Xem mã nguồn của Bhutan

Sửa đổi này có thể được lùi lại. Vui lòng kiểm tra và so sánh kết quả bên dưới để xác minh rằng đây là những gì bạn muốn làm, sau đó xuất bản các thay đổi bên dưới để hoàn tất việc sửa đổi.

Nếu bạn lùi lại sửa đổi không phải là phá hoại, hãy giải thích lý do trong tóm lược sửa đổi chứ đừng dùng thông báo mặc định.

Bạn không được quyền sửa đổi trang này, vì lý do sau:

Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.

The block was made by ‪Hasley‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected: .

Start of block: 16:21, ngày 18 tháng 12 năm 2022
Expiry of block: 16:21, ngày 18 tháng 12 năm 2025

Your current IP address is 62.210.185.4. The blocked range is 62.210.0.0/16.

Xin hãy cung cấp tất cả các thông tin trên vào thư yêu cầu của bạn. Nếu bạn bị cấm do sự nhầm lẫn, bạn có thể xem thêm thông tin và hướng dẫn tại quy định toàn cục Không cho phép các proxy mở.

Để thảo luận về vụ cấm này, xin vui lòng yêu cầu kiểm tra lại tại Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.

Bạn vẫn có thể xem và chép xuống mã nguồn của trang này:

 {{db-copyvio|help=off}}



{{Thông tin quốc gia
| Tên chính = Vương quốc Bhutan
| Tên bản ngữ = {{native name|dz|{{big|འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་}}}}<br />{{transl|dz|''druk gyal khap''}}
| Tên thường = Bhutan
| Tên ngắn = Bhutpbhkkhjjgyuiiuu9an
| Lá cờ = Flag of Bhutan.svg
| Huy hiệu = Emblem of Bhutan.svg
| Bản đồ = Bhutan (orthographic projection).svg 
| Chú thích bản đồ = Vị trí của Bhutan trên thế giới 
| Bản đồ 2 = Bhutan in its region.svg 
| Chú thích bản đồ 2 = Vị trí của Bhutan trong khu vực 
| Quốc ca =འབྲུག་ཙན་དན<br/>''[[Druk tsendhen|Druk Tsendhen]]''<br />''Vương quốc rồng sấm''<br />{{center| }}
| Ngôn ngữ chính thức = [[Tiếng Dzongkha]]
| Thủ đô = [[Thimphu]]
| Tọa độ thủ đô ={{Coord|27|28.0|N|89|38.5|E|type:city}}
| Loại chính phủ = [[Quân chủ lập hiến]] [[thể chế đại nghị|nghị viện]]
| Chức vụ 1 = [[Druk Gyalpo|Quốc vương]]
| Chức vụ 2 = Thủ tướng
| Viên chức 1 = [[Jigme Khesar Namgyel Wangchuck]]
| Viên chức 2 = [[Tshering Tobgay]]
| Thành phố lớn nhất = [[Thimphu]]
| Diện tích = 38.394<ref name="FYP9">{{chú thích web |url = http://www.gnhc.gov.bt/wp-content/uploads/2011/04/5yp09_main.pdf |title = 9th Five Year Plan (2002–2007) |publisher = Royal Government of Bhutan |year = 2002 |access-date = 22 August 2011 |archive-date = 2012-03-20 |archive-url = https://web.archive.org/web/20120320060614/http://www.gnhc.gov.bt/wp-content/uploads/2011/04/5yp09_main.pdf |url-status=dead }}</ref><ref name="official">{{chú thích web |url = http://www.bhutan.gov.bt/government/aboutbhutan.php |archiveurl = https://web.archive.org/web/20120423102833/http://www.bhutan.gov.bt/government/aboutbhutan.php |archive-date = 23 April 2012 |title = National Portal of Bhutan |publisher = Department of Information Technology, Bhutan |access-date = 22 August 2011 }}</ref>
| Đứng hàng diện tích = 133
| Độ lớn diện tích = 1 E10
| Phần nước = 1,1
| Dân số ước lượng =741.700
| Năm ước lượng dân số =2019 
| Đứng hàng dân số ước lượng = 165
| Dân số = 727.145
| Năm thống kê dân số = 2017
| religion = [[Phật giáo]]
| Mật độ dân số = 19.3
| Đứng hàng mật độ dân số = 196
| Năm tính GDP PPP = 2017
| GDP PPP = 7,045 tỉ USD<ref name=imf2>{{chú thích web |url = https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2017/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=47&pr.y=10&sy=2017&ey=2020&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=514&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=|title = Butan |publisher = International Monetary Fund }}</ref>
| Xếp hạng GDP PPP = 
| GDP PPP bình quân đầu người = 8.762 USD<ref name=imf2/>
| Xếp hạng GDP PPP bình quân đầu người = 
| Năm tính GDP danh nghĩa = 2017
| GDP danh nghĩa = 2,308 tỉ USD<ref name=imf2/>
| Xếp hạng GDP danh nghĩa = 
| GDP danh nghĩa bình quân đầu người = 2.870 USD<ref name=imf2/>
| Xếp hạng GDP danh nghĩa bình quân đầu người = 
| Loại chủ quyền = Độc lập
| Sự kiện 1 = Thống nhất Bhutan
| Ngày 1 = thế kỷ XVII
| Sự kiện 2 = Nhà Wangchuk
| Ngày 2 = 17 tháng 12 năm 1907
| Sự kiện 3 = Hiệp ước Ấn Độ-Bhutan
| Ngày 3 = 8 tháng 8 năm 1949
| Sự kiện 4 = Quân chủ lập hiến
| Ngày 4 = 18 tháng 7 năm 2008
| Gini = 38,7<ref name="wb-gini">{{chú thích web |url = http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI/ |title = Gini Index |publisher = World Bank |access-date = ngày 2 tháng 3 năm 2011 }}</ref>
| Xếp hạng Gini = 
| Năm Gini = 2012
| Loại Gini = trung bình
| Năm tính HDI = 2015
| HDI = 0,607<ref name="HDI">{{chú thích web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/2016_human_development_report.pdf |title=2016 Human Development Report |year=2016 |access-date =ngày 21 tháng 3 năm 2017 |publisher=United Nations Development Programme }}</ref>
| Đứng hàng HDI = 132
| Cấp HDI = trung bình
| Đơn vị tiền tệ = [[ngultrum Bhutan]] và [[rupee Ấn Độ]]
| Dấu đơn vị tiền tệ =
| Mã đơn vị tiền tệ = BTN
| Múi giờ = BTT
| UTC = +6:00
| Múi giờ DST =
| UTC DST =
| Lái xe bên = trái
| Tên vùng Internet = [[.bt]]
| Mã điện thoại = +975
| Ghi chú = 
|Lập pháp=[[Nghị viện Bhutan|Nghị viện]]|Tỉ lệ cờ=2:3|Thượng viện=[[Hội đồng Quốc gia (Bhutan)|Hội đồng Quốc gia]]|Hạ viện=[[Quốc hội (Bhutan)|Quốc hội]]}}
'''Bhutan''' (phiên âm tiếng Việt: Bu-tan<ref>[http://www.mofa.gov.vn/vi/cn_vakv/ca_tbd/nr070801152333/ns070801165159 Thông tin cơ bản về Bương quốc Bu-tan và quan hệ Việt Nam - Bu-tan]</ref>; [[tiếng Dzongkha]]: {{bo-textonly|འབྲུག་ཡུལ་}} ''{{transl|dz|[[druk]] yul}}''), tên chính thức là '''Vương quốc Bhutan''' ({{bo-textonly|འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་}} ''{{lang|dz-Latn|druk gyal khap}}''),<ref name=Driem478>{{chú thích sách |last1=Driem |first1=George van |title=Dzongkha {{=}} Rdoṅ-kha |date=1998 |publisher=Research School, CNWS |location=Leiden |isbn=90-5789-002-X |page=478 }}</ref> là một quốc gia [[Quốc gia không giáp biển|nội lục]] tại miền đông Dãy [[Himalaya]] thuộc [[Nam Á]]. Bhutan có biên giới với [[Trung Quốc]] về phía bắc và với [[Ấn Độ]] về phía nam, đông và tây. Bhutan tách biệt với [[Nepal]] qua [[Phân cấp hành chính Ấn Độ|bang]] [[Sikkim]] của Ấn Độ; và xa hơn về phía nam bị tách biệt với [[Bangladesh]] qua các bang [[Assam]] và [[Tây Bengal]] của Ấn Độ. [[Thimphu]] là thủ đô và thành phố lớn nhất của Bhutan.

Quốc vương Bhutan có hiệu là ''{{lang|dz-Latn|[[Druk Gyalpo]]}}'', nghĩa là "Quốc vương rồng sấm". Cảnh quan Bhutan biến đổi từ các đồng bằng cận nhiệt đới phì nhiêu tại phía nam đến các núi thuộc Dãy Himalaya tại phía bắc, có các đỉnh vượt 7.000 m. Núi cao nhất tại Bhutan là [[Gangkhar Puensum]], là một ứng cử viên chính của danh hiệu núi cao nhất chưa bị chinh phục trên thế giới.

Bhutan có liên kết văn hóa mạnh mẽ với [[Tây Tạng]] và nằm trên [[Con đường tơ lụa]] giữa Trung Quốc và [[tiểu lục địa Ấn Độ]]. Lãnh thổ Bhutan từng bao gồm nhiều thái ấp nhỏ xung khắc lẫn nhau cho đến đầu thế kỷ XVII. Khi đó một lạt ma và thủ lĩnh quân sự tên là [[Ngawang Namgyal]] thống nhất khu vực và gây dựng một bản sắc Bhutan riêng biệt. Đến đầu thế kỷ XX, Bhutan thiết lập quan hệ với [[Đế quốc Anh]]. Khi chủ nghĩa cộng sản giành thắng lợi tại Trung Quốc và truyền bá đến Tây Tạng, Bhutan ký kết hiệp ước hữu nghị với Ấn Độ vào năm 1949. Quốc gia này từ giã vị thế cô lập có tính lịch sử của mình dưới thời Quốc vương [[Jigme Singye Wangchuck]]. Năm 2008, Bhutan chuyển đổi từ chế độ quân chủ chuyên chế sang chế độ quân chủ lập hiến và tổ chức [[Bầu cử Quốc hội Bhutan, 2008|tổng tuyển cử]] lần đầu tiên.<ref>Wolf, Siegfried, [http://archiv.ub.uni-heidelberg.de/savifadok/2791/1/SOW.BhutanTransition.2013.pdf "Bhutan's Political Transition"], ''Applied Political Science of South Asia'', ngày 2 tháng 7 năm 2013</ref> Trong cùng năm, vương vị được chuyển giao cho [[Jigme Khesar Namgyel Wangchuck]].

