence of ancient Greek and Indian philosophy regarding these matters is The Shape of Ancient Thought by Thomas McEvilley
  13. ↑ (Norvegieraz [bokmål]) Haraldsson, Erlendur. (2006-01). «Popular psychology, belief in life after death and reincarnation in the Nordic countries, Western and Eastern Europe» Nordic Psychology 58 (2): 171–180.  doi:10.1027/1901-2276.58.2.171. ISSN 1901-2276. (Noiz kontsultatua: 2024-02-12).
  14. ↑ (Ingelesez) «Reincarnation | Definition & Facts | Britannica» www.britannica.com (Noiz kontsultatua: 2024-02-12).
  15. ↑ Keown 2013, 35–40 orr. .
  16. ↑ Christopher Key Chapple (2006). Jainism and Ecology: Nonviolence in the Web of Life. Motilal Banarsidass. p. 39. ISBN 978-81-208-2045-6.
  17. ↑ Oxford Dictionaries (2016). "Transmigration". Oxford University Press. Archived from the original on 5 January 2014.
  18. ↑ «Gödel Exhibition: Gödel's Century» web.archive.org 2016-10-21 (Noiz kontsultatua: 2024-02-12).
  19. ↑ (Ingelesez) «metempsychosis | Etymology of metempsychosis by etymonline» www.etymonline.com (Noiz kontsultatua: 2024-02-12).
  20. ↑ Huffman, Carl. (2024). Zalta, Edward N. ed. «Pythagoras» The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Metaphysics Research Lab, Stanford University) (Noiz kontsultatua: 2024-02-12).
  21. ↑ «Heart of Hinduism: Reincarnation and Samsara» web.archive.org 2011-04-19 (Noiz kontsultatua: 2024-02-12).
  22. ↑ a b Monier Monier-Williams (1872). A Sanskrit-English Dictionary. Oxford University Press. p. 582.
  23. ↑ (Ingelesez) Calgary), Calgary Conference on Karma and Rebirth, Post-Classical Developments (1982 : University of. (1986-01-01). Karma and Rebirth: Post Classical Developments. SUNY Press ISBN 978-0-87395-990-2. (Noiz kontsultatua: 2024-02-12).
  24. ↑ Thomas William Rhys Davids; William Stede (1921). Pali-English Dictionary. Motilal Banarsidass. pp. 95, 144, 151, 361, 475. ISBN 978-81-208-1144-7
  25. ↑ a b c Laumakis 2008, 90–99 orr. .
  26. ↑ John Bowker, 2014, or. 84–85 Gavin Flood (2010), Brill's Encyclopedia of Hinduism (Editor: Knut Jacobsen), Volume II, Brill, ISBN 978-90-04-17893-9, pp. 881–884
  27. ↑ Klostermaier, Klaus. (1985). «Mokṣa and Critical Theory» Philosophy East and West 35 (1): 61–71.  doi:10.2307/1398681. ISSN 0031-8221. (Noiz kontsultatua: 2024-02-12).
  28. ↑ (Ingelesez) Thomas, Norman E.. (1988-04). «Liberation for Life: A Hindu Liberation Philosophy» Missiology: An International Review 16 (2): 149–162.  doi:10.1177/009182968801600202. ISSN 0091-8296. (Noiz kontsultatua: 2024-02-12).
  29. ↑ Gerhard Oberhammer (1994), La Délivrance dès cette vie: Jivanmukti, Collège de France, Publications de l'Institut de Civilisation Indienne. Série in-8°, Fasc. 61, Édition-Diffusion de Boccard (Paris), ISBN 978-2-86803-061-0, pp. 1–9
  30. ↑ Obeyesekere, Gananath (2005). Wendy Doniger (ed.). Karma and Rebirth: A Cross Cultural Study. Motilal Banarsidass. pp. 1–2, 108, 126–128. ISBN 978-81-208-2609-0
  31. ↑ Juergensmeyer & Roof 2011, 272–273 orr. .
  32. ↑ Irving Steiger Cooper (1920). Reincarnation: The Hope of the World. Theosophical Society in America. p. 15
  33. ↑ (Ingelesez) Pythagoras. 2024-02-07 (Noiz kontsultatua: 2024-02-13).