Bhutan là một thành viên của [[Liên Hợp Quốc]], có quan hệ ngoại giao với 52 quốc gia và Liên minh châu Âu, tuy nhiên không duy trì quan hệ chính thức với năm thành viên thường trực của [[Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc]]. Bhutan là một đối tác chiến lược mật thiết với Ấn Độ láng giềng. Đây là một thành viên sáng lập của [[Hiệp hội Nam Á vì sự Hợp tác Khu vực]] (SAARC), và cũng là một thành viên của [[BIMSTEC]]. Kinh tế Bhutan phụ thuộc rất lớn vào xuất khẩu thủy điện.<ref>{{Chú thích web |url=http://www.adb.org/features/bhutan-s-hydropower-sector-12-things-know |tiêu đề=Bhutan's Hydropower Sector: 12 Things to Know |nhà xuất bản=Asian Development Bank |ngày=ngày 30 tháng 1 năm 2014 }}</ref> Thu nhập bình quân đầu người của Bhutan cao thứ nhì tại Nam Á, đứng sau [[Maldives]].

== Từ nguyên ==
{{main|Tên gọi Bhutan}}
Không rõ về từ nguyên chính xác của "Bhutan", song có vẻ nó bắt nguồn từ "Bod" (Tây Tạng) trong tiếng Tây Tạng. Theo truyền thống, nó được cho là bắt nguồn từ một chuyển tự của [[tiếng Phạn]] là ''Bhoṭa-anta'' "cuối của Tây Tạng", ám chỉ vị trí của Bhutan là cực nam của cao nguyên và văn hóa Tây Tạng.<ref>{{chú thích sách |title = A Cultural History of Bhutan |volume = 1 |first = Balaram |last = Chakravarti |publisher = Hilltop |year = 1979 |page = 7 |url = https://books.google.com/books?id=6VxuAAAAMAAJ }}</ref><ref name="Names&Histories">Taylor, Isaac. ''[https://archive.org/details/namesandtheirhi00taylgoog Names and Their Histories; a Handbook of Historical Geography and Topographical Nomenclature]''. Gale Research Co. (Detroit), 1898. Truy cập ngày 24 tháng 9 năm 2011.</ref><ref name="lcweb2.loc.gov">U.S. Library of Congress, Country Studies, Bhutan, HISTORICAL SETTING, BHUTAN
Origins and Early Settlement, A.D. 600–1600, http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+bt0014)</ref>

Từ đầu thế kỷ XVII, tên chính thức của Bhutan trong tiếng bản địa là ''Druk yul'' (quốc gia của dòng Drukpa, Người Rồng, hoặc Đất của Rồng Sấm, ám chỉ phái Phật giáo chi phối toàn quốc), còn Bhutan chỉ xuất hiện trong các thư từ chính thức bằng tiếng Anh.<ref name="lcweb2.loc.gov"/>

Các tên gọi tương tự Bhutan — bao gồm Bohtan, Buhtan, Bottanthis, Bottan và Bottanter — bắt đầu xuất hiện tại châu Âu khoảng thập niên 1580. ''Sáu Hành trình'' của Jean-Baptiste Tavernier vào năm 1676 có ghi chép đầu tiên về tên gọi ''Boutan''. Tuy nhiên, trong mọi trường hợp, chúng có vẻ miêu tả không phải Bhutan hiện đại mà là [[Tây Tạng (1912-1951)|Vương quốc Tây Tạng]]. Phân biệt thời hiện đại giữa hai thực thể Tây Tạng và Bhutan chỉ bắt đầu sau hành trình của thám hiểm Scotland George Bogle vào năm 1774 — nhận thức khác biệt giữa hai khu vực, văn hóa và nhà nước, báo cáo chung cuộc của ông cho [[Công ty Đông Ấn Anh]] chính thức đề xuất định danh cho vương quốc của Druk Desi (nhiếp chính Bhutan) là "Boutan" và vương quốc của [[Ban Thiền Lạt Ma]] là "Tibet" (Tây Tạng). Một nhà địa lý học của Công ty này là James Rennell Anh hóa tên gọi trong tiếng Pháp thành Bootan và sau đó phổ biến khác biệt giữa quốc gia này và Tây Tạng.<ref name="Kuensel">[https://web.archive.org/web/20120216090138/http://www.keystobhutan.com/bhutan/bhutan_history_europe.php "History of Bhutan: How Europe heard about Bhutan"]. ''Kuensel''. ngày 24 tháng 8 năm 2003. Truy cập ngày 28 tháng 9 năm 2011.</ref>

==Lịch sử==
{{main|Lịch sử Bhutan}}
Các công cụ, vũ khí và voi làm bằng đá, và tàn tích của các công trình kiến trúc đá lớn cung cấp bằng chứng rằng Bhutan có người cư trú từ 2000 TCN, song không có ghi chép còn tồn tại từ thời kỳ này. Các sử gia đưa ra giả thuyết rằng nhà nước của người ''Lhomon'' (nghĩa là "da đen sạm miền nam"), hoặc ''Monyul'' ("Đất ngăm đem", ám chỉ người Monpa, cư dân nguyên trú của Bhutan) có thể hiện diện từ 500 TCN đến 600 CN. Các tên gọi ''Lhomon Tsendenjong'' (Quốc gia đàn hương), và ''Lhomon Khashi'', hoặc Nam Mon (quốc gia có bốn lối vào), được phát hiện trong các biên niên sử Bhutan và Tây Tạng.<ref name="WIAS">{{Chú thích web |url = http://www.worldinstituteforasianstudies.org/buthan.html |tiêu đề = Bhutan |nhà xuất bản = World Institute for Asian Studies |ngày = ngày 21 tháng 8 năm 2006 |ngày truy cập = ngày 23 tháng 4 năm 2009 }}</ref><ref name="CS0">{{Country study|country=Bhutan|abbr=bt|editor=Savada, Andrea Matles|year=1991|section=Origins and Early Settlement, A.D. 600–1600|author=Worden, Robert L|pd=yes}}</ref>
[[Tập tin:Cloud-hidden, whereabouts unknown (Paro, Bhutan).jpg|thumb|250px|Dzong tại thung lũng Paro, xây dựng vào năm 1646.]]

[[Phật giáo]] lần đầu được đưa truyền bá đến Bhutan vào thế kỷ VII CN. Tán phổ [[Tùng Tán Cán Bố]]<ref name=Padel>{{chú thích sách |title = Tigers in Red Weather: a Quest for the Last Wild Tigers |first = Ruth |last = Padel |publisher = Bloomsbury Publishing USA |year = 2006 |isbn = 0-8027-1544-3 |pages = 139–40 |url = https://books.google.com/books?id=zYLJp0X04mUC }}</ref> (trị vì 627–649) là một người cải sang Phật giáo, ông bành trướng Đế quốc [[Thổ Phồn]] (Tây Tạng) đến Sikkim và Bhutan,<ref>Sailen Debnath, Essays on Cultural History of North Bengal, ISBN 978-81-86860-42-7; & Sailen Debnath, The Dooars in Historical Transition, ISBN 978-81-86860-44-1</ref> hạ lệnh cho xây dựng hai chùa tại Bumthang thuộc miền trung Bhutan và tại Kyichu (gần Paro) thuộc Thung lũng Paro.<ref name=CS1>{{Country study|country=Bhutan|abbr=bt|editor=Savada, Andrea Matles|year=1991|section=Arrival of Buddhism|author=Worden, Robert L|pd=yes}}</ref> Phật giáo được truyền bá sốt sắng<ref name=Padel/> vào năm 746<ref name=Hattaway>{{chú thích sách |title = Peoples of the Buddhist World: a Christian Prayer Diary |first = Paul |last = Hattaway |publisher = William Carey Library |year = 2004 |isbn = 0-87808-361-8 |url = https://books.google.com/books?id=OzEOKNPsv2EC |page = 30 }}</ref> dưới thời Quốc vương Sindhu Rāja (còn gọi là Künjom;<ref name=Rennie>{{chú thích sách |url = https://books.google.com/books?id=sHAnAtNrUQoC |title = Bhutan: Ways of Knowing |first1 = Frank |last1 = Rennie |first2 = Robin |last2 = Mason |publisher = IAP |pages = 18, 58 |year = 2008 |isbn = 1-59311-734-5 }}</ref> Sendha Gyab; Chakhar Gyalpo), một quốc vương người Ấn lưu vong lập chính phủ trong Cung Chakhar Gutho tại Bumthang.<ref name=HBB>{{chú thích sách |url = https://books.google.com/books?id=yA9uAAAAMAAJ |title = History of Bhutan Based on Buddhism |first = C. T. |last = Dorji |publisher = Sangay Xam, Prominent Publishers |year = 1994 |isbn = 81-86239-01-4 }}</ref>{{rp|35}} <ref name=Harding>{{chú thích sách |url = https://books.google.com/books?id=rlxdncBwpbgC |title = The Life and Revelations of Pema Lingpa |first = Sarah |last = Harding|publisher = Snow Lion Publications |year = 2003 |isbn = 1-55939-194-4 }}</ref>{{rp|13}}

Không rõ hầu hết lịch sử sơ khởi của Bhutan do hầu hết ghi chép bị phá hủy do hỏa hoạn tại cố đô [[Punakha]] vào năm 1827. Đến thế kỷ X, phát triển chính trị của Bhutan chịu ảnh hưởng mạnh từ lịch sử tôn giáo tại đây. Nhiều phái Phật giáo xuất hiện, được các quân phiệt người Mông Cổ khác nhau bảo trợ. Sau khi [[nhà Nguyên]] diệt vong vào thế kỷ XIV, các giáo phái này ganh đua lẫn nhau để giành quyền tối cao trong chính trị và tôn giáo, cuối cùng dẫn đến uy thế của Dòng Drukpa vào thế kỷ XVI.<ref name=CS1/><ref name=CS4>{{country study |country=Bhutan |abbr=bt |editor=Savada, Andrea Matles |year=1991 |section=Rivalry among the Sects |author=Worden, Robert L |pd=yes}}</ref>