  34. ↑ Flood, Gavin. Olivelle, Patrick. 2003. The Blackwell Companion to Hinduism. Malden: Blackwell. pp. 273–274. "K.a. lehen milurtekoaren bigarren erdian sortu ziren indiar erlijioen ezaugarri ziren elementu ideologiko eta instituzional asko. Indioen historia erlijiosoaren prestakuntza aldi honetan, uko egin zion tradizioari... Oro har, Indiako erlijioekin lotzen ditugun funtsezko balio eta sinesmenetako batzuk, eta hinduismoarekin bereziki, tradizio ukatzailearen sorrera izan ziren neurri batean. Horien artean, Indiako teologien bi zutabeak daude: samsara —mundu honetako bizitza sufrimenduzkoa eta heriotza eta jaiotza errepikatuen mendekoa delako ustea (birjaiotza); moksa/nirvana— giza existentziaren helburua...
  35. ↑ a b Keown, Damien (2013). Buddhism: A Very Short Introduction. Oxford University Press. pp. 28, 32–38. ISBN 978-0-19-966383-5
  36. ↑ Laumakis 2008.
  37. ↑ Gavin D. Flood, An Introduction to Hinduism, Cambridge University Press (1996), UK ISBN 0-521-43878-0 p. 86 – "A third alternative is that the origin of transmigration theory lies outside of vedic or sramana traditions in the tribal religions of the Ganges valley, or even in Dravidian traditions of south India."
  38. ↑ (Ingelesez) www.wisdomlib.org. (2021-08-27). «Rig Veda 10.58.1 [English translation»] www.wisdomlib.org (Noiz kontsultatua: 2024-02-13).
  39. ↑ A.M. Boyer: "Etude sur l'origine de la doctrine du samsara." Journal Asiatique, (1901), Volume 9, Issue 18, S. 451–453, 459–468
  40. ↑ Yuvraj Krishan: Bharatiya Vidya Bhavan, 1997, ISBN 978-81-208-1233-8
  41. ↑ R.D.Ranade (1926). A Constructive Survey of Upanishadic Philosophy. Bharatiya Vidya Bhavan. pp. 147–148.Han badakigu, jakina, ereserki osoa izpiritu abandonatu bati zuzenduta dagoela, eta Rig-vedako ereserkiaren poetak dio arima abandonatua gogora ekarriko duela, berriro itzuli eta bizi dadin.
  42. ↑ Atsushi Hayakawa (2014). Circulation of Fire in the Veda. LIT Verlag Münster. pp. 66–67, 101–103 with footnotes. ISBN 978-3-643-90472-0
  43. ↑ Laumakis 2008, 90 orr. .
  44. ↑ A.M. Boyer (1901), "Etude sur l'origine de la doctrine du samsara", Journal Asiatique, Volume 9, Issue 18, pp. 451–453, 459–468
  45. ↑ Vallee Pussin (1917). The way to Nirvana: six lectures on ancient Buddhism as a discipline of salvation. Cambridge University Press. pp. 24–25
  46. ↑ K Kailasapathy (1968). Tamil Heroic Poetry. Clarendon Press. p. 1. ISBN 978-0-19-815434-1
  47. ↑ Kamil Zvelebil 1974, 9–10 with footnotes orr. .
  48. ↑ «Poem: Purananuru - Part 134 by George L. III Hart» www.poetrynook.com (Noiz kontsultatua: 2024-02-13).
  49. ↑ «Poem: Purananuru - Part 241 by George L. III Hart» www.poetrynook.com (Noiz kontsultatua: 2024-02-13).
  50. ↑ Jaini, Padmanabh (1980). Wendy Doniger (ed.). Karma and Rebirth in Classical Indian Traditions. University of California Press. pp. 217–236. ISBN 978-0-520-03923-0
  51. ↑ a b Paul Dundas (2003). The Jains. Routledge. pp. 14–16, 102–105. ISBN 978-0-415-26605-5
  52. ↑ Jaini 1980, 226–228 orr. .
  53. ↑ Kristi L. Wiley (2009). The A to Z of Jainism. Scarecrow. p. 186. ISBN 978-0-8108-6337-8
  54. ↑ Jaini 1980, 227-228 orr. .