Cho đến đầu thế kỷ XVII, Bhutan gồm nhiều thái ấp tương tranh, đến lúc này khu vực được thống nhất bởi một lạt ma và thủ lĩnh quân sự người Tây Tạng là Ngawang Namgyal, ông là người đào thoát khủng bố tôn giáo tại Tây Tạng. Nhằm phòng thủ quốc gia chống lại các cuộc cướp phá không liên tục từ Tây Tạng, Namgyal cho xây một hệ thống ''dzong'' (công sự) vững chắc, và ban bố bộ luật Tsa Yig nhằm giúp đưa các lãnh chúa địa phương vào quyền kiểm soát tập trung. Nhiều ''dzong'' như vậy vẫn tồn tại và là các trung tâm hữu hiệu về tôn giáo và hành chính. Các tu sĩ Dòng Tên người Bồ Đào Nha là Estêvão Cacella và João Cabral là những người Âu đầu tiên được ghi nhận là đến Bhutan, trong hành trình đến Tây Tạng của họ. Họ diện kiến Ngawang Namgyal, dâng lên súng cầm tay, thuốc súng và kính thiên văn, và đề nghị được giúp đỡ trong chiến tranh chống Tây Tạng, song Zhabdrung từ chối đề xuất. Sau khi dành gần tám tháng tại đây, Cacella viết một bức thư dài từ Chùa Chagri kể lại về hành trình, đây là một ghi chép hiếm hoi còn tồn tại về Shabdrung.<ref name=LP>{{chú thích sách |title = Bhutan |series = Country Guides |first1 = Lindsay |last1 = Brown |first2 = Stan |last2 = Armington |edition = 3 |publisher = [[Lonely Planet]] |year = 2007 |pages = 26, 36 |isbn = 1-74059-529-7 |url = https://books.google.com/books?id=s-L8NUlW_QgC }}</ref><ref>{{chú thích sách |title = Jesuit on the Roof of the World: Ippolito Desideri's Mission to Eighteenth-Century Tibet |first = Trent |last = Pomplun |publisher = Oxford University Press |year = 2009 |isbn = 0-19-537786-9 |page = 49 |url = https://books.google.com/books?id=-3iG4p85PHgC }}</ref>

Sau khi Ngawang Namgyal mất vào năm 1651, việc ông qua đời được giữ bí mật trong 54 năm; sau một thời kỳ thống nhất, Bhutan lâm vào xung đột nội bộ. Đến năm 1711, Bhutan bước vào chiến tranh chống [[Đế quốc Mogul]] và phiên vương quốc Cooch Behar chư hầu của đế quốc này nằm về phía nam. Trong các hỗn loạn sau đó, người Tây Tạng tấn công bất thành Bhutan vào năm 1714.<ref name=CS3>{{Country study|country=Bhutan|abbr=bt|editor=Savada, Andrea Matles|year=1991|section=Administrative Integration and Conflict with Tibet, 1651–1728|author=Worden, Robert L|pd=yes}}</ref>

Đến thế kỷ XVIII, Bhutan xâm chiếm và chiếm đóng phiên vương quốc Cooch Behar. Năm 1772, Cooch Behar thỉnh cầu [[Công ty Đông Ấn Anh]] và được giúp đỡ đẩy lui người Bhutan và sau đó tấn công chính Bhutan vào năm 1774. Một hòa ước được ký kết, theo đó Bhutan đồng ý triệt thoái về biên giới trước năm 1730. Tuy nhiên, hòa bình trở nên mong manh và các vụ chạm trán biên giới với [[Ấn Độ thuộc Anh|người Anh]] tiếp tục trong nhiều năm sau đó. Các vụ chạm trán cuối cùng dẫn đến Chiến tranh Duar (1864–65) nhằm tranh giành kiểm soát vùng đồng bằng và chân đồi gần biên giới Bhutan ngày nay. Sau khi Bhutan chiến bại, Hiệp định được ký kết giữa Ấn Độ thuộc Anh và Bhutan, theo đó các khu vực này bị cắt nhượng cho Anh, toàn bộ hành vi thù địch giữa Ấn Độ thuộc Anh và Bhutan kết thúc.

Trong thập niên 1870, đấu tranh quyền lực giữa hai thung lũng kình địch là Paro và Tongsa dẫn đến nội chiến tại Bhutan, kết quả chung cuộc là uy thế của [[Ugyen Wangchuck]], ''ponlop'' (thống đốc) của Tongsa. Từ căn cứ quyền lực của mình tại miền trung Bhutan, Ugyen Wangchuck đánh bại các địch thủ chính trị của mình và thống nhất quốc gia sau một số cuộc nội chiến và khởi nghĩa trong giai đoạn 1882–85.<ref name=CS2>{{Country study|country=Bhutan|abbr=bt|editor=Savada, Andrea Matles|year=1991|section=British Intrusion, 1772–1907|author=Worden, Robert L|pd=yes}}</ref>

Năm 1907, một hội đồng gồm các tăng lữ Phật giáo, quan chức chính phủ, và thủ lĩnh các gia tộc trọng yếu nhất trí lựa chọn Ugyen Wangchuck là quốc vương thế tập của quốc gia. Chính phủ Anh nhanh chóng công nhận chế độ quân chủ mới, và đến năm 1910 Bhutan ký kết Hiệp ước Punakha, một kiểu liên minh bảo hộ mà theo đó người Anh kiểm soát ngoại vụ của Bhutan và có nghĩa là Bhutan được đối đãi như một phiên vương quốc Ấn Độ. Hiệp ước ít có hiệu lực thực tế, không có tác động đến quan hệ truyền thống của Bhutan với Tây Tạng. Sau khi Ấn Độ độc lập từ Anh vào năm 1947, Bhutan trở thành một trong các quốc gia đầu tiên công nhận Ấn Độ độc lập. Ngày 8 tháng 8 năm 1949, một hiệp ước được ký kết, theo đó Ấn Độ được quyền kiểm soát ngoại vụ của Bhutan giống như Anh trước đó.<ref name=WIAS/>

Năm 1953, Quốc vương [[Jigme Dorji Wangchuck]] cho lập Quốc hội gồm 130 thành viên nhằm xúc tiến dân chủ trong cai trị. Năm 1965, ông cho lập Hội đồng Cố vấn Vương thất, và đến năm 1968 ông cho lập nội các. Năm 1971, Bhutan được nhận vào Liên Hợp Quốc, giữ vị trí quan sát viên trong ba năm. Đến tháng 7 năm 1972, Jigme Singye Wangchuck đăng cơ sau khi cha mất.

Hệ thống chính trị của Bhutan gần đây được cải biến từ chế độ quân chủ chuyên chế sang chế độ quan chủ lập hiến Quốc vương Jigme Singye Wangchuck chuyển giao hầu hết quyền lực hành pháp của ông cho Hội đồng bộ trưởng nội các và cho phép luận tội Quốc vương bởi đa số hai phần ba trong Quốc hội.<ref>{{Chú thích web |url = http://www.democracy-international.org/fileadmin/di/pdf/papers/di-bhutan.pdf |url lưu trữ = https://web.archive.org/web/20110610012322/http://www.democracy-international.org/fileadmin/di/pdf/papers/di-bhutan.pdf |ngày lưu trữ = ngày 10 tháng 6 năm 2011 |họ 1 = Hoffman |tên 1 = Klus |tiêu đề = Democratization from Above: The Case of Bhutan |định dạng = PDF |ngày = ngày 1 tháng 4 năm 2006 |ngày truy cập = ngày 24 tháng 4 năm 2010 }}</ref> Năm 1999, chính phủ dỡ bỏ lệnh cấm đối với truyền hình và Internet, khiến Bhutan là quốc gia cuối cùng du nhập truyền hình. Quốc vương nói rằng truyền hình là một bước then chốt nhằm hiện đại hóa Bhutan cũng như đóng góp lớn vào tăng trưởng hạnh phúc quốc dân,<ref name="GNH">{{chú thích tạp chí |last = Larmer |first = Brook |date = March 2008 |title = Bhutan's Enlightened Experiment |journal = National Geographic |issn = 0027-9358 |url = http://ngm.nationalgeographic.com/2008/03/bhutan/larmer-text/2 |access-date = ngày 19 tháng 6 năm 2010 }}</ref> song cảnh báo "lạm dụng" truyền hình có thể làm xói mòn các giá trị Bhutan truyền thống.<ref>{{Chú thích web |tên 1 = Cathy |họ 1 = Scott-Clark |tên 2 = Adrian |họ 2 = Levy |url = https://www.theguardian.com/weekend/story/0,3605,975769,00.html |tiêu đề = Fast Forward into Trouble |work = The Guardian |ngày = ngày 14 tháng 6 năm 2003 |ngày truy cập = ngày 1 tháng 9 năm 2011 }}</ref>

Một bản hiến pháp mới được đệ trình vào năm 2005. Đến tháng 12 năm 2005, Quốc vương Jigme Singye Wangchuck tuyên bố ông sẽ thoái vị để nhường ngôi cho con vào năm 2008. Ngày 14 tháng 12 năm 2006, ông tuyên bố lập tức thoái vị. Các cuộc bầu cử nghị viện đầu tiên tại Bhutan diễn ra trong tháng 12 năm 2007 và tháng 3 năm 2008. Ngày 6 tháng 11 năm 2008, [[Jigme Khesar Namgyel Wangchuck]] đăng cơ làm quốc vương.<ref>{{chú thích báo |first = Nitasha |last = Kaul |title = Bhutan Crowns a Jewel |work = UPI Asia |agency = United Press International |url = http://www.upiasia.com/Politics/2008/11/10/bhutan_crowns_a_jewel/1962 |date = ngày 10 tháng 11 năm 2008 |access-date = ngày 19 tháng 6 năm 2011 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20110615005027/http://www.upiasia.com/Politics/2008/11/10/bhutan_crowns_a_jewel/1962 |archive-date = 2011-06-15 |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20110615005027/http://www.upiasia.com/Politics/2008/11/10/bhutan_crowns_a_jewel/1962 }}</ref>

== Địa lý ==
{{chính|Địa lý Bhutan}}
[[Tập tin:Bhutan topo en.jpg|nhỏ|250px|Bản đồ địa hình Bhutan]]
Vùng phía bắc gồm một vòng cung những đỉnh núi băng với khí hậu rất lạnh trên độ cao lớn. Đa số các đỉnh ở phía bắc cao hơn 7.000 [[mét|m]] (23.000 [[foot]]) trên mực nước biển; đỉnh cao nhất được cho là [[Kula Kangri]], 7.553 m (24.780 foot), nhưng những nghiên cứu chi tiết về địa hình cho thấy [[Gangkhar Puensum]], hiện là [[núi cao nhất chưa được chinh phục]] trên thế giới, cao hơn ở mức 7.570 m (24.835 foot). Được những con sông tuyết cung cấp nước, các thung lũng trên núi tại vùng này mang lại các [[đồng cỏ]] chăn nuôi cho những người nông dân chăn thả du mục thưa thớt tại đây. [[Núi đen (Bhutan)|Núi Đen]] tại miền trung Bhutan hình thành một đường phân thủy giữa hai hệ thống sông chính: [[Mo Chhu]] và [[Drangme Chhu]]. Các đỉnh Núi Đen ở độ cao trong khoảng 1500 m tới 2.700 m (4.900 foot và 8.900 foot) trên mực nước biển, và những con sông chảy nhanh đã đào thành những máng sâu tại những vùng núi thấp hơn. Những khu rừng vùng trung tâm cung cấp hầu hết các sản phẩm lâm nghiệp của Bhutan. [[Torsa]], [[Raidak]], [[Sankosh]], và [[Manas]] là những con sông chính tại Bhutan, chảy xuyên qua vùng này. Đa số dân cư sống tại những cao nguyên trung tâm.

[[Tập tin:Bhutan landscape.jpg|nhỏ|250px|Canh tác tại thung lũng [[Punakha]]]]
Ở phía nam, [[Đồi Shiwalik]] được bao phủ bởi những rừng cây [[sớm rụng]] (deciduous) dày đặc, các thung lũng [[đất bồi]] và núi non với độ cao lên tới 1.500 m (4.900 foot) trên mực nước biển. Những đồi thấp chân núi chạy xuống tới đồng bằng cận nhiệt đới Duars. Đa số đồng bằng Duars nằm trong lãnh thổ Ấn Độ, dù có một dải rộng 10–15&nbsp;km (6–9 mile) kéo dài vào Bhutan. Đồng bằng Duars Bhutan được chia thành hai phần: bắc và nam Duars. Bắc Duars, tiếp giáp với những đồi thấp dưới chân [[Himalaya]], là vùng đất gồ ghề, dốc và khô, đất [[xốp]] với nhiều loại động thực vật. Nam Duars có đất đai khá màu mỡ, những đồng cỏ [[savanna]], rừng cây và những con suối. Những con sông từ trên núi, được cấp nước từ tuyết tan hay những cơn mưa gió mùa, dẫn nước vào sông [[Brahmaputra]] tại Ấn Độ. Dữ liệu do Bộ nông nghiệp đưa ra cho thấy tại thời điểm tháng 10 năm 2005 nước này có 64% diện tích rừng che phủ.

Khí hậu Bhutan khác biệt theo vĩ độ, từ cận nhiệt đới ở phía nam tới [[khí hậu ôn hoà|ôn hoà]] trên các cao nguyên và [[khí hậu cực]] trên những đỉnh núi cao quanh năm tuyết phủ ở phía bắc. Bhutan có năm mùa riêng biệt: [[mùa hạ|mùa hè]], [[gió mùa]], [[mùa thu]], [[mùa đông]] và [[mùa xuân]]. Tây Bhutan có những cơn mưa gió mùa lớn nhất; nam Bhutan có mùa hè ẩm và mùa đông lạnh; vùng trung và đông Bhutan ôn hòa và khô hơn phía tây với mùa hè ấm và mùa đông lạnh. {{inote|Library of Congress|Geography}}

Bhutan hiện là đất nước duy nhất trên thế giới có lượng [[khí thải cacbon]] mức âm nhờ diện tích rừng rậm che phủ quá nửa diện tích đất nước. Hiện tại hơn 72% diện tích đất đai Bhutan là rừng rậm tự nhiên, khu bảo tồn quốc gia.

== Kinh tế ==
[[Tập tin:Bhutan Power Corporation office Thimphu.jpg|nhỏ|phải|Trụ sở công ty điện quốc gia Bhutan]]
{{chính|Kinh tế Bhutan}}
Dù kinh tế Bhutan là một trong những nền kinh tế nhỏ nhất thế giới, nó có tốc độ tăng trưởng rất nhanh chóng ở mức khoảng 8% năm 2005 và 14% năm 2006. Tới tháng 3 năm 2006, thu nhập trên đầu người của Bhutan đạt 1.321 [[đô la Mỹ|dollar Mỹ]], cao nhất tại Nam Á. Tiêu chuẩn sống tại Bhutan đang tăng dần và hiện cũng ở mức cao tại [[Nam Á]].

Nền kinh tế nhỏ của Bhutan phụ thuộc vào [[nông nghiệp]], [[lâm nghiệp]], và việc bán [[thủy điện]] cho [[Ấn Độ]]. Nông nghiệp là phương tiện sinh sống của hơn 80% dân số. Hoạt động nông nghiệp chủ yếu là [[canh tác]] và [[chăn nuôi gia súc]]. Các sản phẩm thủ công, đặc biệt là sản phẩm dệt và các sản phẩm thủ công tôn giáo phục vụ việc thờ cúng trong gia đình là một ngành công nghiệp nhỏ và một nguồn thu nhập cho một số dân cư. Với sự đa dạng địa hình từ đồi núi cho tới những dãy núi gồ ghề khiến việc xây dựng đường sá, và các [[cơ sở hạ tầng]] khác, trở nên khó khăn và đắt đỏ. Điều này, và sự thiếu hụt đường tiếp cận ra biển, khiến Bhutan chưa bao giờ có thể thu lợi đúng mức từ việc buôn bán các sản phẩm do nó làm ra. Hiện tại Bhutan không có một [[giao thông đường sắt|hệ thống đường sắt]], dù [[Indian Railways]] đang có kế hoạch nối miền nam Bhutan với mạng lưới đường sắt rộng lớn của nó theo một thỏa thuận được ký tháng 1 năm 2005<ref>[http://www.tribuneindia.com/2005/20050126/main5.htm ''The Tribune'']</ref>. Những con đường thương mại lịch sử qua dãy núi cao Himalayas, nối Ấn Độ với [[Tây Tạng]], đã bị đóng cửa từ năm 1959 khi Trung Quốc dùng vũ lực chiếm Tây Tạng (dù hoạt động buôn lậu vẫn đưa hàng hóa từ Trung Quốc vào Bhutan).

Lĩnh vực công nghiệp còn nhỏ bé, sản phẩm làm ra theo kiểu [[công nghiệp gia đình]]. Đa số các dự án phát triển, như xây dựng đường sá, phụ thuộc vào nguồn nhân công thuê từ Ấn Độ. Sản phẩm nông nghiệp gồm gạo, ớt, các sản phẩm sữa, kiều mạch, lúa mạch, cây lấy rễ, táo và cam quýt cùng ngô ở những nơi có độ cao thấp. Các ngành công nghiệp gồm [[xi măng]], [[gỗ]], chế biến hoa quả, đồ uống có còn và [[canxi cacbua|calcium carbide]].{{inote|CIA factbook|CIA-1}}

Đồng tiền tệ Bhutan, đồng [[ngultrum]], được ấn định tỷ giá theo đông [[Rupee Ấn Độ]]. Đồng rupee cũng được coi là đồng [[tiền tệ chính thức]] trong nước. Thu nhập từ [[Ngultrum|Nu]] 100.000 [[mỗi năm]] sẽ bị đánh thuế, nhưng rất ít người đạt mức thu nhập này. Tỷ lệ lạm phát tại Bhutan được ước tính khoảng 3% năm 2003. Bhutan có [[Tổng sản phẩm nội địa|Tổng sản phẩm quốc nội]] khoảng 2.913 tỷ [[Đô la Mỹ|USD]] (đã được quy đổi theo [[Sức mua tương đương]]), biến nó trở thành nền kinh tế đứng thứ 162 trên thế giới. Thu nhập trên đầu người khoảng 1.400 dollar (€1.170), xếp hạng 124. Tổng nguồn thu chính phủ đạt $146 triệu (€122 triệu), dù số chi lên tới $152 triệu (€127 triệu). Tuy nhiên, 60%{{inote|CIA factbook|CIA-economy}} chi tiêu ngân sách được Bộ ngoại giao Ấn Độ cung cấp<ref>India's Ministry of External Affairs provides financial aid to neighbouring countries under "technical and economic cooperation with other countries and advances to foreign governments." [http://www.tribuneindia.com/2002/20020301/budget.htm ''The Tribune'', Chandigarh]</ref>. Xuất khẩu của Bhutan, chủ yếu là điện, [[bạch đậu khấu]], [[thạch cao]], [[gỗ]], đồ thủ công, xi măng, hoa quả, đá quý và [[gia vị]], tổng cộng $154 triệu (€128 triệu) (ước tính 2000). Tuy nhiên, nhập khẩu lên tới $196 triệu (€164 triệu), dẫn tới tình trạng thâm hụt thương mại. Các sản phẩm nhập khẩu chính gồm [[nhiên liệu]] và [[dầu nhờn]], [[ngũ cốc]], [[máy móc|máy]], xe cộ, sợi và [[gạo]]. Các đối tác thương mại chính của Bhutan là Ấn Độ, chiếm 87.9% hàng xuất khẩu. [[Bangladesh]] (4.6%) và [[Philippines]] (2%) cũng là hai đối tác xuất khẩu khác. Bởi biên giới với Tây Tạng đã bị đóng cửa, thương mại giữa Bhutan và Trung Quốc hiện không tồn tại. Các đối tác nhập khẩu của Bhutan gồm Ấn Độ (71.3%), [[Nhật Bản]] (7.8%) và [[Áo]] (3%).{{inote|CIA factbook|CIA-2}}

Đáp trả lời buộc tội năm 1987 của một nhà báo [[Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland|Anh Quốc]] trên tờ ''[[Financial Times]]'' rằng tốc độ phát triển tại Bhutan còn thấp, nhà Vua đã nói rằng "[[Tổng Hạnh phúc Quốc gia]] còn quan trọng hơn Tổng Sản phẩm Quốc nội"<ref>{{Chú thích web |url=http://www.yogajournal.com/views/1332_1.cfm |ngày truy cập=2007-03-08 |tựa đề=Yoga Journal |archive-date = ngày 10 tháng 3 năm 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070310151147/http://www.yogajournal.com/views/1332_1.cfm |url-status=dead }}</ref>. Lời tuyên bố này dường như đã đi trước những khám phá gần đây của các nhà tâm lý học kinh tế phương Tây, gồm cả người đoạt giải thưởng Nobel năm 2002 [[Daniel Kahneman]], rằng vấn đề về sự liên quan giữa mức độ thu nhập và hạnh phúc. Nó cho thấy sự cam kết của nhà Vua trong việc xây dựng một nền kinh tế thích hợp cho nền văn hóa độc nhất của Bhutan, dựa trên các giá trị tinh thần Phật giáo, và là định hướng thống nhất cho nền kinh tế. Ngoài ra, chính sách dường như đã gặt hái được những kết quả mong muốn bởi trong một cuộc khảo sát gần đây do Đại học Leicester [http://www.le.ac.uk/external/] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060804125832/http://www.le.ac.uk/external/ |date = ngày 4 tháng 8 năm 2006}} tại Anh Quốc tổ chức, Bhutan được xếp hạng là địa điểm hạnh phúc thứ 8 trên thế giới [http://www2.le.ac.uk/ebulletin/news/press-releases/2000-2009/2006/07/nparticle.2006-07-28.2448323827] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070312062411/http://www2.le.ac.uk/ebulletin/news/press-releases/2000-2009/2006/07/nparticle.2006-07-28.2448323827 |date=2007-03-12 }}.

Tính đến năm 2016, GDP của Bhutan đạt 2.085 USD, đứng thứ 165 thế giới, đứng thứ 44 châu Á và đứng thứ 8 [[Nam Á]].