  55. ↑ Paul Dundas (2003). The Jains. Routledge. pp. 104–105. ISBN 978-0-415-26605-5
  56. ↑ Jeffery D Long (2013). Jainism: An Introduction. I.B.Tauris. pp. 36–37. ISBN 978-0-85773-656-7
  57. ↑ Paul Dundas (2003). The Jains. Routledge. pp. 55–59. ISBN 978-0-415-26605-5
  58. ↑ John E. Cort (2001). Jains in the World: Religious Values and Ideology in India. Oxford University Press. pp. 118–119. ISBN 978-0-19-803037-9
  59. ↑ a b c d e (Ingelesez) «Saṃsāra and Rebirth» obo  doi:10.1093/obo/9780195393521-0141. (Noiz kontsultatua: 2024-02-15).
  60. ↑ a b Trainor, Kevin (2004). Buddhism: The Illustrated Guide. Oxford University Press. pp. 62–63. ISBN 978-0-19-517398-7; Quote: "Buddhist doctrine holds that until they realize nirvana, beings are bound to undergo rebirth and redeath due to their having acted out of ignorance and desire, thereby producing the seeds of karma
  61. ↑ Trainor, Kevin (2004). Buddhism: The Illustrated Guide. Oxford University Press. pp. 62–63. ISBN 978-0-19-517398-7; Quote: "Buddhist doctrine holds that until they realize nirvana, beings are bound to undergo rebirth and redeath due to their having acted out of ignorance and desire, thereby producing the seeds of karma"
  62. ↑ Edward Conze (2013). Buddhist Thought in India: Three Phases of Buddhist Philosophy. Routledge. p. 71. ISBN 978-1-134-54231-4. Nirvana is the raison d'être of Buddhism, and its ultimate justification.
  63. ↑ Paul Williams, Anthony Tribe, Buddhist thought: a complete introduction to the Indian tradition. Routledge, 2000, p. 84
  64. ↑ Merv Fowler (1999). Buddhism: Beliefs and Practices. Sussex Academic Press. p. 65. ISBN 978-1-898723-66-0. For a vast majority of Buddhists in Theravadin countries, however, the order of monks is seen by lay Buddhists as a means of gaining the most merit in the hope of accumulating good karma for a better rebirth.
  65. ↑ Christopher Gowans (2004). Philosophy of the Buddha: An Introduction. Routledge. p. 169. ISBN 978-1-134-46973-4
  66. ↑ Robert DeCaroli (2004). Haunting the Buddha: Indian Popular Religions and the Formation of Buddhism. Oxford University Press. pp. 94–103. ISBN 978-0-19-803765-1
  67. ↑ Akira Sadakata (1997). Buddhist Cosmology: Philosophy and Origins. Kōsei Publishing 佼成出版社, Tokyo. pp. 68–70. ISBN 978-4-333-01682-2
  68. ↑ James Hastings; John Alexander Selbie; Louis Herbert Gray (1922). Volume 12: Suffering-Zwingli. Encyclopædia of Religion and Ethics. T. & T. Clark. pp. 616–618
  69. ↑ Jessica Frazier & Gavin Flood 2011, 84–86 orr. .
  70. ↑ Kusum P. Merh (1996). Yama, the Glorious Lord of the Other World. Penguin. pp. 213–215. ISBN 978-81-246-0066-5
  71. ↑ Anita Raina Thapan (2006). The Penguin Swami Chinmyananda Reader. Penguin Books. pp. 84–90. ISBN 978-0-14-400062-3
  72. ↑ Jessica Frazier; Gavin Flood (2011). The Continuum Companion to Hindu Studies. Bloomsbury Academic. pp. 84–86. ISBN 978-0-8264-9966-0
  73. ↑ Patrul Rinpoche; Dalai Lama (1998). The Words of My Perfect Teacher: A Complete Translation of a Classic Introduction to Tibetan Buddhism. Rowman Altamira. pp. 95–96. ISBN 978-0-7619-9027-7
  74. ↑ Yuvraj Krishan (1997). The Doctrine of Karma: Its Origin and Development in Brāhmaṇical, Buddhist, and Jaina Traditions. Bharatiya Vidya Bhavan. pp. 17–27. ISBN 978-81-208-1233-8
  75. ↑ (Ingelesez) Williams, Paul; Tribe, Anthony; Wynne, Alexander. (2012-03-12). Buddhist Thought: A Complete Introduction to the Indian Tradition. Routledge ISBN 978-1-136-52088-4. (Noiz kontsultatua: 2024-02-16).