== Chính phủ và chính trị ==
{{multiple image
| align = left
| image1 = King Jigme Khesar Namgyel Wangchuck (edit).jpg
| width1 = 114
| caption1 = <center>[[Druk Gyalpo|Quốc vương]]<br /><small>[[Jigme Khesar Namgyel Wangchuck]]</small></center>
| image2 = Prime Minister of Bhutan Dr. Lotay Tshering on December 28, 2018 (cropped).jpg
| width2 = 127
| caption2 = <center> [[Thủ tướng Bhutan|Thủ tướng]]<br /><small>[[Lotay Tshering]]</small></center>
| direction = 
| width = 
}}
{{chính|Chính trị Bhutan}}

Chính trị Bhutan theo cơ cấu [[quân chủ chuyên chế]] đang phát triển trở thành một nền [[quân chủ lập hiến]]. Năm 1999, đức vua thứ tư của Bhutan đã lập lên một cơ cấu mười thành viên gọi là [[Lhengye Zhungtshog]] (Hội đồng Bộ trưởng). [[Druk Gyalpo|Quốc vương Bhutan]] là [[nguyên thủ quốc gia]]. [[Quyền hành pháp]] thuộc hội đồng bộ trưởng. [[Quyền lập pháp]] thuộc cả Quốc vương và [[Nghị viện Bhutan|Nghị viện]] Bhutan bao gồm [[Hội đồng Quốc gia (Bhutan)|Hội đồng Quốc gia]] (Thượng viện) và [[Quốc hội (Bhutan)|Quốc hội]] (Hạ viện). Hiện đất nước đang chuẩn bị cho một sửa đổi mang tích lịch sử khi nền [[Hệ thống Nghị viện|dân chủ nghị viện]] đang được đặt kế hoạch trở thành hiện thực vào năm 2008, những công việc đang được tiến hành và các đảng chính trị được phép hoạt động. [[Quyền tư pháp]] thuộc tất cả các [[tòa án]] Bhutan. [[Chánh án]] là lãnh đạo [[hành chính]] của [[tư pháp]].

Đồng tiền giấy Ngultrums hiện nay của Bhutan hiện đang được sửa đổi và loại tiền mới sẽ được phát triển thay thế loại cũ. Hiện tại, đồng một và năm ngultrum đã được đưa ra. Những đồng tiền xu cũng được sử dụng nhiều tại Bhutan.

== Quận, huyện ==
{{chính|Phân cấp hành chính Bhutan}}
Vì các mục đích hành chính, Bhutan được chia thành bốn ''dzongdey'' (vùng hành chính). Mỗi ''dzongdey'' được chia tiếp thành ''[[dzongkhag]]'' (khu). Có 20 ''dzongkhag'' tại Bhutan. Các dzongkhag lớn được chia tiếp thành các đơn vị dưới khu được gọi là ''[[dungkhag]]''. Ở mức độ căn bản, các nhóm làng hình thành lên một đơn vị cử tri được gọi là ''gewog'' (xã) và được quản lý bởi một ''gup'' (xã trưởng), do dân bầu ra.

[[Tập tin:Bhutan-divisions-numbered.png|nhỏ|phải|270px|Dzongkhag của Bhutan]]
# [[Bumthang (huyện)|Bumthang]]
# [[Chukha (huyện)|Chukha]] (cách đánh vần cũ: ''Chhukha'')
# [[Dagana (huyện)|Dagana]]
# [[Gasa (huyện)|Gasa]]
# [[Haa (huyện)|Haa]]
# [[Lhuntse (huyện)|Luentse]]
# [[Mongar (huyện)|Mongar]]
# [[Paro (huyện)|Paro]]
# [[Pemagatshel (huyện)|Pemagatshel]] (''Pemagatsel'')
# [[Punakha (huyện)|Punaka]]
# [[Samdrup Jongkhar (huyện)|Samdrup Jongkhar]]
# [[Samtse (huyện)|Samtse]] (''Samchi'')
# [[Sarpang (huyện)|Sarpang]]
# [[Thimphu (huyện)|Thimphu]]
# [[Trashigang (huyện)|Trashigang]] (''Tashigang'')
# [[Trashiyangste (huyện)|Trashiyangse]]
# [[Trongsa (huyện)|Trongsa]] (''Tongsa'')
# [[Tsirang (huyện)|Tsirang]] (''Chirang'')
# [[Wangdue Phodrang (huyện)|Wangdue Phodrang]] (''Wangdi Phodrang'')
# [[Zhemgang (huyện)|Zhemang]] (''Shemgang'')

== Thành phố và thị trấn ==
* [[Jakar]] - các trụ sở hành chính của [[Quận Bumthang]] và là nơi Phật giáo truyền bá vào Bhutan.
* [[Mongar]]
* Paro - [[Sân bay Paro|Nơi có một sân bay quốc tế]]
* [[Punakha]] - Thủ đô cũ
* [[Phuentsholing]] - Trung tâm thương mại Bhutan.
* [[Samdrup Jongkhar]]
* [[Thimphu]] - thành phố lớn nhất và thủ đô Bhutan
* [[Trashigang]]
* [[Trongsa]]

== Quân đội và Ngoại giao ==
:''Các bài chính: [[Quân đội Bhutan]], [[Quan hệ nước ngoài Bhutan]]''
[[Quân đội Hoàng gia Bhutan]] là lực lượng quân đội Bhutan. Nó gồm [[Cận vệ Hoàng gia]] và [[Cảnh sát Hoàng gia Bhutan]]. Việc tham gia do tự nguyện, và tuổi tối thiểu để được tuyển mộ là 18. Số lượng quân thường trực khoảng 6.000 người và được [[Lực lượng Vũ trang Ấn Độ|Quân đội Ấn Độ]] huấn luyện.<ref>{{Chú thích web |url=http://www.atimes.com/atimes/South_Asia/EL19Df04.html |ngày truy cập=2007-03-08 |tựa đề=''Asian Times'' |archive-date = ngày 21 tháng 11 năm 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161121042613/http://www.atimes.com/atimes/South_Asia/EL19Df04.html }}</ref> Lực lượng này có ngân sách hàng năm khoảng 13.7 triệu dollar — 1.8% GDP.

Dù Hiệp ước năm 1949 với Ấn Độ vẫn thỉnh thoảng bị diễn giải sai mang nghĩa rằng Ấn Độ kiểm soát quan hệ ngoại giao của Bhutan, Bhutan ngày nay giữ quyền với mọi quan hệ ngoại giao của mình gồm cả vấn đề phân chia ranh giới nhạy cảm (với Ấn Độ) với [[Trung Quốc]]. {{inote|Library of Congress|Foreign Relations}} Bhutan có quan hệ ngoại giao với 22 nước, gồm [[Liên minh châu Âu]], với phái bộ tại Ấn Độ, [[Bangladesh]], [[Thái Lan]] và [[Kuwait]]. Nước này có hai phái bộ tại [[Liên Hợp Quốc]], một tại [[Thành phố New York|New York]] và một tại [[Genève|Geneva]]. Chỉ [[Ấn Độ]] và [[Bangladesh]] có Đại sứ quán tại Bhutan, còn [[Thái Lan]] có một văn phòng lãnh sự tại Bhutan.

Theo một hiệp ước đã có từ lâu, người Ấn Độ và Bhutan có thể đi lại sang nước kia không cần [[hộ chiếu]] hay [[visa (định hướng)|visa]] mà chỉ cần chứng minh thư quốc gia của họ. Công dân Bhutan có thể làm việc tại Ấn Độ mà không gặp hạn chế pháp luật. Bhutan không có quan hệ ngoại giao chính thức với nước láng giềng phương bắc là Trung Quốc, dù những cuộc thăm viếng lẫn nhau ở nhiều mức độ đã gia tăng đáng kể trong thời gian gần đây. Thỏa thuận song phương đầu tiên giữa Trung Quốc và Bhutan đã được ký kết năm 1998, và Bhutan cũng đã thiết lập các lãnh sự quán tại [[Ma Cao]] và [[Hồng Kông]]. Biên giới của Bhutan với Trung Quốc phần lớn vẫn chưa được phân định và vì thế đang ở tình trạng tranh chấp tại một số địa điểm<ref>{{Chú thích web |url=http://www.bhutannewsonline.com/bhutan_china.html |ngày truy cập=2007-03-08 |tựa đề=''Bhutan News Online'' |archive-date = ngày 27 tháng 12 năm 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091227142229/http://www.bhutannewsonline.com/bhutan_china.html |url-status=dead }}</ref>.

Ngày [[13 tháng 11]] năm [[2005]], binh sĩ [[Trung Quốc]] đã tràn qua biên giới vào Bhutan trong hoàn cảnh tình hình thời tiết buộc họ phải triệt thoái về phía nam từ [[Himalaya]]. Chính phủ Bhutan đã cho phép sự việc này (sau khi sự việc đã diễn ra) vì lý do nhân đạo{{Fact|date=tháng 2 năm 2007}}. Ngay sau đó, Trung Quốc đã bắt đầu xây dựng đường sá và cầu cống trong lãnh thổ Bhutan{{Fact|date=tháng 2 năm 2007}}. Bộ trưởng Ngoại giao Bhutan [[Lyonpo Khandu Wangchuk|Khandu Wangchuk]] đã đề cập vấn đề này với chính quyền Trung Quốc sau khi sự việc gây ra tranh cãi trong nghị viện Bhutan. Để đáp lại, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Qin Gang nước [[Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa]] đã nói rằng biên giới đang ở tình trạng tranh cãi (hoàn toàn bỏ qua hoàn cảnh chính thức của vụ việc) và rằng hai bên tiếp tục làm việc một cách hòa bình để tìm ra một giải pháp hòa bình và thân thiện cho cuộc tranh chấp<ref>[http://news.china.com/zh_cn/domestic/945/20051201/12906175.html ''China.com'']</ref>. Cả chính phủ Bhutan lẫn Ấn Độ (Ấn Độ vẫn kiểm soát một số quan hệ ngoại giao của Bhutan) chưa từng thông báo bất kỳ một tiến bộ nào về việc này (hòa bình, thân thiện vân vân), và Trung Quốc tới giờ vẫn tiếp tục xây dựng cơ sở hạ tầng và gia tăng đồn trú trong lãnh thổ Bhutan. Một sĩ quan tình báo Ấn Độ đã nói rằng một phái đoàn Trung Quốc tại Bhutan nói với người dân Bhutan rằng họ đang "phản ứng quá mức." Tờ ''Kuensel'' của Bhutan đã nói rằng Trung Quốc có thể sử dụng đường sá để tăng thêm nữa tuyên bố lãnh thổ của họ dọc biên giới<ref>{{Chú thích web |url=http://www.hindustantimes.com/news/7598_1583871,000500020006.htm |ngày truy cập=2007-03-08 |tựa đề=''HindustanTimes.com'' |archive-date=2007-12-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071229111417/http://www.hindustantimes.com/news/7598_1583871%2C000500020006.htm |url-status=dead }}</ref>.

Bhutan đã thiết lập quan hệ ngoại giao với các nước khu vực [[Nam Á]]; [[Đông Á]] ([[Nhật Bản]] 1986; [[Hàn Quốc]] 1987); [[Đông Nam Á]] ([[Thái Lan]] 1991, [[Singapore]] 2002, [[Việt Nam]] 2012); với [[Úc]] 2002; và một số nước khác trên thế giới. Bhutan không có quan hệ ngoại giao với kể cả [[Trung Quốc]] hay [[Đài Loan]]. Bhutan đang ngày càng mở rộng thiết lập quan hệ hợp tác với nhiều nước, đặc biệt các nước [[Châu Âu]] và các đối tác lớn [[Áo]], [[Đan Mạch]], [[Phần Lan]], [[Thụy Điển|Thuỵ Điển]], [[Liên minh châu Âu|EU]], [[Hoa Kỳ|Mỹ]], [[Nhật Bản]]...

[[Ấn Độ]] vẫn là một hướng quan trọng trong chính sách đối ngoại của Bhutan. Quốc vương Bhutan thăm Ấn Độ [[tháng bảy|tháng 7]] năm [[2006]], hai bên đã ký hiệp ước thân thiện sửa đổi, theo đó, Bhutan độc lập hơn về đối ngoại. Ấn Độ cam kết nâng trợ giúp cho kế hoạch năm năm lần thứ 09 của Bhutan (2002-2007). Ấn Độ cũng đồng ý hỗ trợ về [[tài chính]] và [[công nghệ|kỹ thuật]] cho chính phủ Bhutan xây dựng 3 nhà máy thủy điện Chukha (336MW), Kurichhu (60MW), và Tala (1020MW).

Bhutan là thành viên [[Liên Hợp Quốc]], [[Phong trào không liên kết]], [[Ủy ban Olympic Quốc tế|IOC]], [[SAARC]] và nhiều tổ chức quốc tế và khu vực khác.

== Nhân khẩu ==
{{chính|Nhân khẩu Bhutan}}
[[Tập tin:Bhutan man.jpg|nhỏ|200px|Nhóm sắc tộc đa số là người có tổ tiên Tây Tạng/Tạng-Miến; người Nepal di cư chiếm đa số ở vùng phía nam đất nước]]

Dân số Bhutan, từng được ước tính ở mức nhiều triệu người, hiện theo chính phủ Bhutan đã giảm bớt còn 750.000, sau một cuộc điều tra dân số đầu [[thập niên 1990]]. Một cuộc điều tra dân số toàn quốc thực hiện tháng 6 năm 2005 cho thấy dân số còn giảm tiếp chỉ còn 672.425 người [http://www.bhutan.gov.bt/government/newsDetail.php?id=189%20&%20cat=12] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061005065959/http://www.bhutan.gov.bt/government/newsDetail.php?id=189%20&%20cat=12 |date = ngày 5 tháng 10 năm 2006}}. Tuy vậy Chính phủ chưa đưa ra con số chi tiết thành phần của số dân này. Đa số tin rằng số dân đã được cố ý thổi phồng trong [[thập niên 1970]] vì nhận thức khi ấy cho rằng những quốc gia với dân số dưới một triệu người sẽ không được chấp nhận vào [[Liên Hợp Quốc]]. Vì thế con số do Liên hiệp quốc đưa ra cao hơn con số chính thức của chính phủ nước này. [[The World Factbook|CIA World Factbook]] đưa ra con số 2.279.723 người (tháng 7 năm 2006) tuy cũng ghi chú rằng một số ước tín đưa ra con số chỉ ở mức 820.000.

Mật độ dân số, 45 người trên km² (117/sq. mi), khiến Bhutan trở thành một trong những nước có mật đô dân số thưa thớt nhất châu Á. Khoảng 20% dân số sống tại các vùng đô thị gồm các thị trấn nhỏ chủ yếu dọc theo thung lũng trung tâm và biên giới phía nam. Phần trăm số dân này đang gia tăng nhanh chóng bởi làn sóng di cư từ nông thôn ra thành thị đang tăng lên. Thành phố lớn nhất là thủ đô [[Thimphu]], với dân số 100.000 người. Các vùng đô thị khác với số dân khá lớn gồm [[Paro]] và [[Phuentsholing]].

Trong số dân Bhutan, nhiều nhóm sắc tộc chính có thể được phân biệt với nhau. Nhóm chủ chốt là [[người Ngalop]], một nhóm Phật giáo sinh sống ở phần phía tây đất nước. Văn hóa của họ rất tương đồng với văn hóa Tây Tạng. [[Người Sharchop]] ("người phía đông"), gắn liền với phần phía đông Bhutan (nhưng theo truyền thống theo [[Ninh-mã phái|Nyingmapa]] chứ không phải hình thức chính thức [[Drukpa Kagyu]] của [[Phật giáo Tây Tạng]] cũng có nhiều điểm tương đồng). Hai nhóm đó được gọi gộp chung là [[người Bhutan]]. 15% dân số còn lại là sắc tộc Nepal, đa số họ là tín đồ Hindu.

[[Biết đọc viết|Tỷ lệ biết chữ]] chỉ là 42.2% (56.2% nam giới và 28.1% nữ). Người từ 14 tuổi trở xuống chiếm 39.1% dân số, trong khi người từ 15 tới 59 tuổi chiếm 56.9%, và người trên 60 tuổi chỉ chiếm 4%. Nước này có độ tuổi trung bình 20.4. Tuổi thọ bình quân tại Bhutan là 62.2 năm (61 cho nam giới và 64.5 cho nữ) theo dữ liệu gần đây nhất của [[Ngân hàng Thế giới]]. Có 1.070 nam trên 1.000 nữ trong nước.{{inote|CIA factbook|CIA-4}}

===Ngôn ngữ===
{{chính|Ngôn ngữ tại Bhutan}}
{{Annotated image |caption=Những ngôn ngữ lớn tại Bhutan.
|image-width=500 |width=500 |float=right |image-bg-color=#F4E2BA
|imagemap=
<imagemap>
Image:Languages of Bhutan.svg|400px
default [[Hình:Languages of Bhutan with labels.svg]]
desc none
# Dots and long names in small, Dzongkha in big
</imagemap>
|annotations=
{{Annotation|70|90|'''[[Tiếng Dzongkha|Dzongkha]]'''}}
{{Annotation|199|97|'''[[Tiếng Bumthang|Bumthang]]'''}}
{{Annotation|232|25|[[Tiếng Kurtöp|Kurtöp]]}}
{{Annotation|272|56|[[Tiếng Dzala language|Dzala]]}}
{{Annotation|310|41|[[Tiếng Tạng Khams|Tạng Khamps]]}}
{{Annotation|144|65|[[Tiếng Lakha|Lakha]]}}
{{Annotation|171|108|[[Tiếng Nyen|Nyen]]}}
{{Annotation|180|126|[['Olekha|'Olekha (Monpa)]]}}
{{Annotation|202|67|[[Tiếng Brokkat|Brokkat]]}}
{{Annotation|276|85|[[Chocangacakha]]}}
{{Annotation|284|115|[[Tiếng Chali|Chali]]}}
{{Annotation|335|95|[[Tiếng Dakpa|Dakpa]]}}
{{Annotation|367|107|[[Tiếng Brokpa|Brokpa]]}}
{{Annotation|352|184|'''[[Tiếng Nepal|Nepal]]'''}}
{{Annotation|13|157|'''[[Tiếng Nepal|Nepal]]'''}}
{{Annotation|160|164|'''[[Tiếng Nepal|Nepal]]'''}}
{{Annotation|71|151|[[Tiếng Lepcha|Lepcha]]}}
{{Annotation|77|168|[[Tiếng Lhokpu|Lhokpu]]}}
{{Annotation|220|148|[[Tiếng Kheng|Kheng]]}}
{{Annotation|256|159|[[Tiếng Gongduk|Gongduk]]}}
{{Annotation|298|131|'''[[Tiếng Tshangla|Tshangla]]<br>[[Tiếng Tshangla|(Sharchop)]]'''}}
}}
Ngôn ngữ quốc gia là [[tiếng Dzongkha]], một trong 53 ngôn ngữ trong [[nhóm ngôn ngữ Tạng]]. Chữ viết Dzongkha, được gọi là ''Chhokey'' ("Ngôn ngữ Đạt ma"), đồng nhất với hệ chữ viết [[tiếng Tạng Cổ|tiếng Tạng cổ điển]]. Tiếng Dzongkha là ngôn ngữ giảng dạy tại trường học. ''[[Ethnologue]]'' liệt kê 24 hiện được nói ở Bhutan, tất cả số này đều thuộc về [[ngữ tộc Tạng-Miến]], trừ [[tiếng Nepal]], một ngôn ngữ [[ngữ chi Indo-Arya|Indo-Arya]].<ref name=CIDCM/>

Nhiều trong số những ngôn ngữ tại Bhutan này chưa được ghi nhận một cách hàn lâm và khoa học về mặt ngữ pháp. Tính đến thập niên 1980, [[Lhotshampa]] (cộng đồng nói tiếng Nepal), chủ yếu sống ở miền Nam Bhutan, chiếm xấp xỉ 30% dân số.<ref name=CIDCM>{{Chú thích web |tiêu đề = Assessment for Lhotshampas in Bhutan |url = http://www.cidcm.umd.edu/mar/assessment.asp?groupId=76001 |work = Database |nhà xuất bản = Center for International Development and Conflict Management, [[University of Maryland]] |ngày truy cập = ngày 9 tháng 8 năm 2011 |archive-date = ngày 22 tháng 6 năm 2012 |archive-url = https://web.archive.org/web/20120622213816/http://www.cidcm.umd.edu/mar/assessment.asp?groupId=76001 |url-status=dead }}</ref>

== Văn hoá ==
{{chính|Văn hoá Bhutan}}
Tuy người Bhutan được tự do đi du lịch nước ngoài, Bhutan bị coi là không thể xâm nhập với người nước ngoài. Nhận thức sai lầm của nhiều người cho rằng Bhutan đã đặt ra những hạn chế trong việc cấp visa du lịch, thuế du lịch cao và yêu cầu khách phải đi theo tour được tổ chức dường như đã dẫn tới cảm giác này.

Trang phục truyền thống cho đàn ông Ngalong và Sharchop là ''[[gho]]'', một áo choàng dài tới đầu gối được buộc ngang eo bằng một dải thắt lưng được gọi là ''[[kera]]''. Phụ nữ mặc trang phục dài tới mắt cá chân, ''[[kira (y phục)|kira]]'', bị cắt cụt ở một bên vai và thắt ngang lưng. Một vật bổ sung cho kira là một áo choàng dài tay, được mặt bên trong lớp trang phục ngoài. Vị thế xã hội và cấp bậc sẽ quyết định kiểu dệt, màu sắc và trang trí của những đồ trang phục. Khăn quàng và khăn choàng cũng là những yếu tố cho thấy vị thế xã hội, bởi theo truyền thống Bhutan là một xã hội [[phong kiến]]. Phụ nữ có đeo khuyên tai. Một điều gây nhiều tranh cãi, luật pháp Bhutan hiện yêu cầu tất cả công dân nước mình đều phải mặc những y phục đó.