  76. ↑ Michael D. Coogan (2003). The Illustrated Guide to World Religions. Oxford University Press. p. 192. ISBN 978-0-19-521997-5
  77. ↑ David Carpenter; Ian Whicher (2003). Yoga: The Indian Tradition. Routledge. p. 116. ISBN 978-1-135-79606-8
  78. ↑ Rita Langer (2007). Buddhist Rituals of Death and Rebirth: Contemporary Sri Lankan Practice and Its Origins. Routledge. pp. 53–54. ISBN 978-1-134-15873-7
  79. ↑ Christmas Humphreys (2012). Exploring Buddhism. Routledge. pp. 42–43. ISBN 978-1-136-22877-3
  80. ↑ Brian Morris (2006). Religion and Anthropology: A Critical Introduction. Cambridge University Press. p. 51. ISBN 978-0-521-85241-8. (...) "anatta niarik ezaren doktrina da, eta muturreko doktrina enpirikoa da, zeinak baitauka norbera iraunkor aldaezinaren adigaia fikzioa dela eta errealitaterik ez duela. Doktrina budistaren arabera, pertsona indibidualak bost skandha edo pilo ditu: gorputza, sentimenduak, pertzepzioak, bulkadak eta kontzientzia. Norberarengan edo ariman sinestea, bost skandha gainean, ilusiozkoa da eta sofrimenduaren kausa.
  81. ↑ Richard Gombrich (2006). Theravada Buddhism. Routledge. p. 47. ISBN 978-1-134-90352-8. (...) Budak irakasten du izakiek ez dutela arimarik, ez eta esentzia ukatzailerik ere. Arimarik gabeko doktrina hori (anatta-vada) bere bigarren sermoian azaldu zuen.
  82. ↑ Anatta Archived 2015-12-10 at the Wayback Machine, Encyclopedia Britannica (2013), Quote: "Anatta budismoan, gizakiengan arima iraunkor eta azpikorik ez dagoela dioen doktrina. Anatta edo anatman kontzeptua atman (norbera) sineskera hinduaren irteera bat da.
  83. ↑ Steven Collins (1994), Religion and Practical Reason (Editors: Frank Reynolds, David Tracy), State Univ of New York Press, ISBN 978-0-7914-2217-5, p. 64; "Soteriologia budistaren erdigunea norberarik ezaren doktrina da (Pali: Anatt￮ sanskritoa: Anātman: Ātman-en aurkako doktrina funtsezkoa da pentsamendu brahmanikoarentzat). Labur esanda, hauxe da doktrina hau: gizakiek ez dute arimarik, ez norberarik, ez zerizan aldaezinik.
  84. ↑ (Ingelesez) The Brīhād Aranyaka Upanishad and the Commentary of Sankara Acharya on Its First Chapter. Society for the Resuscitation of Indian Literature 1908 (Noiz kontsultatua: 2024-02-16).
  85. ↑ «Is The Buddhist ‘No-Self’ Doctrine Compatible With Pursuing Nirvana? | Issue 97 | Philosophy Now» philosophynow.org (Noiz kontsultatua: 2024-02-16).
  86. ↑ (Ingelesez) Loy, David. (1982-02-01). «Enlightenment in Buddhism and Advaita Vedanta: Are Nirvana and Moksha the Same?» International Philosophical Quarterly 22 (1): 65–74.  doi:10.5840/ipq19822217. (Noiz kontsultatua: 2024-02-16).
  87. ↑ KN Jayatilleke (2010), Early Buddhist Theory of Knowledge, ISBN 978-81-208-0619-1, pp. 246–249, from note 385 onwards;
  88. ↑ John C. Plott et al (2000), Global History of Philosophy: The Axial Age, Volume 1, Motilal Banarsidass, ISBN 978-81-208-0158-5, p. 63, Quote: "Eskola budistek Ātman kontzeptua baztertzen dute. Esan dugun bezala, hinduismoaren eta budismoaren arteko oinarrizko bereizketa da hau."

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Haragitze&oldid=9638700"(e)tik eskuratuta