[[Gạo]], và [[ngô]] với vị trí ngày càng gia tăng, là những loại thực phẩm chính trong nước. Chế độ ăn ở vùng đồi giàu protein bởi người dân ở đây ăn nhiều thịt, chủ yếu là [[gia cầm]], [[bò Tây Tạng]] và [[bò]]. Các món súp thịt, gạo và rau khô với gia vị là ớt và phó mát là món được ưa thích trong những mùa lạnh. Các thực phẩm chế biến từ sữa, đặc biệt là bơ và phó phát từ bò Tây Tạng và bò, cũng phổ biến, và vì thế hầu hết sữa đều được dành chế biến bơ và pho mát. Các đồ uống dân dã gồm [[trà bơ]], chè, rượu gạo địa phương và [[bia]]. Bhutan là quốc gia duy nhất trên thế giới có lệnh [[cấm hút thuốc]] và bán [[thuốc lá]].

[[Tập tin:Bhutan archery.jpg|nhỏ|trái|250px|Bắn cung là môn thể thao quốc gia của Bhutan và những cuộc thi được tổ chức thường xuyên]] 
Môn thể thao quốc gia tại Bhutan là [[bắn cung]], và những cuộc thi được tổ chức thường xuyên tại hầu hết các làng. Nó khác với các tiêu chuẩn [[Thế vận hội|Olympic]] không chỉ ở các chi tiết kỹ thuật như vị trí đặt bia và không khí. Có hai bia được đặt cách 100 mét và các đội bắt từ một phía sang phía kia. Mỗi thành viên trong đội bắn hai mũi mỗi vòng. Bắn cung truyền thống Bhutan là một sự kiện xã hội và những cuộc thi được tổ chức giữa các làng, thị trấn và các đội không chuyên. Thường có rất nhiều đồ ăn, uống cùng với hát hò nhảy múa từ phía những người vợ và cổ động viên dành cho các đấu thủ. Họ thường cố gắng làm giảm tập trung của đội bạn bằng cách đứng xung quanh bia và trêu chọc khả năng bắn của vận động viên. Phi tiêu (''khuru'') là một môn thể thao theo đội ngoài trời được nhiều người ưa thích, trong đó những mũi lao bằng gỗ nặng, đầu được đóng một cây đinh 10 phân được phóng vào bia giấy cách xa khoảng mười tới hai mươi mét.

Một môn thể thao truyền thống khác là ''[[digor (thể thao)|digor]]'', có thể được miêu tả chính xác nhất như một [[shot put]] gộp với ném móng ngựa. [[Bóng đá]] là môn thể thao ngày càng được ưa chuộng. Năm 2002, đội bóng đá quốc gia Bhutan đã thi đấu với [[Montserrat]] - được quảng cáo là 'Trận chung kết khác', một trận đấu cùng ngày với trận chung kết giữa Brazil và Đức, nhưng Bhutan và Montserrat là hai đội bóng xếp hạng thấp nhất thế giới. Trận đấu được tổ chức tại [[Sân vận động Quốc gia Changlimithang]] tại Thimphu và Bhutan đã thắng với tỷ số 4-0. Một bộ phim tài liệu về trận đấu đã được nhà làm phim Hà Lan [[Johan Kramer]] tiến hành. ''[[Rigsar]]'' là kiểu âm nhạc đại chúng mới xuất hiện, được chơi bằng cả các nhạc cụ truyền thống và điện tử, và đã xuất hiện từ đầu thập niên 1990; nó có ảnh hưởng từ âm nhạc đại chúng Ấn Độ, một hình thức lai của các ảnh hưởng truyền thống và phương Tây. Các thể loại truyền thống gồm ''[[zhungdra]]'' và ''[[boedra]]''.

Đặc thù của vùng là một kiểu pháo đài được gọi là [[kiến trúc dzong]].

[[Tập tin:Bhutan-masked-dance.jpg|nhỏ|200px|''Chaam'' hay nhảy múa với mặt nạ là một hình thức nhảy múa thần bí được trình diễn trong những lễ hội Phật giáo]]
Bhutan có nhiều ngày nghỉ lễ, đa số chúng tập trung quanh những lễ hội truyền thống theo mùa, thế tục và tôn giáo. Chúng gồm [[Dongzhi|đông chí]] (khoảng [[1 tháng 1]], phụ thuộc theo lịch âm), Năm mới Âm lịch (tháng 2 hay tháng 3), sinh nhật Nhà vua và kỷ niệm ngày đăng quang, ngày bắt đầu chính thức của mùa gió mùa ([[22 tháng 9]]), Quốc khánh ([[17 tháng 12]]), và nhiều lễ hội Phật giáo và Hindu giáo. Thậm chí những ngày nghỉ lễ phi tôn giáo cũng có phụ thêm ý nghĩa tôn giáo, gồm những cuộc nhảy múa tôn giáo và cầu nguyện.

Nhảy múa với mặt nạ và những buổi diễn kịch là hình thức truyền thống tại những ngày lễ hội, thường đi cùng với âm nhạc truyền thống. Những vũ công khỏe mạnh, đeo những chiếc mặt nạ gỗ hay vật liệu khác nhiều màu sắc với kiểu trang phục riêng, thể hiện các [[anh hùng]], [[ma|ma quỷ]], [[yêu ma]], đầu người chết, [[thú vật]], [[thần thánh]], và [[biếm hoạ]] những nhân vật đời thường. Những vũ công được sự bảo trợ của hoàng gia và gìn giữ [[âm nhạc dân gian]] [[truyền thống]] cùng các trang phục [[tôn giáo]] và lưu giữ toàn bộ những [[hiểu biết]] và [[nghệ thuật]] chế tạo mặt nạ.

Bhutan chỉ có một tờ báo của chính phủ ([[Kuensel]]) và hai tờ báo khác mới xuất hiện gần đây, một đài truyền hình thuộc sở hữu nhà nước và nhiều đài phát thanh FM.

== Tôn giáo ==
{{main|Tôn giáo ở Bhutan}}
{{Pie chart
|thumb = right
|caption = Tôn giáo tại Bhutan (2010)<ref name="pew2010">[http://www.pewforum.org/files/2012/12/globalReligion-tables.pdf Pew Research Center – Global Religious Landscape 2010 – religious composition by country] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160310101254/https://www.pewforum.org/files/2012/12/globalReligion-tables.pdf |date=2016-03-10 }}.</ref>
|label1 = Phật giáo
|value1 = 77.3
|color1 = Yellow
|label2 = Hindu giáo
|value2 = 20
|color2 = Red
|label3 = Bon
|value3 = 1.9
|color3 = GreenYellow
|label4 = Công giáo Roma
|value4 = 0.5
|color4 = DodgerBlue
|label5 = Hồi giáo
|value5 = 0.2
|color5 = Green
|label6 = Khác
|value6 = 2
|color6 = Magenta
}}
Người ta ước tính rằng khoảng hai phần ba dân số Bhutan theo [[Phật giáo]] [[Kim cương thừa]], và đây cũng là [[quốc giáo]]. Khoảng một phần tư đến một phần ba là tín đồ của [[Ấn Độ giáo]]. Các tôn giáo khác chiếm ít hơn 1% dân số<ref name="state.gov">http://www.state.gov/j/drl/rls/irf/2007/90227.htm</ref>. Khung pháp lý hiện hành của Bhutan, trên nguyên tắc đảm bảo quyền tự do tôn giáo, nhưng việc truyền đạo bị cấm theo quyết định của chính phủ hoàng gia<ref name="state.gov"/> và Hiến pháp Bhutan quy định [[Phật giáo]] là [[quốc giáo]]<ref>Bhutan News Service online. Bhutan News Service. 2010-12-12. Truy cập 2011-01-25.</ref>, một tôn giáo được truyền đến [[Bhutan]] trong [[thế kỷ VII|thế kỷ thứ VII]].

== Xem thêm ==
* [[Phật giáo tại Bhutan]]
* [[Viễn thông Bhutan]]
* [[Quan hệ nước ngoài Bhutan]]
* [[Danh sách các chủ đề liên quan tới Bhutan]]
* [[Quân đội Bhutan]]
* [[Âm nhạc Bhutan]]
* [[Vận tải Bhutan]] 
*[[Phật giáo]] 
*[[Các nước Xã hội chủ nghĩa|Các nước xã hội chủ nghĩa]]

== Ghi chú ==
{{Tham khảo}}

== Tham khảo ==
* {{Chú thích web | tiêu đề= A Country Study: Bhutan | work=Federal Research Division, [[Thư viện Quốc hội Mỹ|Library of Congress]] | url=http://memory.loc.gov/frd/cs/bttoc.html| ngày truy cập=ngày 8 tháng 9 năm 2005}}
* {{Chú thích web| tiêu đề=Bhutan| work=[[The World Factbook|CIA World Factbook]]| url=https://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/bt.html| ngày truy cập=ngày 8 tháng 9 năm 2005| archive-date=2007-04-11| archive-url=https://web.archive.org/web/20070411011237/https://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/bt.html| url-status=dead}}
* {{Chú thích web| tiêu đề=Bhutan Portal| work=Government of Bhutan| url=http://www.bhutan.gov.bt/| ngày truy cập=ngày 8 tháng 9 năm 2005| archive-date=2005-12-30| archive-url=https://web.archive.org/web/20051230224419/http://www.bhutan.gov.bt/| url-status=dead}}
* {{Chú thích web| tiêu đề=Bhutan| work=MSN Encarta| url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761568123/Bhutan.html| ngày truy cập=ngày 8 tháng 9 năm 2005| archive-date = ngày 28 tháng 10 năm 2009 | archive-url=https://web.archive.org/web/20091028031131/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761568123/Bhutan.html| url-status=dead}}
* {{Chú thích web | tiêu đề=Bhutan army sees action at last | work=Asia Times Online | url=http://www.atimes.com/atimes/South_Asia/EL19Df04.html | ngày truy cập=ngày 8 tháng 9 năm 2005 | archive-date = ngày 21 tháng 11 năm 2016 | archive-url=https://web.archive.org/web/20161121042613/http://www.atimes.com/atimes/South_Asia/EL19Df04.html }}
* {{Chú thích web | tiêu đề=Bhutan-China Relations | work=Bhutan News Online | url=http://www.bhutannewsonline.com/bhutan_china.html | ngày truy cập=ngày 8 tháng 9 năm 2005 | archive-date = ngày 27 tháng 12 năm 2009 | archive-url=https://web.archive.org/web/20091227142229/http://www.bhutannewsonline.com/bhutan_china.html | url-status=dead }}
* {{Chú thích web | tiêu đề=MoUs with Bhutan on rail links, power projects | work=The Tribune, Chandigarh | url=http://www.bhutannewsonline.com/bhutan_china.html | ngày truy cập=ngày 8 tháng 9 năm 2005 | archive-date = ngày 27 tháng 12 năm 2009 | archive-url=https://web.archive.org/web/20091227142229/http://www.bhutannewsonline.com/bhutan_china.html | url-status=dead }}
* {{Chú thích web | tiêu đề=Border tension pushes MEA allocation | work=The Tribune, Chandigarh | url=http://www.tribuneindia.com/2002/20020301/budget.htm| ngày truy cập=ngày 8 tháng 9 năm 2005}}
* {{Chú thích web | tiêu đề=Happy Land | work=Yoga Journal | url=http://www.yogajournal.com/views/1332_1.cfm | ngày truy cập=ngày 8 tháng 9 năm 2005 | archive-date = ngày 10 tháng 3 năm 2007 | archive-url=https://web.archive.org/web/20070310151147/http://www.yogajournal.com/views/1332_1.cfm | url-status=dead }}
* {{Chú thích web | tiêu đề=Fast forward into trouble | work=The Guardian Unlimited| url=http://www.guardian.co.uk/weekend/story/0,3605,975769,00.html| ngày truy cập=ngày 16 tháng 9 năm 2005}}
* {{Chú thích web | tiêu đề=A New Measure of Well-Being From a Happy Little Kingdom | work=The New York Times| url=http://www.nytimes.com/2005/10/04/science/04happ.html?ex=1129089600&en=de859301f49c121d&ei=5070&emc=eta1| ngày truy cập=ngày 4 tháng 10 năm 2005}}
* {{chú thích sách | author=A.P. Agarwala| title=Sikkim and Bhutan | publisher= Nest and Wings | year=2003 | id=ISBN 81-87592-07-9}}
* {{chú thích sách | author=Sunanda K. Datta-Ray| title=Smash and Grab: The Annexation of Sikkim | publisher= Vikas | year=1984 | id=ISBN 0-7069-2509-2 }}
* {{Chú thích web | tiêu đề=Bhutan: A Kingdom Besieged | work=Jigmi Y. Thinley | url=http://www.bhutantimes.com | ngày truy cập = ngày 12 tháng 9 năm 1993}}
* {{chú thích sách | author=Foning, A.R.| title=Lepcha, My Vanishing Tribe | publisher= Sterling Publishers | year=1987 | id=ISBN 81-207-0685-4 }}
* {{Chú thích web | tiêu đề=A hidden and mysterious kingdom | work=Toplum Postasi | url=http://www.toplumpostasi.net/index.php/cat/9/col/85/art/1026/PageName/English | ngày truy cập=ngày 14 tháng 6 năm 2006 | archive-date = ngày 28 tháng 9 năm 2007 | archive-url=https://web.archive.org/web/20070928060830/http://www.toplumpostasi.net/index.php/cat/9/col/85/art/1026/PageName/English/ | url-status=dead }}
* {{chú thích sách | author=Rose, Leo | title=The Nepali Ethnic Community in the Northeast of the Subcontinent | publisher=University of California, Berkeley | year=1993}}

== Liên kết ngoài ==
{{thể loại Commons|Bhutan}}
{{wikivoyage|Bhutan}}
* [http://www.bhutan.gov.bt/ Cổng chính phủ Bhutan] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051230224419/http://www.bhutan.gov.bt/ |date=2005-12-30 }}
* [http://insight.blogzine.jp/ Earth-Bound Insight] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070322185744/http://insight.blogzine.jp/ |date=2007-03-22 }}
* [http://www.bhutantimes.com/ Bhutan Times]
* [http://www.bhutanmountaintravels.com/ Bhutan Mountain Travels] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928103520/http://www.bhutanmountaintravels.com/ |date = ngày 28 tháng 9 năm 2007}}

{{SAARC}}
{{Nam Á}}
{{Châu Á}}

[[Thể loại:Bhutan| ]]
[[Thể loại:Quốc gia và vùng lãnh thổ nói tiếng Nepal]]
[[Thể loại:Quốc gia thành viên Hiệp hội Hợp tác khu vực Nam Á]]
[[Thể loại:Quốc gia nội lục]]
[[Thể loại:Quốc gia thành viên của Liên Hợp Quốc]]
[[Thể loại:Quốc gia Nam Á]]
[[Thể loại:Nước kém phát triển]]

Các bản mẫu dùng trong trang này:

Bản mẫu:Annotated image (sửa đổi)
Bản mẫu:Annotation (sửa đổi)
Bản mẫu:Big (sửa đổi)
Bản mẫu:Bo-textonly (sửa đổi)
Bản mẫu:Both (xem mã nguồn) (bị khóa)
Bản mẫu:Bắt đầu phần ẩn (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:Center (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:Châu Á (sửa đổi)
Bản mẫu:Chính (xem mã nguồn) (bị khóa)
Bản mẫu:Chú thích báo (xem mã nguồn) (bị khóa)
Bản mẫu:Chú thích sách (xem mã nguồn) (bị khóa)
Bản mẫu:Chú thích tạp chí (xem mã nguồn) (bị khóa)
Bản mẫu:Chú thích web (xem mã nguồn) (bị khóa)
Bản mẫu:Collapsible list (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:Commons (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:Coord (xem mã nguồn) (bị khóa)
Bản mẫu:Country data Afghanistan (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Bangladesh (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Bhutan (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data India (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Maldives (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Nepal (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Pakistan (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Sri Lanka (xem mã nguồn) (bị khóa hạn chế sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Ấn Độ (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:Country study (sửa đổi)
Bản mẫu:Căn giữa (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:Cả 2 (xem mã nguồn) (bị khóa)
Bản mẫu:Cần chú thích (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:Danh sách thu gọn (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:Dự án liên quan (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:Fact (sửa đổi)
Bản mẫu:Flagcountry (xem mã nguồn) (bị khóa)
Bản mẫu:Flagcountry/core (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:Greater color contrast ratio (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:Hidden (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:Hlist/styles.css (sửa đổi)
Bản mẫu:Hết phần ẩn (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:Hộp bên (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:Hộp thông tin (xem mã nguồn) (bị khóa)
Bản mẫu:Hộp thông tin/Định dạng đầu (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:Hộp điều hướng (xem mã nguồn) (bị khóa)
Bản mẫu:Hộp ẩn (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:ISO 639 name (sửa đổi)
Bản mẫu:ISO 639 name dz (sửa đổi)
Bản mẫu:If empty (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:If then show (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:Inote (sửa đổi)
Bản mẫu:Lang (xem mã nguồn) (bị khóa)
Bản mẫu:Legend (sửa đổi)
Bản mẫu:Legend/styles.css (sửa đổi)
Bản mẫu:Main (sửa đổi)
Bản mẫu:Multiple image (sửa đổi)
Bản mẫu:Multiple image/styles.css (sửa đổi)
Bản mẫu:Nam Á (sửa đổi)
Bản mẫu:Native name (sửa đổi)
Bản mẫu:Nhiều hình (sửa đổi)
Bản mẫu:Pie chart (sửa đổi)
Bản mẫu:Pie chart/slice (sửa đổi)
Bản mẫu:Plainlist/styles.css (sửa đổi)
Bản mẫu:Quốc gia Châu Á (sửa đổi)
Bản mẫu:Rp (sửa đổi)
Bản mẫu:SAARC (sửa đổi)
Bản mẫu:Sửa chữa (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:Template other (xem mã nguồn) (bị khóa)
Bản mẫu:Tham khảo (xem mã nguồn) (bị khóa)
Bản mẫu:Tham khảo/styles.css (sửa đổi)
Bản mẫu:Thông tin quốc gia (xem mã nguồn) (hạn chế cho thành viên xác nhận mở rộng)
Bản mẫu:Thể loại Commons (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:Transl (sửa đổi)
Bản mẫu:Transliteration (sửa đổi)
Bản mẫu:Tên bản ngữ (sửa đổi)
Bản mẫu:Tọa độ (xem mã nguồn) (bị khóa)
Bản mẫu:Webarchive (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:Wikivoyage (sửa đổi)
Bản mẫu:Xử lý thể loại (xem mã nguồn) (bị khóa)
Bản mẫu:• (xem mã nguồn) (bị khóa)
Mô đun:Arguments (xem mã nguồn) (bị khóa)
Mô đun:Category handler (xem mã nguồn) (bị khóa)
Mô đun:Category handler/blacklist (xem mã nguồn) (bị khóa)
Mô đun:Category handler/config (xem mã nguồn) (bị khóa)
Mô đun:Category handler/data (xem mã nguồn) (bị khóa)
Mô đun:Category handler/shared (xem mã nguồn) (bị khóa)
Mô đun:Check for unknown parameters (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Citation/CS1 (xem mã nguồn) (bị khóa)
Mô đun:Citation/CS1/COinS (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Citation/CS1/Configuration (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Citation/CS1/Date validation (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Citation/CS1/Identifiers (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Citation/CS1/Utilities (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Citation/CS1/Whitelist (xem mã nguồn) (bị khóa)
Mô đun:Citation/CS1/styles.css (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Collapsible list (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Color contrast (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Color contrast/colors (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Coordinates (xem mã nguồn) (bị khóa)
Mô đun:Hatnote (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Hatnote list (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:I18n (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:If empty (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Infobox (xem mã nguồn) (bị khóa)
Mô đun:Lang (xem mã nguồn) (bị khóa)
Mô đun:Lang/ISO 639 synonyms (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Lang/data (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Language/data/ISO 639-3 (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Language/data/iana languages (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Language/data/iana regions (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Language/data/iana scripts (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Language/data/iana suppressed scripts (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Language/data/iana variants (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Language/data/wp languages (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Language/name/data (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Main (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Math (xem mã nguồn) (bị khóa)
Mô đun:Multiple image (sửa đổi)
Mô đun:Namespace detect/config (xem mã nguồn) (bị khóa)
Mô đun:Namespace detect/data (xem mã nguồn) (bị khóa)
Mô đun:Navbar (xem mã nguồn) (bị khóa)
Mô đun:Navbox (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Navbox/configuration (sửa đổi)
Mô đun:Navbox/styles.css (sửa đổi)
Mô đun:Side box (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Side box/styles.css (sửa đổi)
Mô đun:TableTools (xem mã nguồn) (bị khóa)
Mô đun:Unsubst (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Webarchive (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Webarchive/data (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:WikidataIB (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:WikidataIB/i18n (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:WikidataIB/nolinks (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:WikidataIB/titleformats (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Yesno (xem mã nguồn) (bị khóa)

Trở lại Bhutan.

Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/wiki/Bhutan”